FT3 (trójjodotyronina) i FT4 (tyroksyna) to najważniejsze hormony wydzielane przez gruczoł tarczowy w odpowiedzi na stymulację przez hormon tyreotropowy (TSH). Do ich zadań należy przede wszystkim kontrola procesów metabolicznych i bilansu energetycznego organizmu, wydzielania ciepła i działania niektórych układów, w tym nerwowego, moczowego czy pokarmowego. Zaburzenia w wydzielaniu hormonów tarczycy mogą skutkować m. in. zaburzeniami przemiany materii, płodności, trawienia, wagi ciała i wyglądu skóry i włosów.
Spis treści:
- Co to jest FT3 i FT4?
- Kiedy wykonać badanie FT3 i FT4?
- Jak inteRPetować wyniki badań FT3 i FT4? Jak obliczyć konwersję?
- Objawy za wysokiego FT3 i FT4
- Objawy za niskiego FT3 i FT4
- FT3 i FT4 a TSH – jak powinien wyglądać stosunek tych wskaźników?
- Ile kosztuje badanie poziomu FT3 i FT4? Cena, refundacja
Co to jest FT3 i FT4?
Za wytwarzanie FT3 i FT4 odpowiada tarczyca, której działanie jest z kolei kontrolowane przez wydzielany przez przysadkę mózgową hormon tyreotropowy (TSH). Z uwagi na fakt, że wydzielanie TSH, FT3 i FT4 jest ze sobą mocno powiązane i przebiega na zasadzie sprzężenia zwrotnego, poziom tych trzech hormonów oznacza się zwykle jednocześnie.
Mimo że FT3 przyjęło się uznawać za hormon tarczycy, faktem jest, że prawie cała pula trójjodotyroniny powstaje w tkankach obwodowych, w których zachodzi proces tzw. odjodowania lub konwersji, czyli odłączania cząsteczki jodu od cząsteczek FT4. Tylko niewielki procent puli FT3 wytwarzany jest w komórkach gruczołu tarczowego, a ponadto większość trójjodotyroniny obecnej w organizmie pozostaje nieaktywna z uwagi na związanie z białkami osocza.
Aktywność na komórki organizmu wykazuje jedynie wolna frakcja trójjodotyroniny, czyli FT3, stanowiąca około 1% całej puli hormonu w organizmie. FT3 odpowiada za właściwy metabolizm białek, cukrów i tłuszczów, prawidłową pracę serca i działanie innych mięśni oraz funkcjonowanie kluczowych dla życia układów organizmu ludzkiego, tj. układu nerwowego, moczowego, rozrodczego i pokarmowego.
Podobnie jak w przypadku trójjodotyroniny, większość puli tyroksyny związana jest z białkami osocza i stanowi postać nieaktywną tego hormonu. FT4 stanowi wolną frakcję tyroksyny. Jej rolą jest przede wszystkim kontrola metabolizmu tłuszczów i glukozy, a ponadto wpływ na pracę mięśni i kości, gospodarkę wapniowo-fosforanową i działanie układu rozrodczego.
Kiedy wykonać badanie FT3 i FT4?
Profilaktyczne badanie TSH i hormonów tarczycy warto wykonywać raz do roku, natomiast osoby leczące się z powodu zaburzeń endokrynologicznych lub ze zdiagnozowanymi chorobami tarczycy i w czasie ich leczenia powinny badać się tak często, jak zleci im to lekarz prowadzący. Badaniami hormonów tarczycy powinny zainteresować się także osoby, u których występują inne choroby autoimmunologiczne (np. cukrzyca), pacjentki planujące ciążę, osoby, u których w rodzinie diagnozowano choroby tarczycy lub u których wystąpią objawy wskazujące na rozwijającą się nadczynność bądź niedoczynność gruczołu tarczowego.
Jak inteRPetować wyniki badań FT3 i FT4? Jak obliczyć konwersję?
U zdrowych dorosłych osób stężenie FT3 mieści się w zakresie od 1,5 do 4,0 ng/L, natomiast stężenie FT4 mieści się w granicach od 8,0 do 28,0 ng/L.
Wyniki badań FT3 i FT4 należy interpretować w korelacji z wynikami oznaczenia TSH oraz biorąc pod uwagę stan i wywiad kliniczny pacjenta, w tym wszystkie zgłaszane przez niego choroby współistniejące.
U pacjentów ze zdiagnozowanymi chorobami tarczycy interpretacja wyników badań panelu tarczycowego powinna brać również pod uwagę wyniki badania przeciwciał skierowanych do peroksydazy tarczycowej (anty-TPO), tyreoglobuliny (anty-TG) i przeciwciał TRAb.
Porównanie stosunku stężeń FT3 i FT4 stosowane jest przez niektórych specjalistów do sprawdzenia, czy konwersja hormonów w tkankach przebiega w sposób prawidłowy, jednak należy pamiętać, że stężenia hormonów są osobniczo i dobowo zmienne i zależne od wielu czynników, takich jak np. stres, współistniejące choroby czy przyjmowane leki. W sieci dostępne są internetowe kalkulatory stosunku stężeń FT3 i FT4, jednak samodzielna interpretacja wyników badań z ich wykorzystaniem nie jest zalecana pacjentom.
Objawy za wysokiego FT3 i FT4
Wzrost poziomu FT3 i FT4 obserwuje się u pacjentów ze zdiagnozowaną nadczynnością tarczycy, której objawami są m.in.: przyspieszenie procesów metabolicznych, w tym tachykardia, nadmierne chudnięcie, rozstrój układu pokarmowego charakteryzujący się biegunkami, bezsenność, potliwość, drżenia mięśniowe, drażliwość, niepokój i objawy depresyjne.
Poziom FT3 wzrasta także u pacjentek ciężarnych, u osób, u których zastosowano kontrast do badań obrazowych i u osób przyjmujących niektóre leki (w tym jod, heparynę, metforminę, glikokortykosteroidy, leki nasercowe i przeciwpadaczkowe) lub substancje narkotyczne (metadon, heroinę).
Objawy za niskiego FT3 i FT4
Spadek poziomu FT3 i FT4 charakterystyczny jest dla pacjentów z niedoczynnością gruczołu tarczowego bądź poddawanych radioterapii tarczycy oraz dla pacjentów z chorobami przysadki mózgowej, niedoborem jodu, amyloidozą i osób leczonych niektórymi lekami (np. litem, lekami immunosupresyjnymi i hormonalnymi).
Pacjenci z poziomem FT3 i/lub FT4 obniżonym poniżej wartości referencyjnych skarżą się na osłabienie, senność i przemęczenie, zaburzenia koncentracji, ciągłe uczucie zimna, wzrost masy ciała, suchość skóry, wypadanie i przerzedzenie włosów, opuchliznę, niedokrwistość i zaburzenia pracy nerek.
FT3 i FT4 a TSH – jak powinien wyglądać stosunek tych wskaźników?
U pacjentów, u których diagnozuje się niedoczynność tarczycy, stwierdza się najczęściej za niski poziom FT3 i FT4 i znacznie podwyższony poziom TSH, a u pacjentów z nadczynnością tarczycy występuje sytuacja odwrotna – tj. niski lub nawet nieoznaczalny poziom TSH i podwyższone ponad normę stężenie FT3 i/lub FT4.
Bywają jednak sytuacje, w których poziomy FT3 i FT4 mieszczą się jeszcze w granicach wartości referencyjnych, a poziom TSH zaczyna poza nie wykraczać lub staje się zbyt niski – mówimy wtedy o subklinicznej niedoczynności lub nadczynności tarczycy.
Możliwe są także zaburzenia stosunku FT3, FT4 i TSH wynikające z tzw. przyczyn pozatarczycowych, czyli np. z ciąży, chorób współistniejących bądź przyjmowanych przez pacjenta leków.
Ile kosztuje badanie poziomu FT3 i FT4? Cena, refundacja
Możliwe jest wykonanie badań hormonów tarczycy w ramach refundacji NFZ, jednak na badanie należy zgłosić się ze skierowaniem wystawionym przez lekarza prowadzącego (endokrynologa, ginekologa bądź lekarza POZ). Pacjenci, którzy zdecydują się na odpłatne badania poziomu FT3 i FT4 zapłacą za nie po około 25-45 zł, w zależności od lokalizacji laboratorium. Czas oczekiwania na wyniki badań poziomu FT3 i FT4 nie powinien przekraczać 1 dnia roboczego.
