Bezsenność – przyczyny i leczenie

Problem bezsenności dotyczy nawet jednej trzeciej osób dorosłych na całym świecie. Najczęściej cierpią na nią kobiety i osoby starsze. Problemy ze snem wpływają nie tylko na pacjenta w nocy, ale również na samopoczucie oraz funkcjonowanie w trakcie dnia oraz mają wpływ na ogólne zdrowie. Dlatego tak ważna jest ich prawidłowa diagnostyka i ewentualne wprowadzenie leczenia. 

Spis treści:

---

1. Rodzaje bezsenności – jak objawiają się problemy ze snem?
2. Bezsenność – przyczyny
3. Bezsenność – jaki lekarz może pomóc?
4. Sposoby na bezsenność – jak ją leczyć?
5. Skutki bezsenności – dlaczego warto ją leczyć?

Rodzaje bezsenności – jak objawiają się problemy ze snem? 

Podstawowym podziałem bezsenności jest ten według amerykańskiej klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych, który dzieli ją na:

• pierwotną, występującą bez innych zaburzeń, pojawiającą się samoistnie, 

• wtórną, będącą skutkiem innej choroby współistniejącej.  

Innym podziałem jest ten na podstawie czasu trwania dolegliwości: 

• bezsenność przygodna, trwająca do kilku dni, którą często wywołują przeżycia z danego czasu i związany z nimi stres oraz inne emocje, 

• bezsenność krótkotrwała, której czas trwania wynosi do 4 tygodni, zazwyczaj będąca skutkiem innych zaburzeń somatycznych, jak infekcje i występowanie bólu, co zdecydowanie wpływa na jakość snu, 

• bezsenność przewlekła, inaczej chroniczna, przeciągająca się do ponad miesiąca okresu trwania; jej przyczynami najczęściej są zaburzenia psychiczne, choroby przewlekłe, zwłaszcza wywołujące dolegliwości bólowe, jak choroby neurologiczne, reumatoidalne i inne związane z narządem ruchu.

Przeczytaj: Zaburzenia snu – objawy i leczenie

Bezsenność – przyczyny 

Bezsenność może mieć różne przyczyny. Według badań, wykonanych przez Coleman i wsp., najczęstszymi powodami są zaburzenia psychiczne. Bezsenność i depresja, a także zaburzenia lękowe, bardzo często występują razem. 

Następną najczęstszą przyczyną jest psychofizjologiczna pierwotna bezsenność oraz wynikająca z uzależnienia od alkoholu i leków. Wśród dalszych przyczyn wymienia się zespół niespokojnych nóg, bezsenność subiektywną i zespół bezdechu sennego. 

Na pogłębianie bezsenności mają także wpływ codzienne zachowania pacjenta, jak: 

• długi czas spędzany w łóżku, 

• odsypianie „zaległych” godzin snu z poprzedniej nocy, co zaburza higienę i tryb snu, 

• zbyt długie drzemki w trakcie dnia, 

• mała aktywność fizyczna, 

• nadmierne przyjmowanie leków nasennych, 

• spożywanie alkoholu przed snem. 

Przeczytaj: Zdrowy sen – ile godzin snu potrzebuje człowiek?

Bezsenność w ciąży 

Na bezsenność w trakcie ciąży skarży się nawet 75% pacjentek. Ciężarne doświadczają szczególnie wybudzeń ze snu, płytkiego snu oraz uczucia braku wypoczęcia po przebudzeniu. Może być to spowodowane wzrostem stężenia hormonów, takich jak gonadotropina kosmówkowa i progesteron, wpływających na wywoływanie płytkiego snu.  

Należy pamiętać, że na jakość snu ma także wpływ stan emocjonalny i lęk, związany z porodem oraz ciążą. Takie emocje mogą dodatkowo wpływać negatywnie na jakość snu. Dlatego tak ważne jest zapewnienie ciężarnej poczucia bezpieczeństwa i wsparcia w życiu codziennym, co przekłada się na redukcję stresu i polepszenie jakości snu. 

Na polepszenie jakości snu w ciąży może mieć wpływ także zachowanie dotychczasowego rytmu dobowego: pór wstawania oraz kładzenia się spać. Warto także wprowadzić w plan tygodnia umiarkowany i łagodny wysiłek fizyczny, z naciskiem na wyrozumiałość w jego intensywności, ponieważ ciężki wysiłek jest niewskazany w ciąży. 

Bezsenność u dzieci  

Bezsenność u dzieci opisywana jest jako niechęć do położenia się, wydłużanie procesu wieczornego kładzenia się spać oraz częste wybudzenia ze snu. Można także tu zaklasyfikować wczesną porę porannej pobudki dziecka. 

Wyróżnia się warunkową bezsenność behawioralną, w której wybudzenia nocne i problemy z zasypianiem u dziecka pojawiają się, gdy rodzice nie zapewniają odpowiednich warunków, do których dziecko zostało przez nich przyzwyczajone. Przykładem może być konieczność kołysania dziecka lub jazdy autem w celu zaśnięcia. W celu uniknięcia takich sytuacji, ważne jest, by w jak najwcześniejszym etapie rozwoju dziecka zapewnić mu odpowiednie warunki do zasypiania, niewymagające specjalnej interwencji rodzica. 

Bezsenność behawioralna z braku dyscypliny wynika z ulegania rodzica na opór dziecka i żądania, opóźniające czas zaśnięcia, jak chociażby kolejna bajka. Problem pogłębia się, gdy rodzice zmieniają zasady wyznaczone dziecku. Taki schemat zachowania doprowadza do opóźnienia czasu zaśnięcia dziecka i wskutek tego, skrócenia całkowitego czasu snu. Stworzenie wieczornej rutyny i trzymanie się jej, jest dla dziecka bardzo ważne. 

Bezsenność u niemowląt jest szczególnie niepokojąca, ponieważ dziecko w wieku od 4 do 12 miesiąca życia wymaga nawet 16 godzin snu na dobę do zdrowego rozwoju. Warto dodać, że częste nocne pobudki u niemowląt są normą, o ile ponowne zapadnięcie w sen nie stanowi większego problemu. Wiele dzieci budzi się w nocy do ukończenia 2. roku życia. Wynika to faktu, że u dzieci faza snu płytkiego trwa w czasie nocy o wiele dłużej niż faza snu głębokiego. Z czasem dziecko uczy się szybko zapadać ponownie w sen i nie wymaga już obecności rodzica. 

Sprawdź oferty: Preparaty na bezsenność 

Bezsenność a menopauza 

Oprócz wymienionych wcześniej zaburzeń snu, warto także takie związki, jak menopauza a bezsenność. Zmiany hormonalne, zachodzące w tym czasie w ciele kobiety, jak spadek stężenia estrogenów i progesteronu, mogą wpływać na zmiany w jakości snu.  

Zaburzenia stężenia hormonów płciowych u kobiety nie tylko wywołują zmiany nastroju, zmęczenie czy problemy z koncentracją, ale także skutkują częstymi wybudzeniami ze snu. Wybudzenia najczęściej są wywoływane przez uderzenia gorąca w nocy. Kobiety wymieniają również problemy z zaśnięciem i przedwczesne budzenie się. Może także pojawić się obturacyjny bezdech senny, objawiający częstym chrapaniem i mający negatywny wpływ na stan zdrowia kobiety.

Sprawdź ofertę: Na uspokojenie

Przyczyny bezsenności u osób starszych  

Na bezsenność u osób starszych ma wpływ wiele czynników: 

1. Występowanie wraz z wiekiem stopniowego spadku stężenia melatoniny, czyli neurohormonu produkowanego przez szyszynkę. Melatonina jest odpowiedzialna za ustawienie zegara biologicznego synchronicznie z porami dnia. Wpływa także na ułatwianie zasypiania, zmniejszenie częstości wybudzeń w nocy oraz poprawia jakość snu. 
2. Zmiana rytmu monofazowego, czyli charakteryzującego się jedną długą fazą snu i wybudzenia w trakcie doby, na rytm polifazowy, składający się z krótszego snu nocnego i drzemek w trakcie dnia. 
3. Wydłużenie długości czuwania wtrąconego, czyli czasu trwania nocnych wybudzeń.  

Bezsenność po COVID-19 

Według badań z bieżącego roku (tj. 2022), nawet 60% spośród pacjentów, którzy przeszli COVID-19, cierpi na bezsenność. 

Bezsenność najczęściej występuje u pacjentów płci żeńskiej, z wysokim ryzykiem zespołu stresu pourazowego, mogącego być wywołanym przez trwające ponad 3 tygodnie symptomy COVID-19. 

Bezsenność – jaki lekarz może pomóc? 

Ścieżka poszukiwania pomocy w leczeniu bezsenności powinna wyglądać następująco: 

• ocena ogólnego stanu zdrowia u lekarza rodzinnego, celem wykrycia potencjalnych przyczyn somatycznych bezsenności, 

• w momencie otrzymania prawidłowych wyników badań ogólnych zaleca się konsultację w kierunku zaburzeń psychiatrycznych u lekarza psychiatry, 

• przy dalszym braku diagnozy rozważa się prowadzenie dzienniczka snu, 

• w rzadkich przyczynach bezsenności, pacjent może zostać skierowany do poradni leczenia zaburzeń snu, w której specjaliści analizują zaburzenia rytmu okołodobowego, przyczyny bezsenności, wynikające z zespołu niespokojnych nóg, czy także występowanie bezsenności idiopatycznej. 

Sposoby na bezsenność – jak ją leczyć?  

Leczenie bezsenności zaczyna się od terapii poznawczo-behawioralnej, będącej podstawową formą leczenia bezsenności. Ma ona na celu zmianę dotychczasowych zachowań pacjenta i wskazanie nowych nawyków.  

Istnieje wiele technik stosowanych w takiej terapii, jak: 

• Technika redukcji snu, w której początkowo skraca się czas przebywania w łóżku, by nieznacznie przekraczał długość snu. Jest on następnie wydłużany, pod warunkiem uzyskiwania coraz lepszej jakości snu.  

• Technika kontroli bodźców, mająca na celu zwiększenie kojarzenia łóżka z miejscem snu. Stosuje się w niej takie zabiegi jak:  

  • kładzenie się spać wyłącznie po odczuciu senności,  

  • unikanie przebywania w łóżku w trakcie takich czynności jak chociażby czytanie książki, 

  • unikanie drzemek w trakcie dnia. 

• Treningi relaksacyjne, 

• Edukacja w tematyce higieny snu. 

Higiena snu – codzienne zmiany w terapii bezsenności  

Zachowanie higieny snu jest bardzo ważne w terapii bezsenności.  

Ważne by w swoich codziennych zachowaniach pacjent przestrzegał zasad, takich jak: 

• unikanie spożywania kofeiny na minimum 6 godzin przed planowanym początkiem snu, 

• unikanie alkoholu i tytoniu, szczególnie wieczorem, 

• spożywanie ostatniego posiłku na 3 godziny przed planowaną porą snu, 

• zwiększenie ilości aktywności fizycznej w trakcie dnia, 

• ograniczenie korzystania z urządzeń elektronicznych emitujących światło w porze wieczornej. 

Suplementy, wyroby medyczne i leki bez recepty na bezsenność  

Suplementy na bezsenność oraz wyroby dostępne bez recepty są często wykorzystywane przy bezsenności przygodnej i krótkotrwałej. Ich stosowanie w bezsenności przewlekłej, której przyczyna leży w innych zaburzeniach i chorobach, jest niezalecane i opóźnia kontakt z lekarzem oraz możliwość postawienia diagnozy.  

Zioła na bezsenność mogą być rozważane przez pacjenta, którego bezsenność ewidentnie jest skutkiem stresu. Warto w tym miejscu wymienić: 

• dziurawiec, 

• kozłek lekarski, znany również jako waleriana, 

• melisę. 

Tabletki na bezsenność bardzo często posiadają w swoim składzie melatoninę. Jest ona neurohormonem, wyznaczającym porę na sen i regulującym zegar biologiczny człowieka, dlatego zaleca się ją u osób z jego rozregulowaniem. Przykładem mogą być pracownicy zmianowi, czy osoby, które w trakcie podróży przekraczają strefy czasowe.  

Leki na receptę – jakie się stosuje? 

Wśród leków na bezsenność wymienia się takie grupy jak: 

• leki nasenne, 

• leki uspokajające (pochodne benzodiazepiny), 

• leki przeciwdepresyjne, 

• leki przeciwpsychotyczne, 

• leki przeciwhistaminowe. 

Dwie pierwsze grupy są jedynymi lekami w Polsce oficjalnie zarejestrowanymi do bezpośredniego leczenia bezsenności.

Wymieniając sposoby na bezsenność w ciąży, zdecydowanie NIE zaleca się leków na zaburzenia snu kategorii C, z uwagi na brak jasnych dowodów na ich brak szkodliwości dla dziecka. Bezwzględnie zakazanym lekiem jest temazepam. 

Domowe sposoby na bezsenność  

Domowe sposoby na bezsenność skupiają się głównie na zasadach higieny snu.  

Wyróżnia się pośród nich zachowanie stałych godzin zaśnięcia i przebudzenia, unikanie długich drzemek w trakcie dnia, czy zwiększenie aktywności fizycznej w trakcie dnia oraz wiele innych wskazówek, które zostały zawarte wyżej w tym artykule. 

Muzyka na bezsenność również może zostać wymieniona wśród domowych sposobów. Wpływa ona na hamowanie uwalniania kortyzolu, czyli hormonu stresu, odpowiedzialnego za pobudzanie organizmu. Optymalnym tempem muzyki do snu jest 60-80 uderzeń na minutę, ponieważ jest to zbliżone tempo do prędkości bicia ludzkiego serca. 

Skutki bezsenności – dlaczego warto ją leczyć? 

Skrócenie długości snu i skutki bezsenności mogą objawiać się nie tylko w nocy, ale także w trakcie dnia. Wywołują ono zmęczenie, bóle głowy, rozdrażnienie i uniemożliwiają w pełni efektywne wykonywanie zaplanowanych zadań. Jakość snu ma wpływ na zapamiętywanie zdobytych informacji, dlatego jest tak ważna, szczególnie wśród uczniów i osób pracujących umysłowo. 

Bibliografia