FT3 (trójjodotyronina) i FT4 (tyroksyna) to najważniejsze hormony wydzielane przez gruczoł tarczowy w odpowiedzi na stymulację przez hormon tyreotropowy (TSH). Do ich zadań należy przede wszystkim kontrola procesów metabolicznych i bilansu energetycznego organizmu, wydzielania ciepła i działania niektórych układów, w tym nerwowego, moczowego czy pokarmowego. Zaburzenia w wydzielaniu hormonów tarczycy mogą skutkować m. in. zaburzeniami przemiany materii, płodności, trawienia, wagi ciała i wyglądu skóry i włosów.
Spis treści:
- Czym są hormony tarczycy?
- Kiedy zrobić badanie FT3 i FT4?
- Jak interpetować wyniki badań FT3 i FT4?
- Objawy za wysokiego FT3 i FT4
- Objawy za niskiego FT3 i FT4
- FT3 i FT4 a TSH – jak powinien wyglądać stosunek tych wskaźników?
- Ile kosztuje badanie poziomu FT3 i FT4? Cena, refundacja
Za wytwarzanie FT3 i FT4 odpowiada tarczyca, której działanie jest z kolei kontrolowane przez wydzielany przez przysadkę mózgową hormon tyreotropowy (TSH). Z uwagi na fakt, że wydzielanie TSH, FT3 i FT4 jest ze sobą mocno powiązane i przebiega na zasadzie sprzężenia zwrotnego, poziom tych trzech hormonów oznacza się zwykle jednocześnie.
Co to jest FT3?
Mimo że FT3 przyjęło się uznawać za hormon tarczycy, faktem jest, że prawie cała pula trójjodotyroniny powstaje w tkankach obwodowych, w których zachodzi proces tzw. odjodowania lub konwersji, czyli odłączania cząsteczki jodu od cząsteczek FT4. Tylko niewielki procent puli FT3 wytwarzany jest w komórkach gruczołu tarczowego, a ponadto większość trójjodotyroniny obecnej w organizmie pozostaje nieaktywna z uwagi na związanie z białkami osocza.
Aktywność na komórki organizmu wykazuje jedynie wolna frakcja trójjodotyroniny, czyli FT3, stanowiąca około 1% całej puli hormonu w organizmie. FT3 odpowiada za właściwy metabolizm białek, cukrów i tłuszczów, prawidłową pracę serca i działanie innych mięśni oraz funkcjonowanie kluczowych dla życia układów organizmu ludzkiego, tj. układu nerwowego, moczowego, rozrodczego i pokarmowego.
Co to jest FT4?
Podobnie jak w przypadku trójjodotyroniny, większość puli tyroksyny związana jest z białkami osocza i stanowi postać nieaktywną tego hormonu. FT4 stanowi wolną frakcję tyroksyny. Jej rolą jest przede wszystkim kontrola metabolizmu tłuszczów i glukozy, a ponadto wpływ na pracę mięśni i kości, gospodarkę wapniowo-fosforanową i działanie układu rozrodczego.
Profilaktyczne badanie TSH i hormonów tarczycy warto wykonywać raz do roku, natomiast osoby leczące się z powodu zaburzeń endokrynologicznych lub ze zdiagnozowanymi chorobami tarczycy i w czasie ich leczenia powinny badać się tak często, jak zleci im to lekarz prowadzący. Badaniami hormonów tarczycy powinny zainteresować się także osoby, u których występują inne choroby autoimmunologiczne (np. cukrzyca), pacjentki planujące ciążę, osoby, u których w rodzinie diagnozowano choroby tarczycy lub u których wystąpią objawy wskazujące na rozwijającą się nadczynność bądź niedoczynność gruczołu tarczowego.
U zdrowych dorosłych osób stężenie FT3 mieści się w zakresie od 1,5 do 4,0 ng/L, natomiast stężenie FT4 mieści się w granicach od 8,0 do 28,0 ng/L.
Wyniki badań FT3 i FT4 należy interpretować w korelacji z wynikami oznaczenia TSH oraz biorąc pod uwagę stan i wywiad kliniczny pacjenta, w tym wszystkie zgłaszane przez niego choroby współistniejące.
U pacjentów ze zdiagnozowanymi chorobami tarczycy interpretacja wyników badań panelu tarczycowego powinna brać również pod uwagę wyniki badania przeciwciał skierowanych do peroksydazy tarczycowej (anty-TPO), tyreoglobuliny (anty-TG) i przeciwciał TRAb.
Jak obliczyć konwersję?
Porównanie stosunku stężeń FT3 i FT4 stosowane jest przez niektórych specjalistów do sprawdzenia, czy konwersja hormonów w tkankach przebiega w sposób prawidłowy, jednak należy pamiętać, że stężenia hormonów są osobniczo i dobowo zmienne i zależne od wielu czynników, takich jak np. stres, współistniejące choroby czy przyjmowane leki. W sieci dostępne są internetowe kalkulatory stosunku stężeń FT3 i FT4, jednak samodzielna interpretacja wyników badań z ich wykorzystaniem nie jest zalecana pacjentom.
Wzrost poziomu FT3 i FT4 obserwuje się u pacjentów ze zdiagnozowaną nadczynnością tarczycy, której objawami są m.in.: przyspieszenie procesów metabolicznych, w tym tachykardia, nadmierne chudnięcie, rozstrój układu pokarmowego charakteryzujący się biegunkami, bezsenność, potliwość, drżenia mięśniowe, drażliwość, niepokój i objawy depresyjne.
Poziom FT3 wzrasta także u pacjentek ciężarnych, u osób, u których zastosowano kontrast do badań obrazowych i u osób przyjmujących niektóre leki (w tym jod, heparynę, metforminę, glikokortykosteroidy, leki nasercowe i przeciwpadaczkowe) lub substancje narkotyczne (metadon, heroinę).
Spadek poziomu FT3 i FT4 charakterystyczny jest dla pacjentów z niedoczynnością gruczołu tarczowego bądź poddawanych radioterapii tarczycy oraz dla pacjentów z chorobami przysadki mózgowej, niedoborem jodu, amyloidozą i osób leczonych niektórymi lekami (np. litem, lekami immunosupresyjnymi i hormonalnymi).
Pacjenci z poziomem FT3 i/lub FT4 obniżonym poniżej wartości referencyjnych skarżą się na osłabienie, senność i przemęczenie, zaburzenia koncentracji, ciągłe uczucie zimna, wzrost masy ciała, suchość skóry, wypadanie i przerzedzenie włosów, opuchliznę, niedokrwistość i zaburzenia pracy nerek.
U pacjentów, u których diagnozuje się niedoczynność tarczycy, stwierdza się najczęściej za niski poziom FT3 i FT4 i znacznie podwyższony poziom TSH, a u pacjentów z nadczynnością tarczycy występuje sytuacja odwrotna – tj. niski lub nawet nieoznaczalny poziom TSH i podwyższone ponad normę stężenie FT3 i/lub FT4.
Bywają jednak sytuacje, w których poziomy FT3 i FT4 mieszczą się jeszcze w granicach wartości referencyjnych, a poziom TSH zaczyna poza nie wykraczać lub staje się zbyt niski – mówimy wtedy o subklinicznej niedoczynności lub nadczynności tarczycy.
Możliwe są także zaburzenia stosunku FT3, FT4 i TSH wynikające z tzw. przyczyn pozatarczycowych, czyli np. z ciąży, chorób współistniejących bądź przyjmowanych przez pacjenta leków.
Możliwe jest wykonanie badań hormonów tarczycy w ramach refundacji NFZ, jednak na badanie należy zgłosić się ze skierowaniem wystawionym przez lekarza prowadzącego (endokrynologa, ginekologa bądź lekarza POZ). Pacjenci, którzy zdecydują się na odpłatne badania poziomu FT3 i FT4 zapłacą za nie po około 25-45 zł, w zależności od lokalizacji laboratorium. Czas oczekiwania na wyniki badań poziomu FT3 i FT4 nie powinien przekraczać 1 dnia roboczego.
