Tarczyca to gruczoł wydzielniczy, odpowiedzialny za produkcję szeregu hormonów. Nieprawidłowe działanie tarczycy to problem ponad 20% Polaków. Jak jest zbudowana tarczyca? W jaki sposób przebiega diagnostyka i leczenie chorób z nią związanych?
Spis treści:
- Czym jest tarczyca? Charakterystyka
- Za co odpowiada tarczyca? Funkcje
- Hormony tarczycy
- Jakie badania tarczycy warto wykonać i kiedy?
- Objawy chorej tarczycy – co może zaniepokoić?
- Najczęstsze choroby tarczycy
- Problemy z tarczycą – jak je leczyć?
- Tarczyca – warto wiedzieć
Czym jest tarczyca? Charakterystyka
Tarczyca jest nieparzystym gruczołem wydzielniczym, występującym u wszystkich kręgowców – w tym ludzi. Czym wyróżnia się jej budowa i jakie funkcje wydzielnicze pełni gruczoł tarczycowy?
Jak wygląda tarczyca?
Tarczyca człowieka ma charakterystyczny, motylkowaty kształt. W dotyku tkanka jest gładka lub guzkowata i miękka. U osób młodych tarczyca ma kolor jasny, u starszych – ciemnieje. Zmiana barwy gruczołu np. na szary lub fioletowy może świadczyć o występowaniu schorzeń.
Budowa tarczycy
Tarczyca jest zbudowana z dwóch płatów: prawego (który zwykle jest większy) oraz lewego. Płaty gruczołu połączone są ze sobą za pomocą tzw. węziny. U niektórych osób występuje również trzeci płat piramidowy, ulokowany po lewej stronie węziny.
Gruczoł tarczycowy waży u dorosłej osoby około 25 g i jest otoczony przez torebkę, wytworzoną z tkanki łącznej, która chroni i stabilizuje tarczycę.
Gdzie jest tarczyca? Położenie
Tarczyca jest położona w przednio-dolnej części szyi. Można ją wyczuć palpacyjnie podczas odchylania głowy do tyłu. Wypukłość widoczna na przedniej części szyi to jednak nie sam gruczoł, a węzina łącząca płaty tarczycy. Pomimo trudności w dostrzeżeniu tarczycy, wygląd tego obszaru ulega znacznym zmianom w przypadku tyreoidektomii, czyli chirurgicznego usunięcia gruczołu.
Tarczycę znacznie łatwiej rozpoznać w sytuacji wystąpienia stanu zapalnego, ponieważ gruczoł zwiększa swoją objętość.
Za co odpowiada tarczyca? Funkcje
Zasadniczą funkcją tarczycy jest wydzielanie hormonów T3 (trójjodotyroniny) oraz T4 (tyroksyny). Są one odpowiedzialne za szereg procesów w organizmie już na etapie embriogenezy. Stan równowagi funkcjonowania gruczołu określa się eutyreozą, natomiast jego wahania mogą prowadzić do nadczynności lub niedoczynności tarczycy oraz szeregu innych chorób.
Warto podkreślić, że wbrew często powtarzanej informacji, tarczyca nie produkuje TSH, choć hormon ten jest powiązany z T3 i T4 na zasadzie sprzężenia zwrotnego. TSH jest wytwarzany przez przysadkę mózgową.
Hormony tarczycy
Obecność w organizmie hormonów tarczycy jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Tyroksyna oraz trójjodotyronina odpowiadają za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, termogenezę, wzrost oraz procesy przemiany materii i metabolizm składników odżywczych. Ich niedobór w okresie niemowlęcym, jeśli nie jest leczony, prowadzi do niedorozwoju umysłowego.
Gruczoł tarczycowy poprzez komórki C produkuje również kalcytoninę. To hormon współodpowiedzialny za regulację gospodarki fosforowo-wapniowej.
Przeczytaj: Czym jest jodek potasu i kiedy się go podaje?
Poziom hormonów tarczycy – normy
Zakres norm hormonów tarczycy prezentuje się następująco:
-
tyroksyna – 50 do 150 nmol/litr,
-
trójjodotyronina – 1,3 do 2,9 nmol/litr,
-
wolna tyroksyna – 9 do 22 pmol/litr,
-
wolna trójjodotyronina – 3,5 do 9,0 pmol na litr.
Wolne frakcje hormonów nie łączą się z białkami, ale trafiają bezpośrednio do krwi.
Warto pamiętać, że normy związków chemicznych mogą być nieco inne w zależności od zakresu referencyjnego wykorzystywanego w danym laboratorium. Zakres ten zależy przede wszystkim od modelu i czułości wykorzystywanego sprzętu.
Jakie badania tarczycy warto wykonać i kiedy?
Badania tarczycy należy przeprowadzić przede wszystkim w sytuacji, kiedy przez dłuższy czas utrzymują się objawy charakterystyczne dla zaburzeń w pracy tarczycy, jej nadczynności lub niedoczynności. Powinny o nie zadbać również kobiety starające się o dziecko.
Niezależnie od hormonów tarczycy, warto zlecić diagnostykę poziomu TSH. Dzięki temu pacjent zyskuje komplet danych, które może ze sobą skorelować.
W pierwszej kolejności badanie tarczycy wykonuje się z krwi. Dopiero w przypadku niepokojących wyników lekarz zleca przeprowadzenie diagnostyki uzupełniającej.
Badania tarczycy z krwi
Badanie tarczycy z krwi polega na pobraniu od osoby badanej próbki krwi. Pacjent nie musi być na czczo, ale oddanie krwi powinno nastąpić w godzinach porannych ze względu na zmienność wydzielania badanych hormonów w trakcie doby. Wpływ na wynik badania ma stres oraz aktywność fizyczna, dlatego dzień przed badaniem należy unikać podejmowania intensywnej aktywności fizycznej.
Badanie tarczycy z krwi obejmuje przede wszystkim poziom TSH, który zwykle wpływa na poziom hormonów tarczycowych. Pogłębiona diagnostyka obejmuje również sprawdzenie poziomu całkowitego oraz wolnego T3 i T4.
Kompleksowe badanie hormonów tarczycy kosztuje kilkadziesiąt złotych i można przeprowadzić je w każdym centrum diagnostycznym.
USG tarczycy
Diagnostyka obrazowa tarczycy jest zalecana, jeśli przemawiają za tym nieprawidłowe badania testów z krwi. Badanie jest całkowicie bezbolesne, nieinwazyjne i pozwala na ocenę wielkości oraz struktury gruczołu, a także wykrycie występujących na nim guzków. Wskazaniem do USG tarczycy jest wywiad rodzinny, w którym lekarz stwierdzi, że choroba występuje również u osób spokrewnionych z pacjentem.
Biopsja tarczycy
Biopsja tarczycy polega na pobraniu za pomocą długiej i cienkiej igły komórek gruczołu do dalszych badań cytologicznych. Biopsję stosuje się m.in. w przypadku podejrzenia nowotworu albo występowania torbieli lub innych niepokojących zmian tkankowych.
Ze względu na wykorzystanie do zabiegu niezwykle cienkiej (średnica poniżej 1 milimetra) igły podczas biopsji nie stosuje się znieczulenia miejscowego. W praktyce miejsce wkłucia jest jedynie dezynfekowane.
Przeczytaj: Ile czeka się na wynik biopsji tarczycy?
Objawy chorej tarczycy – co może zaniepokoić?
Zaburzenia w pracy tarczycy mogą objawiać się m.in. bólem w miejscu położenia gruczołu, opuchlizną w tym rejonie, czy wyraźnymi guzkami widocznymi w diagnostyce USG. Objawy chorej tarczycy różnią się w zależności od tego, czy u pacjenta występuje nadczynność, czy też niedoczynność tego gruczołu.
Wspomniane objawy mogą obejmować wole tarczycy, wytrzeszcz oczu, przyrost masy ciała, przedłużanie się krwawienia podczas okresu, czy wypadanie włosów. Ze względu na brak specyficzności przypisanie objawów do konkretnej jednostki chorobowej zawsze wymaga konsultacji specjalistycznej.
Najczęstsze choroby tarczycy
Tarczyca jako gruczoł wydzielniczy może zostać dotknięta przez wiele różnych chorób. Nie wszystkie z nich mają charakter nabyty. Nieprawidłowy rozwój dziecka w życiu płodowym może doprowadzić do powstania wad wrodzonych tarczycy (np. niedoczynności). Ze względu na istotną funkcję regulacyjną, w przypadku powstania podejrzeń co do prawidłowości funkcjonowania organu, zaleca się niezwłoczną konsultację endokrynologiczną.
Niedoczynność tarczycy
Niedoczynność tarczycy to stan, w którym gruczoł produkuje zbyt mało hormonów w stosunku do potrzeb organizmu. Jest najczęstszym zaburzeniem tarczycy, a jej ryzyko wzrasta wraz z wiekiem. Do typowych objawów niedoczynności tarczycy zalicza się:
-
uczucie zimna,
-
senność i zmęczenie pomimo wypoczynku,
-
zaburzenia pamięci i nastroju,
-
wzrost masy ciała mimo prawidłowego bilansu kalorycznego,
-
spowolnienie czynności serca,
-
trudności z zajściem w ciążę, a nawet niepłodność.
Nadczynność tarczycy
Nadczynność tarczycy wynika z zachwiania produkcji hormonów i wytwarzania ich w zbyt dużej ilości. Objawy nadczynności pracy gruczołu są dokładnie odwrotne względem niedoczynności i obejmują m.in.:
-
utratę masy ciała,
-
drażliwość, niepokój i nadmierne pobudzenie,
-
przyspieszenie akcji serca,
-
ciągłe uczucie ciepła,
-
wzmożoną potliwość i przekrwienie skóry.
Obok klasycznej nadczynności lub niedoczynności pełnoobjawowej diagnozuje się również nadczynność i niedoczynność subkliniczną. W obu przypadkach poziom hormonów tarczycy mieści się w normie, ale zaburzeniu ulega TSH (odpowiednio jest go zbyt mało lub za dużo).
Zapalenie tarczycy
Zapalenie tarczycy może mieć charakter ostry, podostry lub przewlekły, a także destrukcyjny (np. choroba de Quervaina) albo niedestrukcyjny. Etiologia stanów zapalnych obejmuje zarówno czynniki bakteryjne, wirusowe, jak i autoimmunologiczne.
Objawy, które mogą sugerować zapalenie tarczycy to np. ogólne osłabienie, ból szyi, problemy z przełykaniem, problemy z koncentracją oraz utrzymaniem wagi ciała. Bywają też zupełnie inne, w zależności od przyczyny powstania stanu zapalnego.
Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (AZT) – Hashimoto
Hashimoto to choroba o podłożu autoimmunologicznym, która występuje głównie u kobiet. Polega ona na zwalczaniu komórek gruczołu przez układ immunologiczny pacjenta, a zwłaszcza zwalczaniu TPO oraz białka TG. Całkowite wyleczenie Hashimoto jest niemożliwe, a łagodzenie objawów i regulacja organizmu odbywa się poprzez podawanie odpowiednio dobranych dawek hormonów.
Nowotwór tarczycy
Nowotwory tarczycy mają charakter złośliwy i wywodzą się z komórek pęcherzykowych lub komórek C. Nowotwór zwykle rozpoznaje się u osób w wieku powyżej 40. roku życia i stanowi on zaledwie 1% wszystkich nowotworów złośliwych.
Początkowe objawy obejmują wykształcenie się guzka oraz zwiększenie obwodu szyi. Rozwój guza powoduje m.in. bóle szyi, chrypę, trudności z oddychaniem i połykaniem pokarmu. Diagnozę nowotworu przeprowadza endokrynolog po analizie wyników USG i biopsji.
Problemy z tarczycą – jak je leczyć?
Pomimo dużej ilości źródeł, które wskazują na skuteczność naturoterapii w leczeniu tarczycy, naukowe źródła nie potwierdzają efektywności ziół. Można jednak rozważyć włączenie do diety suplementów na tarczycę takich, jak:
Większość z tych preparatów wspiera konwersję T4 w T3 i normalizuje poziom TSH.
Pacjenci, u których wykryto poważne zaburzenia w funkcjonowaniu gruczołu – np. nowotwory – muszą liczyć się z operacją tarczycy, a w skrajnych przypadkach nawet z jej usunięciem. W ich przypadku zmiana stylu żywienia nie doprowadzi do wyzdrowienia organizmu. Znacznie lepsze skutki profilaktyki tarczycy obserwuje się, gdy mamy do czynienia z jej nadczynnością lub niedoczynnością.
Tarczyca – warto wiedzieć
Pomimo tego, że problemy z tarczycą bywają czymś powszechnym, to choroby endokrynologiczne nadal budzą wiele wątpliwości. Co jeszcze warto wiedzieć o tarczycy i jej funkcjonowaniu?
Dieta na tarczycę. Jakie pokarmy sprzyjają zdrowiu tarczycy?
Czy guzki tarczycy mogą zniknąć samoistnie?
W zależności od natury zmiany tkankowej niektóre guzki ulegają resorpcji. Endokrynolog zalecić może również leczenie przy użyciu l-tyroksyny. Guzki mogą pojawiać się w efekcie rozwijającej się choroby Hashimoto lub nowotworu. W takiej sytuacji niezbędne będzie podjęcie dodatkowego leczenia.
Czy tarczyca u mężczyzn i kobiet odgrywa taką samą rolę?
Zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn tarczyca odpowiada za produkcję hormonów T3 i T4. Ze względu jednak na różnice w funkcjonowaniu organizmu u obu płci, można przyjąć, że działanie gruczołu pośrednio wpływa na erekcję i libido u mężczyzn, a także przebieg cyklu menstruacyjnego i prawidłowość rozwoju płodu u kobiet.
Co to jest cieśń tarczycy?
Cieśń tarczycy to struktura łącząca ze sobą płaty gruczołu. Inaczej określa się ją jako węzina. Jej prawidłowe wymiary wynoszą do 20 milimetrów długości oraz do 10 milimetrów szerokości. Badanie obrazowe USG pozwala ocenić wymiary i strukturę gruczołu, w tym cieśni.
O czym mówi objętość tarczycy?
Zbyt mała lub przeciwnie – zbyt duża objętość tarczycy świadczy o występowaniu nieprawidłowości w pracy gruczołu, ale potwierdzenie patologii zawsze wymaga dodatkowych badań. Sam rozmiar tarczycy nie jest wystarczającą przesłanką do postawienia diagnozy.
Objętość zbyt mała może być przyczyną wrodzonej niedoczynności tarczycy. Z kolei za duża tarczyca objawia się powstaniem tzw. wola tarczycowego, czyli wyraźnego zgrubienia, widocznego w przedniej części szyi. Może ono świadczyć o nadczynności tarczycy.
Czy życie bez tarczycy jest możliwe?
Usunięcie części lub całości gruczołu tarczycowego jest najbardziej radykalną metodą leczenia nieprawidłowości w jego funkcjonowaniu. Choć życie bez tarczycy jest możliwe, ze względu na pełnione przez nią niezwykle istotne funkcje regulacyjne, konieczne staje się przyjmowanie egzogennych hormonów tarczycy do końca życia.
Zaleca się również kontrole endokrynologiczne, a w przypadku usunięcia tarczycy z powodu problemów nowotworowych także konsultacje onkologiczne.
Ze względu na istotną rolę, jaką w życiu człowieka odgrywa tarczyca należy na bieżąco monitorować zmiany, jakie zachodzą w obrębie tego gruczołu. W wielu przypadkach szybkie podjęcie leczenia pozwala pozbyć się problemu, a jeśli w grę wchodzi choroba przewlekła – znacząco podnieść komfort życia pacjenta.
