Kamienie nerkowe – objawy, przyczyny, diagnostyka, leczenie

Spis treści:

1. Czym są kamienie nerkowe?
2. Rodzaje kamieni nerkowych
3. Kamica nerkowa – przyczyny
4. Kamica nerkowa – objawy
5. Diagnostyka – czy badanie moczu wykryje kamicę nerkową?
6. Usuwanie kamieni nerkowych
7. Profilaktyka kamicy nerkowej – jak zapobiec powstawaniu kamieni?

Czym są kamienie nerkowe? 

Kamica nerkowa to schorzenie związane z obecnością złogów w układzie moczowym, najczęściej w kielichach i miedniczce nerkowej. Występuje u około 2% populacji, najczęściej dotyka mężczyzn, a szczyt zachorowalności przypada między 30. a 60. rokiem życia, chociaż niektóre źródła podają zakres od 20 do 40 roku życia.  

Kamienie nerkowe powstają w wyniku wytrącania się złogów z substancji, które występują w moczu naturalnie lub patologicznie, np. przy zakażeniu bakteryjnym. Głównym czynnikiem prowadzącym do powstawania kamieni nerkowych jest duża koncentracja konkretnych związków w moczu, w wyniku czego dochodzi do przekroczenia progu rozpuszczalności. Określone substancje (np. szczawiany, kwas moczowy) nie mogą rozpuszczać się w moczu, przez co tworzą zbite masy określane jako kamienie nerkowe. 

Przeczytaj również: Nerki, gdzie są, jak działają?

Rodzaje kamieni nerkowych 

Złogi w układzie moczowym mogą mieć różnorodny skład chemiczny, dlatego na tej podstawie wyróżniono następujące rodzaje kamieni nerkowych: 

• Szczawianowo-wapniowe – to najczęściej występujący rodzaj kamieni nerkowych. Ich częstą przyczynę stanowi dieta bogata w szczawiany, a uboga w wapń oraz suplementacja dużych dawek witaminy C. 

• Zbudowane z kwasu moczowego – towarzyszą dnie moczanowej; 

• Struwitowe – związane z zakażeniem bakteryjnym, np. Proteus mirabilis. 

• Wapniowo-fosforanowe – typ kamieni nerkowych diagnozowanych głównie u dzieci. 

• Cystynowe – wynikają z dziedzicznej wady dotyczącej wchłaniania poszczególnych aminokwasów.  

Kamica nerkowa – przyczyny  

Kamica nerkowa powstaje na drodze kilku następujących po sobie procesów – krystalizacji określonych substancji chemicznych w moczu, ich wzajemnej agregacji i wreszcie retencji w nerce. Przekroczenie progu rozpuszczalności moczu jest mechanizmem zapoczątkowującym tworzenie złogów, jednakże równie kluczowe jest zakotwiczenie w nerce. To pozwala na stałe nadbudowywanie i powiększanie kamienia nerkowego. 

Czynniki ryzyka predysponujące do rozwoju kamicy nerkowej obejmują: 

• choroby metaboliczne – pacjenci z kamicą nerkową najczęściej cierpią z powodu hiperkalciurii występującej w przebiegu, np. pierwotnej niedoczynności przytarczyc, która prowadzi do zwiększonej resorpcji kości i podniesienia poziomu wapnia i fosforu w moczu; 

• spożywanie małej ilości płynów; 

• dodatni wywiad rodzinny w kierunku kamicy nerkowej; 

• dieta bogata w sód i puryny (obecne w produktach z dużą zawartością białka); 

• kwaśne lub zasadowe pH moczu; 

• inne choroby wywołujące zastój moczu; 

• duże spożycie szczawianów i witaminy C; 

• choroby jelita cienkiego, np. choroba Crohna; 

• współistniejąca dna moczanowa; 

• infekcje dróg moczowych – odpowiadają za powstawanie najrzadziej spotykanych kamieni struwitowych. 

Kamica nerkowa – objawy  

Obecność kamieni nerkowych często nie wywołuje żadnych charakterystycznych objawów, do czasu pojawienia się kolki nerkowej. Kolka nerkowa, czyli silny ból zlokalizowany w okolicy lędźwiowej, który może promieniować do spojenia łonowego, wewnętrznej powierzchni ud lub zewnętrznych narządów płciowych. Pacjenci opisują kolkę nerkową jako najsilniejszy ból, jakiego kiedykolwiek doświadczyli. 

Inne objawy kamieni nerkowych to także: 

• wymioty i nudności; 

• częste oddawanie niewielkich ilości moczu; 

• krwiste zabarwienie moczu; 

• silne parcie na mocz; 

• tkliwość przy potrząsaniu okolicy lędźwiowej pleców (dodatni objaw Goldflama); 

• gorączka i dreszcze. 

Diagnostyka – czy badanie moczu wykryje kamicę nerkową?  

Większość pacjentów jest diagnozowana na podstawie klinicznych objawów kamieni nerkowych, co w domniemaniu oznacza wystąpienie opisywanej kolki nerkowej. Dodatkowo wykonuje się USG jamy brzusznej i ogólne badanie moczu. USG jest niezbędne, by uwidocznić położenie złogu w układzie moczowym, a badanie moczu pozwala sprawdzić, czy nie doszło do zakażenia, a także uwidacznia krwinkomocz lub krwiomocz (obecny u około 75% chorych). Co ciekawe, u pacjentów bezobjawowych kamienie nerkowe są wykrywane podczas badania ultrasonograficznego jamy brzusznej wykonywanego z zupełnie innej przyczyny.  

W szczególnych wypadkach może zajść konieczność wykonania dalszych badań (zwykle przed planowanym zabiegiem urologicznym) – urografii TK, czyli tomografii komputerowej układu moczowego lub klasycznej urografii opartej na badaniu rentgenowskim.   

Przeczytaj: Preparaty na układ moczowy i płciowy 

Usuwanie kamieni nerkowych  

Leczenie kamieni nerkowych jest uzależnione od wielkości, gdyż drobne złogi (5–6 mm) nie wymagają żadnego, inwazyjnego leczenia, a jedynie łagodzenia objawów w trakcie tzw. rodzenia kamieni nerkowych. Zdarza się, że chorzy samodzielnie wydalają kamienie nerkowe o wielkości nawet do 10 mm. Z kolei złogi nerkowe większego rozmiaru (powyżej 10 mm) wymagają interwencji urologicznej celem szybkiego odblokowania odpływu moczu. 

Polecamy: Zapalenie nerek, jakie daje objawy, jak się je leczy

Metody medyczne  

W przypadku wystąpienia kolki nerkowej warto zgłosić do lekarza rodzinnego, który zaleci odpowiednie leczenie objawowe oraz będzie monitorować stan pacjenta. Chorzy najczęściej otrzymują środki przeciwbólowe, takie jak tradycyjne niesteroidowe leki przeciwzapalne, np. ibuprofen. W niektórych przypadkach lekarz może przepisać silniejsze środki, np. kodeinę lub tramadol. Dodatkowo pacjenci powinni przyjmować leki rozkurczające mięśniówkę gładką przewodu moczowego, np. drotawerynę oraz pić około 4 litrów wody, by zwiększyć produkcję moczu i ułatwić przechodzenie złogu. 

Niestety, nie ma leków rozpuszczających kamienie nerkowe, a na polskim rynku dostępne są wyłącznie suplementy diety, wspomagające pracę układu moczowego. Zastosowanie środków przeciwbólowych i rozkurczowych jest wystarczającym działaniem, by przyspieszyć „rodzenie” drobnych kamieni nerkowych.  

Interwencja urologiczna jest konieczna w przypadku: 

• złogów większych niż 10 mm; 

• wystąpienia urosepsy; 

• zaprzestania oddawania moczu (anuria); 

• braku poprawy mimo leczenia zachowawczego. 

Wówczas specjalista może zdecydować o wdrożeniu leczenia inwazyjnego: 

• litotrypsji pozaustrojowej (ESWL) – polega na rozbijaniu kamieni nerkowych ultradźwiękami wytwarzanymi pozaustrojowo. Zabieg jest bezpieczny i nie uszkadza okolicznych tkanek.  Procedurę przeprowadza się bez znieczulenia, a pacjenci zwykle odczuwają jedynie niewielki dyskomfort.  

• nefrolitotrypsji przezskórnej – stosowana w przypadku kamieni nerkowych bardzo dużych rozmiarów bądź zlokalizowanych w miejscach niedostępnych dla zabiegu ESWL. Przez niewielkie nacięcie wprowadzany jest nefroskop, następnie specjalistyczne narzędzia (np. mechaniczny litotryptor) rozbijają kamień nerkowy na drobne części, które poprzez wytworzone nacięcie zostają usunięte poza organizm, 

• ureterorenoskopia – stosowana głównie w usuwaniu kamieni moczowodowych. Opiera się na wprowadzeniu ureterorenoskopu (rodzaj endoskopu) do cewki moczowej, następnie przez pęcherz moczowy do moczowodów.

Przeczytaj: Zapalenie pęcherza ‒ przyczyny, objawy i sposoby leczenia

Domowe sposoby na kamienie nerkowe 

Leki na kamienie nerkowe bez recepty i suplementy mogą pomóc zapobiegać ich powstawaniu. Wspomagają pracę układu moczowego, wykazują właściwości przeciwzapalne i moczopędne. Spośród ziół na kamicę większość preparatów dostępnych w aptece zawiera takie rośliny, jak: 

• liście brzozy; 

• ziele skrzypu; 

• korzeń lubczyku; 

• kłącze perzu; 

• korzeń pietruszki; 

• nasiona kozieradki; 

• ziele rdestu ptasiego. 

Profilaktyka kamicy nerkowej – jak zapobiec powstawaniu kamieni? 

Specjaliści zalecają spożywanie dużych ilości wody, by dzienna diureza (objętość oddawanego moczu) przekraczała 2 litry. Ma to zapobiec nadmiernej koncentracji moczu i wytrącaniu się związków nierozpuszczalnych, z których powstają kamienie nerkowe.  

Profilaktyka kamicy nerkowej to także dieta, która zakłada ograniczone dziennie spożycie sodu, czyli soli kuchennej do porcji 6 g/dobę.  

Ponadto pacjenci powinni także: 

• leczyć wszelkie choroby współtowarzyszące – szczególnie zaburzenia metaboliczne; 

• ograniczyć spożycie szczawianów – w przypadku stwierdzonych kamieni szczawianowych; 

• stosować zalecone leki moczopędne – wyłącznie u pacjentów ze stwierdzonym, zwiększonym wydalaniem wapnia z moczem 

Bibliografia