Czym jest zapalenie osierdzia – objawy, przyczyny i sposoby leczenia

Spis treści:

1. Czym jest zapalenie osierdzia?
2. Rodzaje zapaleń osierdzia
3. Co może wywołać zapalenie osierdzia? Przyczyny;
4. Zapalenie osierdzia – objawy
5. Jak rozpoznać zapalenie osierdzia? Badania i dalsza diagnostyka;
6. Zapalenie osierdzia – leczenie
7. Możliwe powikłania po zapaleniu osierdzia – na co uważać?

Czym jest zapalenie osierdzia?   

Osierdzie człowieka jest zbudowane z dwóch części – surowiczej i włóknistej. Część surowiczą tworzą dwie przenikające się blaszki: ścienna i trzewna. Między nimi znajduje się niewielka ilość płynu surowiczego (mniej niż 50 ml), zlokalizowana w tzw. jamie osierdzia. Blaszki w części surowiczej pozwalają na przesuwanie się komór serca względem innych tkanek w trakcie jego skurczu.

Z kolei część włóknista zbudowana jest z tkanki łącznej i chroni serce przed urazami, a także stabilizuje jego położenie poprzez połączenie ze ścianami tętnic przechodzących przez osierdzie włókniste. Dodatkową funkcją części włóknistej jest zabezpieczanie mięśnia sercowego przed powiększaniem się ponad fizjologiczne granice, do czego mogłoby dojść podczas przepływu krwi.

Mówiąc o zapaleniu osierdzia, lekarze mają na myśli pojawienie się stanu zapalnego w obrębie blaszek osierdzia. Częstotliwość występowania wspomnianego zapalenia jest różna, w zależności od jego etiologii. W przypadku chorób współistniejących pojawia się szczególnie często u osób ze sklerodermią (50%), RZS (30%), a nawet niedoczynnością tarczycy (od 5 do 30% chorych).

Sprawdź oferty: Leki na serce i układ kardiologiczny

Rodzaje zapaleń osierdzia

Rodzaje zapalenia osierdzia można klasyfikować pod względem czasu trwania choroby. W ten sposób klinicznie wyróżnia się:

• ostre zapalenie osierdzia (ang. acute pericarditis) – trwające krócej niż 6 miesięcy,
• podostre zapalenie osierdzia (ang. subacute pericarditis) – trwające od 6 tygodni do 6 miesięcy,
• przewlekłe zapalenie osierdzia (ang. chronic pericarditis) – trwające dłużej niż 6 miesięcy.

Ostre zapalenie osierdzia występuje znacznie częściej niż jego przewlekłe formy i może być wynikiem infekcji, osłabienia układu immunologicznego, a nawet zawału serca (tzw. zespół Dresslera). Z kolei formą zapalenia przewlekłego jest tzw. zaciskające zapalenie osierdzia (ang. constrictive pericarditis).

Warto przeczytać: Czym jest miażdżyca?

Co może wywołać zapalenie osierdzia? Przyczyny

Przyczyn zapalenia osierdzia może być bardzo wiele. Do najczęściej występujących zalicza się infekcje o podłożu bakteryjnym, grzybiczym oraz wirusowym. Medycyna przyjmuje wręcz, że w państwach wysoko rozwiniętych wirusy odpowiadają nawet za 85% wszystkich przypadków tej choroby.

Zapalenie osierdzia może być spowodowane przez wirus HIV, wirusy Coxsackie, Herpeswirusy, ale też popularny wirus świnki. W państwach rozwijających się za główną przyczynę omawianej dolegliwości uważa się bakterie gruźlicy oraz pneumokoki.

Zagrożenie ze strony grzybów stwarzają przedstawiciele rodziny kropidlaków, bielników oraz z gatunku Coccidioides.

Oprócz bakterii, wirusów i grzybów do popularnych przyczyn zapalenia osierdzia zalicza się również:

• liczne choroby autoimmunologiczne, np. gorączka reumatyczna lub choroba IgG4-zależna,
• zawał serca lub innego rodzaju uraz mięśnia sercowego,
• nowotwory,
• ekspozycja na promieniowanie na promieniowanie,
• tętniak rozwarstwiający,
• niektóre szczepionki, np. przeciwko ospie, ale też wirusowi COVID-19.
• antybiotyki – podawane w celu zwalczenia bakterii;
• sterydy – stosowane zwłaszcza przy leczeniu zapalenia ostrego; należy wiedzieć, że mogą zwiększyć ryzyko ponownego wystąpienia choroby;
• perikardiocentezę – zabieg polegający na odprowadzeniu płynu zgromadzonego w worku osierdziowym w celu zmniejszenia ciśnienia osierdziowego; odradza się jego stosowanie w przypadku rozwarstwienia aorty.

Zapalenie osierdzia – objawy

Objawy zapalenia osierdzia obejmują przede wszystkim ból zlokalizowany za mostkiem lub w okolicy serca. Zwykle ma on charakter promieniujący i może obejmować również plecy, ramiona i szyję. Dolegliwości nasilają się w pozycji leżącej. U chorego może pojawić się kaszel, uczucie duszności oraz wysoka gorączka. Pacjenci zgłaszają ogólne uczucie słabości, bóle mięśni i stawów.

W przeciwieństwie do objawów towarzyszących zawałowi mięśnia sercowego, odczuwany dyskomfort potrafi utrzymywać się godzinami, a nawet całymi dniami, zanim chory zdecyduje się na kontakt ze służbą zdrowia. Oznacza to, że zapalenie osierdzia nie występuje zwykle w postaci ostrych paroksyzmów bólu.

Co również istotne, przy zawale wysiłek fizyczny wyraźnie pogarsza samopoczucie chorego, ale w przypadku zapalenia osierdzia ta zależność nie występuje.

Jak rozpoznać zapalenie osierdzia? Badania i dalsza diagnostyka

Rozpoznanie zapalenia osierdzia wymaga szczegółowej diagnostyki medycznej, przeprowadzonej przez wykwalifikowanego kardiologa. Do klasycznych metod zalicza się badanie echokardiograficzne przezklatkowe i przezprzełykowe, które pozwala wykluczyć inne patologie (np. zmiany w budowie serca).

Dodatkowo stosuje się rezonans magnetyczny serca, który pozwala na dynamiczną ocenę prawidłowości funkcjonowania mięśnia sercowego w czasie rzeczywistym. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu dożylnego środka kontrastującego związku gadolinu, gadobutrolu o silnych właściwościach ferromagnetycznych.

Zapalenie osierdzia – leczenie     

Leczenie zapalenia osierdzia o podłożu wirusowym oraz idiopatycznym prowadzone jest zwykle z wykorzystaniem leków z grupy NLPZ, np. ibuprofenu. Stosuje się również aspirynę, a pomocniczo także i kolchicynę, która pozwala zmniejszyć ryzyko nawrotu choroby.

W zależności od przyczyny, która wywołała stan zapalny proces leczenia może obejmować:

Możliwe powikłania po zapaleniu osierdzia – na co uważać?

Potencjalne powikłania po zapaleniu osierdzia obejmują przede wszystkim tamponadę, która polega na przedostaniu się do worka osierdziowego krwi lub innego płynu fizjologicznego. Tamponada jest stanem zagrażającym życiu i wymaga błyskawicznej interwencji medycznej. Typowe objawy tamponady są zbliżone do szoku obturacyjnego i obejmują trudności w zaczerpnięciu oddechu, uczucie słabości, kaszel i zawroty głowy.

Do mniej poważnych powikłań zalicza się wysięk osierdziowy, który jednak może prowadzić do tamponady.

Zapalenie osierdzia to stan, który potencjalnie zagraża życiu chorego. Nie należy go ignorować, a w przypadku wystąpienia objawów trzeba niezwłocznie skorzystać z pomocy medycznej.

Bibliografia