Objawy odwodnienia przy biegunce i wymiotach – jak je rozpoznać?

Odwodnienie jest szczególnie groźne dla dzieci i seniorów. Woda pełni szereg funkcji biologicznych i fizjologicznych, a ludzki organizm nie wykształcił mechanizmów jej magazynowania, dlatego musi być stale uzupełniania. Nadmierna utrata lub niewystarczająca podaż wody łatwo prowadzą do zachwiania homeostazy, a w konsekwencji poważnych zaburzeń zdrowia.   

Spis treści:

---

1. Odwodnienie przy biegunce i wymiotach – jak i kiedy do niego dochodzi?
2. Oznaki odwodnienia – co powinno zaniepokoić?
3. Wymioty a odwodnienie w ciąży – czy I trymestr jest szczególnym zagrożeniem?
4. Domowe sposoby i leki na odwodnienie – co pomaga?
5. Odwodnienie w ciąży – jakich preparatów nie wolno używać?
6. Skutki odwodnienia przy wymiotach i biegunce – na co uważać?

Odwodnienie przy biegunce i wymiotach – jak i kiedy do niego dochodzi?  

Całkowita zawartość wody w organizmie dorosłego człowieka wynosi około 60% u mężczyzn i 50-55% u kobiet. Ilość spada wraz z wiekiem do wartości 45-50% u seniorów (osób po 65. roku życia). 

Woda w organizmie jest rozdzielona na 2 podstawowe przestrzenie: 

• wewnątrzkomórkową  – mieści około 66% całkowitej wody ustroju, 

• zewnątrzkomórkową  – zawiera około 30% wody, z czego 25% tworzy płynną część osocza i limfy. 

Odwodnienie ze względu na przyczynę dzieli się na 3 główne grupy: 

• Odwodnienie izotoniczne  – najczęstsza forma u dzieci i dorosłych, wynika z jednoczesnej utraty wody oraz elektrolitów z przestrzeni pozakomórkowej. Związane z biegunką, wymiotami i krwotokami. Dominującym objawem jest hipowolemia z tachykardią (tętno powyżej 100) i zmniejszonym ciśnieniem tętniczym krwi.  

• Odwodnienie hipertoniczne  – organizm również traci wodę i elektrolity, przy czym przeważa deficyt wody. Powstaje na skutek biegunki przebiegającej z wysoką gorączką, intensywnego pocenia, moczówki prostej czy zwiększonego wydzielania moczu u chorych z ostrą niewydolnością nerek. Bardzo często pojawiają się neurologiczne objawy odwodnienia komórek ośrodkowego układu nerwowego (OUN) w postaci splątania i zaburzeń poznawczych,  

• Odwodnienie hipotoniczne  – najrzadziej występujący rodzaj odwodnienia, głównie u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek, niedoczynnością kory nadnerczy i innymi schorzeniami związanymi z utratą sodu.  

Oznaki odwodnienia zależą od stopnia utraty wody w odniesieniu do masy ciała. Zgodnie z wytycznymi WHO zarówno u dorosłych, jak i u dzieci wyróżniono 3 stopnie odwodnienia: 

• lekki  – ubytek masy ciała u dzieci jest mniejszy niż 3%, a u dorosłych waha się pomiędzy 3-5%, 

• umiarkowany  – u dzieci masa ciała spada o 3-9%, a u dorosłych o 6-9%,  

• ciężki  – spadek wagi u dzieci jest wyższy niż 9%, a u dorosłych równy lub większy niż 10%. 

Przeczytaj również: Wszystko na temat grypy jelitowej

Oznaki odwodnienia – co powinno zaniepokoić?  

Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa i Żywności podaje, że dobowe zapotrzebowanie na wodę wynosi około 2l u kobiet i aż 2,5l u mężczyzn. Co ciekawe, badania naukowe pokazują, że ubytek wody o wartości powyżej 2% powoduje wyraźne pogorszenie procesów poznawczych.  

Objawy odwodnienia organizmu zależą od stopnia deficytu wody, co przedstawiono w poniższej tabeli. 

Stopień odwodnienia organizmu	Objawy
Odwodnienie I stopnia (lekkie)	zwiększone pragnienie  – u chorych z wysoką gorączką lub wymiotami może występować brak pragnienia, co jest niepokojącym sygnałem;  normalna lub mniejsza diureza (dobowa objętość wydalanego moczu);  suche usta;  wilgotne błony śluzowe.
Odwodnienie II stopnia (umiarkowane)	duże pragnienie, łapczywe picie;  suche błony śluzowe i skóra;  zmniejszona diureza i ciemne zabarwienie moczu;  ograniczona ilość łez w trakcie płaczu;  uszczypnięty fałd skórny rozprostowuje się powoli;  zmniejszona potliwość;  chłodna skóra;  nieznacznie zapadnięte gałki oczne;  przyspieszony oddech;  przyspieszona akcja serca i zmniejszone ciśnienie tętnicze krwi;  chłodne kończyny.
Odwodnienie III stopnia (ciężkie)	chory nie jest zdolny do samodzielnego picia lub pije bardzo słabo;  minimalna diureza;  gałki oczne mocno zapadnięte i wyschnięte,  brak łez;  wysuszone błony śluzowe i skóra;  znacznie przyśpieszony i pogłębiony oddech;  tachykardia, a niekiedy bradykardia (w ciężkich przypadkach);  fałd skórny rozprostowuje się dłużej niż 2s;  zimne lub sine kończyny;  neurologiczne objawy odwodnienia  – dezorientacja, ospałość.

Objawy odwodnienia u niemowlęcia 

Organizm niemowlęcia odwadnia się znacznie szybciej i łatwiej niż starszych dzieci czy dorosłych. Jest to wynik magazynowania większości wody ustroju w przestrzeni międzykomórkowej, co wiąże się z jej łatwiejszą utratą.  

Charakterystyczne objawy odwodnienia u niemowląt obejmują: 

• spłaszczone, zapadnięte lub niewyczuwalne ciemiączko; 

• zmniejszoną sprężystość skóry; 

• suchą skórę i błony śluzowe; 

• zapadnięte gałki oczne; 

• przyspieszone tętno i oddech; 

• zmniejszoną diurezę lub jej brak; 

• zimne kończyny. 

Objawy odwodnienia u dziecka 

Objawy odwodnienia u dziecka po wymiotach lub przy biegunce wynikają z jednoczesnej utraty wody i elektrolitów, przez co dość szybko występują poważne skutki odwodnienia  – tachykardia, znaczny spadek ciśnienia tętniczego krwi i zatrzymanie oddawania moczu.  

Sprawdź oferty: Elektrolity

Jak sprawdzić, czy dziecko jest odwodnione? Rodzic powinien zwrócić uwagę, czy u dziecka nie pojawiły się jakiekolwiek oznaki niedoboru wody przypisane konkretnym stopniom odwodnienia. Ponadto przydaje się metoda sprawdzenia ubytku masy ciała, ale jest to możliwe wyłącznie wtedy, gdy opiekun dysponuje dokładną masą ciała pociechy przed chorobą.  

Co więcej, spośród objawów odwodnienia u dzieci przy biegunce i wymiotach do najbardziej niepokojących należą: 

• brak pragnienia; 

• zaprzestanie oddawania moczu; 

• płacz pozbawiony łez; 

• zimne lub zsiniałe kończyny; 

• zapadnięte gałki oczne; 

• nadmierna senność; 

• zaburzenia poznawcze. 

Odwodnienie organizmu u starszych osób  

Liczne doniesienia naukowe wskazują, że odwodnienie jest jedną z głównych przyczyn hospitalizacji wśród pacjentów geriatrycznych. Najczęściej jest spowodowane niewystarczającą podażą wody, co wynika z upośledzenia naturalnego odruchu pragnienia. U seniorów, częściej niż wśród pozostałych pacjentów, pojawią się niespecyficzne objawy odwodnienia, takie jak: 

• zawroty głowy; 

• problemy z widzeniem; 

• zaburzenia świadomości; 

• osłabienie, niekiedy omdlenia; 

• zaparcia; 

• tachykardia. 

Sprawdź produkty: Probiotyki dla dzieci

Wymioty a odwodnienie w ciąży – czy I trymestr jest szczególnym zagrożeniem? 

Odwodnienie jest szczególnie groźnym stanem w przypadku ciężarnych kobiet. I trymestr to wyjątkowy czas rozwoju płodowego, kiedy zachodzi najbardziej intensywna organogeneza  – wykształcanie organów wewnętrznych. Co więcej, płód będąc w łonie matki, znajduje się w worku owodniowym wypełnionym płynem owodniowym. Jakakolwiek zmiana objętości wód płodowych może negatywnie wpływać na dalszy jego rozwój, prowadząc do np. wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu.  

Przeczytaj: Co jeść przy wymiotach, dieta wspierająca organizm 

Kobiety w ciąży powinny spożywać około 2,5 litra wody dziennie. Zwiększone zapotrzebowanie na wodę wynika z kilku toczących się procesów: 

• zwiększenie objętości osocza; 

• produkcja płynu owodniowego; 

• przekazywanie wody płodowi przez łożysko. 

Odwodnienie w ciąży, szczególnie w I trymestrze, jest groźne w skutkach dla dziecka i matki. Może prowadzić do:  

• małowodzia powstałego w wyniku redukcji napływu krwi do nerek płodu i tym samym zmniejszenia produkcji moczu; 

• zaburzeń rozwoju  – najbardziej narażone na niedobór wody są komórki ośrodkowego układu nerwowego płodu; 

• zaburzenia rytmu serca matki; 

• śmierci matki w przypadkach skrajnego odwodnienia z ubytkiem masy ciała powyżej 10%. 

Co więcej, odpowiednie nawodnienie organizmu ciężarnej łagodzi uciążliwe dolegliwości w postaci porannych nudności, wymiotów i zaparć, a także zapobiega częstym infekcjom dróg moczowych. 

Domowe sposoby i leki na odwodnienie – co pomaga?  

Większość lekkich przypadków odwodnienia spowodowanego biegunką lub wymiotami może być leczona w warunkach domowych za pomocą doustnych preparatów nawadniających dostępnych w aptece bez recepty. 

Tabletki i elektrolity na odwodnienie 

Wśród leków na odwodnienie najczęściej stosowane są tabletki musujące i proszki do przygotowania doustnych płynów nawadniających, tzw. elektrolitów. Preparaty na odwodnienie to związki osmotycznie czynne, co oznacza, że ściągają wodę do jelita, skąd jest wchłaniania do krwiobiegu. Są w pełni bezpieczne i rekomendowane dla każdej grupy wiekowej. Zaleca się, by były wypijane lekko schłodzone. Niemowlętom powinno się podawać elektrolity bezsmakowe, by uniknąć reakcji alergicznej, na którykolwiek ze składników. 

U dzieci w przypadku lekkiego odwodnienia towarzyszącego biegunce zaleca się podawanie 75 ml płynu na każdy 1 kg masy ciała dziecka przez pierwsze 4-6 godzin. Następnie pociecha powinna wypić dodatkową - 5-10 ml/kg masy ciała po każdy luźnym stolcu. 

Podczas wymiotów należy podawać maluchowi niewielkie ilości płynów nawadniających w odstępie kilku minut. W takim wypadku lepiej sprawdzą się elektrolity w temperaturze pokojowej.  

Odwodnienie w ciąży  – jakich preparatów nie wolno używać? 

Odwodnienie w ciąży najczęściej powstaje na skutek niepowściągliwych wymiotów. Wówczas organizm traci nie tylko wodę, ale także cenne elektrolity  – potas, magnez, chlorek sodu.  

Kobiety w ciąży mogą przyjmować doustne preparaty nawadniające w przypadku wymiotów, biegunki lub innych stanów prowadzących do odwodnienia. Środki elektrolitowe są bezpieczne i nie wykazują działania teratogennego. Mimo to zastosowanie doustnych preparatów nawadniających przez ciężarne powinno każdorazowo zostać skonsultowane z lekarzem ginekologiem. 

Skutki odwodnienia przy wymiotach i biegunce – na co uważać?  

Skutki odwodnienia najszybciej pojawiają się u starszych osób, kobiet w ciąży i dzieci. Wówczas mogą wystąpić powikłania w postaci: 

• zaburzeń rozwojowych u dzieci; 

• ostrej niewydolności nerek; 

• zakrzepicy żylnej; 

• zaburzeń funkcji poznawczych; 

• napadów drgawek; 

• skurczów mięśni; 

• utraty przytomności; 

• zaburzeń rytmu serca. 

Bibliografia