Półpasiec – objawy, rodzaje, przyczyny. Jak leczyć półpasiec?

Spis treści:

1. Czym jest półpasiec – rodzaje i charakterystyka
2. Półpasiec – przyczyny
3. Jak wygląda półpasiec – objawy
4. Półpasiec – etapy choroby
5. Półpasiec – leczenie
6. Nieleczony półpasiec – powikłania

Czym jest półpasiec – rodzaje i charakterystyka 

Półpasiec należy do grona chorób zakaźnych wywoływanych przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (VZV). Występuje w każdej grupie wiekowej, przy czym półpasiec u dzieci to rzadkość (wyjątek stanowią maluchy, których matki chorowały na ospę wietrzną w czasie ciąży). Najczęściej dotyka seniorów — ryzyko zachorowania sięga ponad 50% u pacjentów powyżej 65 roku życia.  

Bezpośrednią przyczynę półpaśca stanowi uaktywnienie wirusa ukrytego w komórkach zwojów nerwowych oraz nerwów czaszkowych. Warunkiem rozwoju choroby jest wcześniejsze przechorowanie ospy wietrznej lub bezobjawowe zakażenie wirusem VZV, co należy do rzadkości.  

Typowy obraz kliniczny półpaśca to wysypka podobna do zmian skórnych towarzyszących ospie wietrznej. Pęcherze występują w obrębie jednego dermatomu, czyli obszaru skóry unerwionego przez pojedynczy nerw rdzeniowy. Szczególną postać stanowi półpasiec uszny i oczny, który odpowiada nawet za 25% wszystkich przypadków. 

Sprawdź oferty: Leki przeciwbólowe

Półpasiec oczny   

Objawy półpaśca na twarzy występują w przypadku jednej z najczęstszych, szczególnych postaci choroby — półpaśca ocznego. Zmiany pojawiają się na obszarze skórnym unerwionym przez gałąź oczną trójdzielnego nerwu czaszkowego. Wówczas wokół oczodołu, na skórze powiek i czoła pojawia się wysypka w postaci pęcherzy. W rzadkich przypadkach może dojść do powikłań, takich jak: zapalenie spojówki lub rogówki, porażenie nerwu ocznego, zaburzenia widzenia. 

Wczesne podanie leków na półpasiec (w pierwszych 72 godzinach od wystąpienia typowych objawów) ogranicza rozprzestrzenianie zmian skórnych, zmniejsza ból i redukuje ryzyko powikłań. 

Półpasiec uszny 

Zmiany skórne w półpaścu usznym są zlokalizowane na małżowinie usznej, za uchem, wewnątrz zewnętrznego przewodu słuchowego oraz na błonie bębenkowej. Co ciekawe, półpasiec w jamie ustnej może być jednym z objawów towarzyszących postaci usznej choroby. 

Pozostałe objawy obejmują: 

• silny ból ucha, 

• zaburzenia słuchu, niedosłuch, szumy uszne, 

• oczopląs, 

• zawroty i ból głowy, 

• nudności, wymioty, 

• porażenie nerwu twarzowego. 

Półpasiec rozsiany 

O półpaścu rozsianym mówi się, gdy zmiany skórne obejmują więcej niż 2 dermatomy. Rozległość wysypki przysparza trudności diagnostycznych, gdyż obraz kliniczny do złudzenia może przypominać ospę wietrzną. Najczęściej dotyka pacjentów z upośledzeniem odporności, dlatego zaleca się dodatkowe badania w tym kierunku.  

Półpasiec – przyczyny 

Półpasiec wywołuje reaktywacja wirusa ospy wietrznej i półpaśca (Varicella Zoster Virus, VZV). Patogen rezyduje w komórkach układu nerwowego — zwojach nerwowych rdzenia kręgowego i nerwach czaszkowych. Może pozostać w utajeniu przez wiele lat, czekając na warunki sprzyjające aktywacji.  

Do czynników ryzyka predysponujących do rozwoju półpaśca zaliczono: 

• obniżenie odporności, 

• wiek powyżej 65. roku życia, 

• przyjmowanie leków immunosupresyjnych, np. po przeszczepie organu, 

• zakażenie HIV lub współistniejący AIDS, 

• nowotwory złośliwe, 

• zachorowanie na ospę wietrzną w ciąży powyżej 20. tygodnia – w takich przypadkach objawy półpaśca mogą pojawić się już we wczesnym dzieciństwie.  

Do zakażenia wirusem ospy wietrznej i półpaśca dochodzi na drodze kropelkowej lub w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobą chorą na ospę.  

Pacjenci często pytają, czy półpasiec jest zaraźliwy? Szanse transmisji wirusa VZV od chorego na półpasiec są niewielkie. Zakaźność dotyczy głównie osób, które nigdy nie chorowały ani nie były szczepione na ospę wietrzną. Co więcej, ryzyko przeniesienia wirusa występuje wyłącznie w przypadku kontaktu z zawartością pęcherzy występujących na skórze. Płyn zawiera elementy wiriony (cząstki) wirusa gotowe do zakażenia.  

Jak wygląda półpasiec – objawy 

Wydawać, by się mogło, że półpasiec wygląda jak ospa wietrzna, gdyż przyczynę obu chorób stanowi ten sam wirus. Mimo to objawy półpaśca znacznie różnią od typowej ospy i obejmują: 

• uczucie mrowienia, swędzenia i silny ból o różnym charakterze w obrębie określonego dermatomu, zawsze po jednej stronie ciała, 

• zmiany skórne pojawiają się głównie na tułowiu, ale także na twarzy i głowie, 

• wysypkę o charakterze polimorficznym – na początku pojawiają się plamki, przechodzące w grudki, a następnie pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym, które stopniowo zanikają, tworząc strupy,  

• ból głowy, 

• stan podgorączkowy (37,1–38,0°C) lub gorączka (powyżej 38,0°C), 

• półpasiec na nogach może powodować niedowłady nawet u 15% pacjentów. 

Szczególną postać półpaśca stanowi zoster sine herpete (ZSH). Wówczas występują objawy zwiastujące półpasiec, ale nie dochodzi do rozwoju wysypki. Pacjenci skarżą się na ból, osłabienie, gorączkę, światłowstręt, uczucie mrowienia, pieczenia, świąd. Brak charakterystycznych wykwitów skórnych jest bardzo mylący, przez co opóźnia się wdrożenie odpowiedniego leczenia przyczynowego lub objawowego, a ryzyko powikłań rośnie. 

Jak wygląda wysypka przy półpaścu? 

Z czym można pomylić półpasiec? 

Wysypka podobna do półpaśca występuje również w przebiegu następujących schorzeń: 

• ospa wietrzna, 

• osutka alergiczna, 

• egzema, 

• kontaktowe zapalenie skóry, 

• łuszczyca, 

• opryszczka zwykła, 

• róża, 

• liszaj pokrzywkowy. 

Ponadto postać uszna półpaśca może początkowo zostać mylnie zdiagnozowana jako porażenie Bella, które zwykle wiąże się z zakażeniem wirusem opryszczki pospolitej (HSV). Opisywane porażenie dotyczy nerwu twarzowego i razem z charakterystyczną wysypką po tożsamej stronie twarzy składa się na obraz zespołu Ramsaya Hunta, czyli półpaśca usznego. 

Jeśli jednak cechy porażenia pojawią się wcześniej, zanim wystąpią wykwity skórne, postawienie właściwej diagnozy jest bardzo trudne.  

Półpasiec – etapy choroby 

Początek półpaśca, czyli okres objawów zwiastujących (prodromalnych), charakteryzuje się występowaniem: 

• silnego bólu w obrębie konkretnego dermatomu, 

• bólu o różnym charakterze – piekącego, pulsującego, kłującego, 

• bólu stałego lub przerywanego, 

• dolegliwości bólowych zarówno w dzień, jak i w nocy, 

• stanu podgorączkowego lub gorączki, 

• zmęczenia, ogólnego rozbicia, 

• bólu głowy. 

Pierwszy etap trwa około 3–4 dni, a następnie pojawia się okres zmian skórnych, kiedy to w miejscu bólu tworzą się wykwity różnej postaci. Osutka przebiega następująco: 

• na początku pojawiają się czerwone plamki w obrębie dermatomów, głównie na klatce piersiowej,  

• plamki przechodzą w grudki tworzące skupiska, 

• po około 1–2 dniach grudki ustępują miejsca pęcherzykom z płynem surowiczym, 

• pęcherze przechodzą w krosty lub pękają, formując liczne owrzodzenia lub nadżerki pokryte strupami. 

Nowe wykwity skórne rozwijają się rzutowo przez około 7–10 dni. Przez kolejne 3–4 tygodnie zmiany stopniowo ustępują i całkowicie zanikają. 

Półpasiec – leczenie 

Leczenie półpaśca jest nakierowane na zatrzymanie replikacji wirusa wewnątrz komórek nerwowych. Odpowiednio szybko wdrożona terapia przeciwwirusowa nie tylko skraca czas choroby, ale przede wszystkim zmniejsza ryzyko rozwoju powikłań, np. neuralgii popółpaścowej. Mimo tych zalet nie każdy pacjent wymaga leczenia przyczynowego, które zostało zarezerwowane jedynie dla określonych grup. 

Leki na półpasiec 

Leczenie przeciwwirusowe jest zalecane w przypadku: 

• pacjentów po 50. roku życia 

• występowania zmian skórnych w obrębie głowy, błon śluzowych i kończyn, 

• chorych z obniżoną odpornością, np. podczas terapii immunosupresyjnej, z aktywną chorobą nowotworową. 

Terapia ograniczająca replikację wirusa powinna zostać wdrożona w czasie 48–72 godzin od czasu wystąpienia charakterystycznej wysypki.  

Niegdyś powszechne było stosowanie maści na półpasiec. Obecnie wszelkie środki miejscowe (maści, kremy, pudry, papki) są odradzane w przypadku półpaśca – prowadzą do nadkażeń wykwitów skórnych, przez co może pojawić się konieczność antybiotykoterapii. Wyjątek stanowią środki odkażające (np. preparaty z oktenidyną). 

Sprawdź oferty: Maści na blizny

Jak złagodzić ból przy półpaścu? 

Ból to obok wysypki główny objaw półpaśca, który znacząco ogranicza komfort życia pacjentów. Terapię bólu półpaścowego rozpoczyna się połączeniem paracetamolu z kodeiną. Takie rozwiązanie przynosi korzyści głównie w łagodnych lub umiarkowanych dolegliwościach. Najnowsze badania pokazują, że podawanie paracetamolu lub niesteroidowych leków przeciwzapalnych w monoterapii nie przynosi oczekiwanych rezultatów. 

Silniejszy ból wymaga użycia mocniejszych środków przeciwbólowych, np. tramadolu. U niektórych pacjentów korzystnym rozwiązaniem jest przyjmowanie leków przeciwbólowych w formie plastrów z buprenomorfiną, lidokainą lub fentanylem.  

U chorych z silnym bólem półpaścowym uzasadnione jest wprowadzenie do terapii leków o działaniu przeciwdepresyjnym (np. amitryptylina) lub przeciwdrgawkowym (np. gabapentyna). 

Nieleczony półpasiec – powikłania 

Najczęstszym powikłaniem półpaśca u dorosłych jest neuralgia popółpaścowa (PHN) określana także jako nerwoból postherpetyczny. Pojawia się nawet u 20% pacjentów po 50. roku życia, a ryzyko wystąpienia wzrasta wraz z wiekiem.  

Nie każdy ból utrzymujący się po półpaścu to neuralgia. Dolegliwości można podzielić na: 

• ból ostry – utrzymuje się przez 30 dni od momentu wystąpienia wysypki, 

• ból podostry – faza przejściowa między bólem ostrym a neuralgią, 

• neuralgia popółpaścowa – stwierdzana, gdy ból utrzymuje się powyżej 3 miesięcy od pojawienia się typowej wysypki. 

Neuralgia popółpaścowa charakteryzuje się występowaniem uporczywego, długo trwającego bólu opisywanego jako uczucie pieczenia lub kłucia. Dochodzi do niej na skutek uszkodzenia ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Przekaz impulsów do ośrodków czuciowych w mózgu zostaje upośledzony, przez co nawet delikatny dotyk jest odbierany jako natężone doznanie bólu. 

Ponadto nieleczony półpasiec może prowadzić do wystąpienia: 

• świądu poherpetycznego – uciążliwe swędzenie może utrzymywać się nawet przez kilka miesięcy od ustąpienia wykwitów skórnych, 

• ostrego zapalenia mózgu – pojawia się kilka dni po ujawnieniu wysypki, 

• porażenia nerwu twarzowego, 

• zaburzeń słuchu lub widzenia, 

• zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych, 

• zapalenia rdzenia kręgowego – rzadko, 

• zapalenia siatkówki. 

Bibliografia