Wszystko o płucach ‒ budowa, funkcje, możliwe choroby i sposoby dbania o płuca

Spis treści:

1. Gdzie są płuca? Dokładne położenie anatomiczne
2. Co należy wiedzieć o budowie płuc?
3. Praca i funkcje płuc
4. Najczęstsze zaburzenia i choroby płuc
5. Badania płuc ‒ co warto o nich wiedzieć?
6. Płuca palacza ‒ zmiany i niepokojące objawy
7. Jak dbać o płuca?

Gdzie są płuca? Dokładne położenie anatomiczne 

Płuca to parzyste narządy położone po obu stronach śródpiersia, w jamie klatki piersiowej. Każde płuco ma kształt stożka, którego szczyt nieznacznie wystaje powyżej pierwszego żebra, ponad przedni brzeg górnego otworu klatki piersiowej. W każdym z płuc wyróżnia się trzy powierzchnie: 

• przeponową ‒ stanowi podstawę płuca i sąsiaduje z przeponą, 

• żebrową ‒ zlokalizowana jest bocznie i poprzez opłucną przylega do żeber, 

• śródpiersiową ‒ zlokalizowana jest przyśrodkowo i obejmuje tzw. korzeń płuca, czyli wszystkie struktury anatomiczne wchodzące lub wychodzące z wnęki płuca.  

Powierzchnia śródpiersiowa lewego płuca sąsiaduje z sercem, łukiem aorty, częścią piersiową aorty oraz przełykiem. Z kolei powierzchnia śródpiersiowa prawego płuca leży blisko żyły głównej górnej i dolnej, żyły nieparzystej, a także serca i przełyku. 

Sprawdź oferty: Inhalatory dla dzieci i dorosłych

Co należy wiedzieć o budowie płuc? 

Budowa płuc nie jest identyczna. Płuco lewe, ze względu na sąsiedztwo serca, jest nieco mniejsze i posiada dwa płaty ‒ górny i dolny ‒ oddzielone od siebie szczeliną skośną. Pojemność płuca prawego jest o 10-20% większa. Zbudowane jest ono z trzech płatów ‒ górnego, środkowego i dolnego ‒ oddzielonych od siebie szczeliną skośną i szczeliną poziomą. W anatomii wyróżnia się także segmenty płuc, czyli samodzielne funkcjonalnie części, zaopatrzone we własne oskrzele. Każde z płuc dzieli się na 10 segmentów. 

Warto pamiętać, że powierzchnia płuc otoczona jest błoną surowiczą, nazywaną opłucną. Składa się ona z dwóch blaszek ‒ opłucnej ściennej oraz opłucnej płucnej. Pomiędzy nimi znajduje się jama opłucnej, w której występuje niewielka ilość płynu opłucnowego, który ułatwia płynny ruch płuc podczas oddychania. 

Praca i funkcje płuc 

Najważniejszą funkcją układu oddechowego i płuc jest wymiana gazowa, czyli absorpcja tlenu, przy jednoczesnym wydalaniu dwutlenku węgla. Proces ten zachodzi w pęcherzykach płucnych, które wymagają wentylacji. Powietrze atmosferyczne, a wraz z nim życiodajny tlen, dostaje się do nich poprzez wykonanie wdechu ‒ aktywnego procesu, w którego przebiegu uczestniczy przepona oraz dodatkowe mięśnie oddechowe. Wydech zachodzi z kolei dzięki występującym w płucach siłom retrakcji. Jest zatem procesem biernym, który nie wymaga aktywacji mięśni oddechowych. 

Najczęstsze zaburzenia i choroby płuc 

Choroby płuc zwykle dzieli się na dwa typy ‒ choroby restrykcyjne (przebiegające ze zmniejszeniem pojemności płuc) oraz choroby obturacyjne (przebiegające z ograniczeniem przepływu powietrza w płucach). Do najczęstszych objawów chorób płuc zalicza się duszność, kaszel, spadek tolerancji wysiłku czy męczliwość. Nie jest zatem przesadą stwierdzenie, że większość z poniższych schorzeń wiąże się ze znacznym spadkiem jakości życia chorej osoby. 

Przeczytaj: Domowe sposoby na suchy kaszel

Zapalenie płuc 

Zapalenie płuc to nic innego jak zakażenie miąższu płuc drobnoustrojami. Większość przypadków zapalenia płuc wywołana jest bakteriami i wirusami, choć przyczyną choroby mogą być również grzyby. Do najczęstszych patogenów, będących przyczyną zapalenia płuc, zalicza się: 

• Streptococcus pneumoniae, 

• Haemophilus influenazae, 

• Staphylococcus aureus, 

• Escherichia coli, 

• SARS-CoV-2, 

• RSV, 

• wirusy grypy A i B, 

• wirus paragrypy, 

• rynowirusy, 

• adenowirusy. 

Objawy zapalenia płuc zwykle pojawiają się nagle i przypominają ostrą infekcję. Schorzeniu temu często towarzyszy gorączka z dreszczami, kaszel, duszność, a niekiedy także odkrztuszanie ropnej wydzieliny. Szczególną uwagę należy zwrócić na zapalenie płuc u małych dzieci, seniorów oraz osób przewlekle chorych, a zwłaszcza immunoniekompetentnych (z deficytem odporności). W tych grupach zapalenie płuc może przebiegać wyjątkowo gwałtownie i być przyczyną groźnych powikłań.

Sprawdź ofertę: Syrop na kaszel dla dzieci

Grzybica płuc 

Grzybica płuc to inna nazwa na zapalenie płuc o etiologii grzybiczej. Wywołane jest ono najczęściej przez grzyby: 

• Pneumocistis jiroveci, 

• Candida spp., 

• Aspergillus spp., 

• Cryptococcus neoformans. 

U zdrowych osób grzybica płuc występuje relatywnie rzadko. Schorzenie to zaliczane jest do grupy chorób oportunistycznych, które występują głównie u osób o obniżonej odporności. Na rozwój grzybiczego zapalenia płuc narażone są przede wszystkim osoby chorujące na AIDS, przewlekłe choroby płuc, a także na niektóre nowotwory układu krwiotwórczego. Ryzyko infekcji wzrasta również u osób przyjmujących leki immunosupresyjne (na przykład po przeszczepie narządu) lub tych, w stosunku do których podjęto leczenie biologiczne. 

Przewlekła obturacyjna choroba płuc 

Przewlekła obturacyjna choroba płuc, nazywana również POChP, jest schorzeniem przebiegającym z postępującym ograniczeniem przepływu powietrza i destrukcją tkanek narządu. W początkowym stadium choroby dochodzi do obturacji dróg oddechowych, które doprowadza do rozdęcia, a następnie do rozedmy płuc. 

Zmiany w płucach są wynikiem przewlekłego stanu zapalnego, którego przyczyną jest długotrwałe narażenie na szkodliwe pyły lub gazy. Szacuje się, że nawet 80% przypadków przewlekłej obturacyjnej choroby płuc ma związek z wieloletnią ekspozycją na dym tytoniowy. Chorzy z POChP zmagają się nie tylko z objawami ze strony układu oddechowego. Choroba ta wiąże się z poważnymi skutkami ogólnoustrojowymi, a jej zaostrzenia przyczyniają się do znacznego pogorszenia jakości życia chorego. 

Rozedma płuc 

Rozedma płuc oznacza patologiczne i nieodwracalne poszerzenie przestrzeni powietrznych, położonych dystalnie od oskrzelika końcowego, czyli oskrzelików oddechowych, przewodów pęcherzykowych oraz pęcherzyków płucnych. Stan ten jest wynikiem destrukcji ścian dróg oddechowych, przebiegających bez zmian włóknistych w płucach. Rozedma płuc występuje głównie w przebiegu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. 

Czy rozedma płuc jest śmiertelna? Zaawansowana rozedma jest częstą przyczyną przewlekłej niewydolności oddechowej, a jej zaostrzenie może prowadzić do bezpośredniego zagrożenia życia chorej osoby. 

Sarkoidoza płuc 

Sarkoidoza jest przewlekłą chorobą wielonarządową o nieznanej etiologii. Schorzenie to jest zaliczane do chorób autoimmunologicznych, co oznacza, że nie można się nim zarazić. Sarkoidoza wywołuje nie tylko zmiany w płucach, ale również w miejscach, jak: skóra, stawy, serce czy ślinianki. W przebiegu sarkoidozy płuc dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych wnęk płuc oraz wytworzenia drobnych guzków w miąższu płuc. Choroba ta dość często przebiega bezobjawowo, choć zajęcie układu oddechowego może przejawiać się kaszlem, dusznością, a także bólem w klatce piersiowej, nierzadko mylnie określanym przez chorych jako ból płuc lub ból serca. 

Niedodma płuc 

Termin niedodma oznacza niewystarczające wypełnienie powietrzem fragmentu miąższu płuca. Na skutek niedodmy dochodzi do zmniejszenia wymiany gazowej w płucach, co może objawiać się uczuciem duszności, kaszlem czy przyspieszeniem oddechu. Do utraty powietrzności płuca może prowadzić zamknięcie światła oskrzela, doprowadzającego powietrze lub ucisk miąższu płuca, wywierany przez guz czy płyn w jamie opłucnej. 

Zwłóknienie płuc 

Zwłóknienie płuc to przewlekła choroba, w której przebiegu w miąższu płuca pojawia się tkanka łączna włóknista, która zaburza funkcjonowanie pęcherzyków płucnych. Zmiany włókniste w płucach zmniejszają ich pojemność, przez co chorzy zmagają się z trudnościami w oddychaniu. Terminem zwłóknienia płuc określa się dwie odrębne jednostki: 

• idiopatyczne włóknienie płuc ‒ to postępująca choroba o niewyjaśnionej etiologii, 

• pozapalne zwłóknienie płuc ‒ to pozostałość po toczącym się w płucach stanie zapalnym, na przykład w przebiegu covidowego zapalenia płuc. 

Rak płuc 

Rak płuc jest najczęściej diagnozowanym nowotworem w Polsce. Niestety wraz z kolejnymi rozpoznaniami, zbiera on też przerażające żniwo ‒ każdego roku w naszym kraju z powodu nowotworu płuc umiera ponad 20 tysięcy osób. Istnieje wiele typów patomorfologicznych nowotworu płuc, jednak w praktyce najczęściej diagnozuje się raka płaskonabłonkowego oraz gruczolakoraka płuc. 

Szacuje się, że 9 na 10 przypadków raka płuca związane jest z długotrwałą ekspozycją na dym tytoniowy. Warto jednak pamiętać, że choroba ta może również wystąpić u osób, które nigdy nie paliły papierosów i nie były biernymi palaczami. 

Rak płuca w początkowych etapach przebiega bezobjawowo. Najczęściej jest wtedy wykrywany przypadkowo, w trakcie przesiewowego badania RTG płuc lub tomografii płuc. Do najczęstszych objawów nowotworu płuca zalicza się kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej, krwioplucie, spadek masy ciała, a także nawracające zapalenia płuc. 

Badania płuc ‒ co warto o nich wiedzieć? 

Mogłoby się wydawać, że badania płuc wykonywane są jedynie w poradni chorób płuc. Nic bardziej mylnego! Badania, takie jak spirometria czy RTG płuc należą do badań przesiewowych, które nierzadko wykonywane są w celu oceny ogólnego stanu zdrowia. Do najczęściej wykonywanych badań płuc zalicza się: 

• osłuchiwanie płuc ‒ jest to podstawowe badanie płuc, które wykonywane jest przez lekarza za pomocą stetoskopu. Pomimo swojej prostoty, pozwala na rozpoznanie między innymi zapalenia płuc, odmy opłucnowej czy obecności wody w płucach. 

• RTG płuc ‒ to najczęściej wykorzystywane badanie obrazowe płuc, które wykorzystuje właściwości promieniowania rentgenowskiego. RTG płuc przydatne jest w diagnostyce i ocenie leczenia takich jednostek chorobowych jak zapalenie płuc, gruźlica czy rozedma płuc. 

• tomografię komputerową płuc ‒ to jedno z najdokładniejszych badań obrazowych płuc. TK płuc wykorzystuje się w diagnostyce i ocenie leczenia między innymi zapalenia płuc, zatorowości płuc czy zwłóknienia płuc. 

• ultrasonografię płuc ‒ nie jest to rutynowe badanie płuc, jednak znajduje zastosowanie w diagnostyce zmian naciekowych w opłucnej, zatorowości płucnej czy odmy opłucnowej. 

• bronchoskopię płuc ‒ to badanie endoskopowe, które polega na wprowadzeniu do dróg oddechowych elastycznego bronchofiberoskopu. Bronchofiberoskopia pozwala na ocenę wizualną płuc i dróg oddechowych, ale także ewentualne pobranie wycinka tkanki do dalszego badania patomorfologicznego. 

• spirometrię płuc ‒ to nieinwazyjne badanie, które pozwala zmierzyć objętość i całkowitą pojemność płuc. Wykonuje się je przede wszystkim w diagnostyce astmy i POChP. 

Płuca palacza ‒ zmiany i niepokojące objawy 

Szacuje się, że w dymie tytoniowym znajduje się ponad 100 substancji o udowodnionym działaniu rakotwórczym. Palenie papierosów uznawane jest za jeden z największych czynników rozwoju chorób płuc, zwłaszcza nowotworu i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. 

Czy płuca bolą? Nie. Bardzo często rozwijające się u palaczy schorzenia przebiegają bezobjawowo, ujawniając się dopiero w zaawansowanym stadium. Osoby narażone na wieloletnią ekspozycję na dym tytoniowy powinny wykonać badanie RTG płuc, a najlepiej tomografię płuc, szczególnie w przypadku zaobserwowania niepokojących objawów, takich jak: 

• przewlekły kaszel, a zwłaszcza zmiana charakteru kaszlu, 

• uczucie duszności, 

• uczucie bólu lub ucisku w klatce piersiowej, 

• postępujący spadek masy ciała, 

• spadek tolerancji wysiłku, 

• nawracające infekcje układu oddechowego, a zwłaszcza zapalenia płuc, 

• krwioplucie. 

Przeczytaj więcej: Jakie skutki dla zdrowia ma palenia papierosów?

Jak dbać o płuca? 

Jedna z najważniejszych zasad dbania o zdrowe płuca zakłada unikanie szkodliwych czynników. Dotyczy to przede wszystkim dymu tytoniowego, choć nie tylko! O dodatkowej ochronie, na przykład w formie specjalistycznych masek, powinny pamiętać osoby narażone na ekspozycję na takie substancje jak: pył węglowy, azbest, rozpylone farby czy krzemionka. 

Warto także pamiętać o odpowiedniej profilaktyce zdrowotnej w postaci regularnie wykonywanych badań płuc. Znaczna część chorób płuc lepiej odpowiada na leczenie, o ile zostanie ono wdrożone w początkowych etapach ich rozwoju. 

Bibliografia