ZUM u dzieci, ZUM u niemowlaka – objawy, badania, leczenie

Spis treści:

1. Objawy zapalenia pęcherza u dziecka
2. ZUM u niemowląt
3. Przyczyny zapalenia dróg moczowych u dzieci
4. Zapalenie pęcherza u dziewczynki a zapalenie pęcherza u chłopca
5. Badanie moczu przy podejrzeniu ZUM u dziecka
6. Leczenie zapalenia dróg moczowych u dzieci
7. Powikłania ZUM

Objawy zapalenia pęcherza u dziecka 

Objawy zakażenia dróg moczowych zależą od wieku dziecka i tak w grupie najmłodszych pociech objawy mogą być niecharakterystyczne i należą do nich: 

• bóle brzuszka, 

• brak apetytu, 

• nasilone kolki jelitowe, 

• gorączka, 

• wymioty, 

• biegunka, 

• apatia. 

Starsze dzieci najczęściej już są w stanie powiedzieć lub wskazać, co je boli, możemy też odczytać to po ich zachowaniu. W tej grupie występują takie dolegliwości jak: 

• ból przy oddawaniu moczu, 

• pieczenie przy ujściu cewki moczowej, 

• częste oddawanie moczu, 

• uczucie bolesnego parcia na mocz, 

• mimowolne popuszczanie moczu, 

• ból w okolicy lędźwiowej, 

• stany podgorączkowe i gorączka. 

Stan zapalny jesteśmy również w stanie stwierdzić, obserwując mocz dziecka, który w czasie ZUM przestaje być klarowny i staje się mętny, brzydko pachnie i przybiera ciemniejsze zabarwienie. Dlatego ważne jest rutynowe sprawdzanie jakości moczu już u najmniejszych dzieci. 

Kup w aptece: Leki na układ moczowy

ZUM u niemowląt 

Zakażenie układu moczowego u niemowląt jest szczególnie niebezpieczne, gdy przebiega z wysoką gorączką, wymiotami i biegunką. Przy takich objawach bardzo szybko dochodzi u niemowląt do odwodnienia. Ponadto, odruch wymiotny utrudnia przyjmowanie płynów i pokarmu, co także prowadzić może do odwodnienia, które jest szczególnie niebezpieczne u tak małych dzieci. To właśnie ZUM jest jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji w tej grupie wiekowej. Trudność diagnostyczną sprawia też fakt, że objawy mogą być bardzo niespecyficzne i obejmować np. wystąpienie samej gorączki, brak apetytu czy epizody nasilonego płaczu. 

Przeczytaj: Gorączka bez innych objawów u dziecka

Przyczyny zapalenia dróg moczowych u dzieci 

W skład dróg moczowych wchodzą dwie nerki, dwa moczowody, pęcherz moczowy oraz cewka moczowa, poprzez którą oddajemy mocz. W zależności od tego, który z narządów jest objęty stanem zapalnym, wyróżniamy zapalenie dolnych dróg moczowych (co stanowi rozpoznanie częstsze, gdy zajęte są pęcherz moczowy i cewka moczowa) oraz zapalenie górnych dróg moczowych (podczas infekcji nerek). 

Do czynników etiologicznych, czyli powodujących ZUM zaliczamy głównie bakterie Gram ujemne, takie jak E.coli; rzadziej mogą pojawiać się też zakażenia na tle grzybiczym oraz wirusowym. Zakażenie najczęściej rozprzestrzenia się drogą wstępującą, czyli od ujścia cewki moczowej do wyższych partii układu moczowego – przez pęcherz moczowy aż do nerek. U niemowląt dość częstą drogą zakażenia układu moczowego jest również krew.  

Za prawie 85% zakażeń odpowiada bakteria Escherichia coli. Jest to Gram ujemna pałeczka okrężnicy, która fizjologicznie występuje w obrębie układu pokarmowego człowieka. U dziewczynek ujście cewki moczowej oraz ujście odbytu są w dużo mniejszej odległości niż u chłopców i właśnie z tego powodu to u nich częściej dochodzi do zakażenia. Z tego względu niezwykle istotna jest odpowiednia higiena dziecka po wypróżnieniu, żeby nie doszło do przeniesienia bakterii na obszar układu moczowego. 

Do częstych i nawracających zakażeń dróg moczowych przyczyniają się również wrodzone wady anatomiczne układu moczowego. Jeżeli obserwujemy częste stany zapalne tych narządów, dalsza diagnostyka może okazać się konieczna, aby wykluczyć potencjalne wady, które mogą być niewidoczne gołym okiem. 

Również zaburzenia pracy pęcherza moczowego, odpowiadające na przykład za jego niepełne wypróżnienie, zwiększają szansę na zachorowanie. 

Przeczytaj: Czy krwawienie z nosa u dziecka jest groźne?

Zapalenie pęcherza u dziewczynki a zapalenie pęcherza u chłopca 

Jak już zasygnalizowano, do zapalenia pęcherza moczowego – ze względu na różnicę w budowie anatomicznej – częściej dochodzi u dziewczynek niż u chłopców, jednakże prezentowane objawy u obu płci są do siebie podobne i do najczęściej występujących należą: poliuria (częstomocz), pieczenie przy oddawaniu moczu oraz ból podbrzusza i gorączka. 

Badanie moczu przy podejrzeniu ZUM u dziecka 

Podstawowym badaniem przy podejrzeniu zapalenia układu moczowego jest badanie ogólne moczu wraz z badaniem jego osadu. Bardzo istotny jest właściwy sposób pobrania i transportu moczu, ponieważ przy jego zanieczyszczeniu – na przykład bakteriami, znajdującymi się na skórze w okolicy krocza – możemy uzyskać nieprawidłowy wynik badania, który trzeba będzie powtórzyć. U najmłodszych dzieci rodzice często mają problem z prawidłowym pobraniem moczu. Jedną z najlepszych metod jest łapanie moczu ze środkowego strumienia podczas mikcji do jałowego kubeczka. Minusem tej metody jest oczekiwanie rodzica na mimowolne oddanie moczu przez dziecko, gdyż, jak wiemy, może to trwać dość długo i nie zawsze uda się złapać odpowiednią objętość moczu. Drugą, mniej polecaną metodą jest podklejenie woreczka na mocz. Warto jednak wiedzieć, że w tym przypadku istnieje duża szansa na przejście i rozrost bakterii ze skóry, a nie tych znajdujących się w drogach moczowych. Taka metoda jest akceptowalna w wypadku badania ogólnego, jednak nie można jej zastosować przy posiewie moczu, który powinien być wykonany w jałowych warunkach. 

Kolejnym, niezwykle istotnym badaniem jest pobranie posiewu moczu. W tym wypadku potrzebujemy pobrać mocz niezanieczyszczony, a pojemnik na mocz powinien być jałowy. Posiew polega na hodowli drobnoustrojów znajdujących się w moczu z wykorzystaniem różnych podłoży. Wówczas jesteśmy w stanie określić liczbę bakterii, zidentyfikować je oraz wykonać antybiogram. Niestety, badanie jest dość czasochłonne i nie można go przyspieszyć. Antybiogram zawiera informacje o tym, na jakie antybiotyki jest wrażliwy dany szczep bakterii. Dzięki temu lekarz jest w stanie przepisać odpowiednio dobrany lek, najlepiej działający na wyhodowane szczepy drobnoustrojów, przy okazji zwracając uwagę na jego profil bezpieczeństwa, co znacznie zwiększa skuteczność leczenia i redukuje liczbę nawrotów infekcji, co często bywa efektem źle dobranego schematu leczenia. Jest to niezwykle ważne, ponieważ na całym świecie obserwuje się narastającą oporność na antybiotyki wśród bakterii, a to zaś rokrocznie zwiększa zjadliwość szczepów bakterii i utrudnia leczenie powszechnie stosowanymi antybiotykami. 

Poza badaniami laboratoryjnymi, podstawowym badaniem wykonywanym szczególnie u dzieci z nawracającymi zakażeniami układu moczowego jest USG dróg moczowych, na którym lekarz jest w stanie zobrazować drogi moczowe oraz poszukać ewentualnych wad wrodzonych. W niektórych przypadkach niezbędne może się okazać pogłębienie diagnostyki na specjalistycznych oddziałach nefrologicznych, gdzie da się wykonać bardziej inwazyjne i celowane badania. 

Leczenie zapalenia dróg moczowych u dzieci 

To, jakie postępowanie lecznicze jest optymalne dla dziecka zależy od kilku czynników. Najważniejsze wydaje się ustalenie: 

• jaki jest ogólny stan kliniczny dziecka, 

• czy występują wady wrodzone układu moczowego, 

• czy zakażenia nawracają, 

• w jakim wieku jest dziecko, 

• jaka forma podaży leku będzie optymalna. 

Zazwyczaj w przebiegu zakażenia układu moczowego (w jego dolnym odcinku) dziecko jest w dobrym stanie i może być z powodzeniem leczone ambulatoryjnie w domu, pod kierunkiem lekarza z przychodni. Kiedy jednak zapaleniu towarzyszą inne objawy – takie jak wymioty czy biegunka – hospitalizacja może okazać się niezbędna, głównie z powodu konieczności nawadniania dożylnego dziecka.  

Jeśli mamy do czynienia z łagodnymi objawami, lek powinien być podawany doustnie. U małych dzieci świetnie sprawdzą się leki podawane w formie zawiesiny – tabletki wprowadza się zwykle po 5. roku życia a nawet później. Do podstawowych antybiotyków, stosowanych przez pediatrów w przypadku ZUM, zaliczamy furazydyny, cefalosporyny, amoksycylinę, fosfomycynę oraz trimetoprim. Oczywiście o odpowiednim doborze antybiotyku zawsze decyduje lekarz, który na podstawie wywiadu, badania fizykalnego oraz przeprowadzonych badań laboratoryjnych jest w stanie określić rodzaj i formę leku, jaki należy podać. Podstawowe leczenie trwa najczęściej od 3 do 5 dni. 

Pamiętajmy przy tym, że wszystkie niemowlęta do 3. miesiąca życia z rozpoznanym lub podejrzewanym zakażeniem układu moczowego wymagają hospitalizacji i dożylnego podania antybiotyku.  

Jeśli proces zapalny obejmuje górne części układu moczowego, mogą pojawić się bardziej burzliwe objawy i wówczas również wskazana jest hospitalizacja. 

Kiedy zaś dochodzi do nawracających zakażeń lub u dziecka została rozpoznana wada wrodzona układu moczowego, również w większości wypadków wskazane jest leczenie szpitalne lub pogłębienie diagnostyki w kierunku chorób nerek. 

Powikłania ZUM 

Zakażenie układu moczowego może, niestety, wiązać się z przykrymi powikłaniami, takimi jak roponercze, ropnie w korze nerkowej, pozostawienie blizn pozapalnych w nerkach, nadciśnienie tętnicze czy – z czasem – rozwój przewlekłej choroby nerek. 

Czy można podać furaginę dziecku? 

Furagina (furazydyna) zawiera w sobie substancję czynną, którą jest furazydyna. W porównaniu do antybiotyków, furazydyna jest chemioterapeutykiem, a dokładne jej działanie nie jest do końca znane. W piśmiennictwie nie ma dużej ilości badań klinicznych na temat furaginy, jednakże dotychczasowe częste stosowanie tego preparatu przynosi widoczne skutki, dlatego jest ona jednym z rekomendowanych leków. Stosowanie furaginy rzadko powoduje wystąpienie objawów niepożądanych, do których zaliczamy nudności, ból głowy, wzdęcia. W Polsce wrażliwość bakterii na furazydynę jest wysoka, przez co jej stosowanie przynosi na ogół dobre efekty. Jeżeli chodzi o jej słabe strony, warto wiedzieć, że preparat ten, aby dać taki sam efekt, powinien być podawany dłużej od antybiotyku, czyli około 7 dni.

Aktualnie furagina dostępna jest również w postaci zawiesiny, ale niestety trzeba ją podawać dość często, bo trzy lub cztery razy na dobę. 

Bibliografia