Najczęstsze choroby serca – objawy, diagnostyka, leczenie i działania profilaktyczne

Spis treści:

1. Układ sercowo-naczyniowy – najważniejsze informacje
2. Czym charakteryzują się choroby serca? Objawy
3. Przyczyny i czynniki zwiększające ryzyko chorób serca
4. Diagnostyka chorób serca
5. Najczęstsze choroby serca u dorosłych
6. Choroby serca u dzieci – jakie pojawiają się najczęściej i dlaczego?
7. Leczenie chorób serca
8. Profilaktyka chorób serca – jak o siebie dbać?
9. Choroby serca – warto wiedzieć

Układ sercowo-naczyniowy – najważniejsze informacje 

Układ sercowo-naczyniowy, określany inaczej jako układ krążenia, składa się z 4 głównych elementów: 

• sieci naczyń włosowatych, 

• żył, 

• tętnic, 

• serca. 

Jego zadaniem jest rozprowadzenie do komórek organizmu składników odżywczych oraz tlenu, odprowadzenie metabolitów oraz utrzymanie prawidłowego ciśnienia. Motorem napędowym układu krwionośnego jest serce, które działa jak pompa tłocząca krew do żył i tętnic. Bezpośrednio z serca wychodzą dwie tętnice – aorta oraz pień płucny. Układ krążenia jest zamknięty, co oznacza, że krew w fizjologicznych warunkach nigdy go nie opuszcza. 

Kup w aptece: Leki na serce i układ krążenia

Czym charakteryzują się choroby serca? Objawy 

Objawy chorób serca mogą być różnorodne i niekiedy trudno powiązać je z dolegliwościami o podłożu kardiologicznym (chodzi np. o kaszel, ból w okolicach szczęki lub tzw. palce dobosza – objawiające się pogrubionymi końcówkami palców i zaokrąglonymi paznokciami). 

Większość klasycznych symptomów jest jednak dosyć łatwa do rozpoznania, choć nie zawsze są one specyficzne. Choroby serca mogą objawiać się bólem promieniującym na wysokości mostka lub rozchodzącym się po całej klatce piersiowej. U chorych mogą wystąpić duszności, obserwuje się też spadek tolerancji wysiłkowej (łatwa męczliwość). Niektóre z chorób serca powodują również tzw. kołatanie serca, czyli uczucie serca pracującego w zbyt szybkim tempie, zbyt silnie lub niemiarowo. 

Zaburzenie pracy mięśnia sercowego może powodować zawroty głowy, omdlenia, wymioty. Jeśli problem jest powiązany z zaburzeniami przepływu krwi, u pacjentów obserwuje się obrzęki, zwłaszcza w obrębie kończyn dolnych. Oprócz obrzęku może być wyraźnie widoczne również zasinienie skóry. 

Osoba, która podejrzewa u siebie zawał serca powinna możliwie szybko zawiadomić osoby bliskie oraz zadzwonić pod numer alarmowy, ponieważ to od szybkości działania często zależą dalsze rokowania. 

Przyczyny i czynniki zwiększające ryzyko chorób serca 

Ryzyko wystąpienia chorób serca wzrasta, jeśli pacjent jest poddawany ekspozycji na określone czynniki. Im jest ich więcej, tym silniej ich synergistyczny efekt oddziałuje na zdrowie i kondycję mięśnia sercowego. Dlatego tak ważna jest profilaktyka i świadome ograniczanie czynników ryzyka. Nie na wszystkie z nich człowiek ma jednak wpływ. Te obiektywne to np.: 

• płeć, 

• wiek, 

• uwarunkowania genetyczne. 

Należy pamiętać, że poprzez sposób dbania o własne zdrowie można istotnie zwiększyć ryzyko wystąpienia lub zahamować rozwój czynników subiektywnych. Należą do nich przede wszystkim: 

• nadwaga i otyłość, 

• nadciśnienie tętnicze, 

• zespół metaboliczny, 

• cukrzyca typu 2, 

• palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu,    

• unikanie regularnej aktywności fizycznej. 

Suma wszystkich czynników negatywnych to tzw. globalne ryzyko sercowo-naczyniowe. 

Warto wiedzieć: Czym jest zapalenie osierdzia?

Diagnostyka chorób serca 

Diagnostyka chorób serca obejmuje szereg różnych badań i testów – zarówno z zakresu diagnostyki obrazowej, laboratoryjnej, jak i testów wysiłkowych. Klasyczne badania diagnostyczne to: 

• echokardiografia – innymi słowy jest to ultrasonograficzne badanie budowy serca, w tym grubości jego ścian, objętości jam, funkcjonowania zastawek i przepływów krwi; 

• holter EKG – czyli urządzenie służące do monitorowania aktywności elektrycznej serca przez 24 godziny; 

• elektrokardiografia – badanie polegające na badaniu różnicy potencjałów zapisywanych przez elektrody zamontowane w okolicach serca oraz na kończynach. Łącznie liczba elektrod kończynowych wynosi 4, a odprowadzeń przedsercowych – 6; 

• koronarografia – służy do badania stanu tętnic wieńcowych. 

Do prostszych badań zalicza się badanie ciśnienia oraz badanie krwi (nie tylko markerów sercowych, ale również wskaźników wątrobowych, lipidogram, TSH i innych). 

Przeczytaj: Morfologia krwi, jak ją czytać, które wskaźniki są najważniejsze?

Najczęstsze choroby serca u dorosłych 

Kardiolodzy wyróżniają wiele chorób mięśnia sercowego. Które z nich są najczęstsze? 

Choroba wieńcowa 

Polega na zwężeniu światła tętnic wieńcowych i dostarczaniu niewystarczającej ilości tlenu do mięśnia sercowego. Jej przyczyną jest często nawarstwiające się odkładanie blaszek miażdżycowych. 

Arytmia 

Grupa schorzeń, których wspólnym mianownikiem jest nieprawidłowość w aktywności elektrycznej serca. Mogą być samoistne lub stanowić powikłanie po innych schorzeniach. Zalicza się do nich m.in. częstoskurcz przedsionkowy i komorowy oraz chorobę węzła zatokowego. 

Zapalenie mięśnia sercowego 

To stan zapalny, który może być wywołany przez infekcje bakteryjne, pasożytnicze lub wirusowe. Niekiedy występuje również na podłożu autoimmunologicznym. Część stanów zapalnych przebiega bezobjawowo. Inne mogą mieć ostry przebieg. 

Choroby serca u dzieci – jakie pojawiają się najczęściej i dlaczego? 

Większość chorób serca u dzieci ma charakter wrodzony i wykształca się jeszcze w czasie życia płodowego. Winę za to ponoszą czynniki genetyczne, ale także problemy zdrowotne kobiety w ciąży, w tym różnego rodzaju infekcje, cukrzyca ciążowa, nieprawidłowa dieta lub stosowanie używek (papierosy, alkohol). 

Do najczęstszych chorób serca u najmłodszych zalicza się m.in.: 

• ubytek w przegrodzie międzykomorowej lub międzyprzedsionkowej; 

• niewydolność mięśnia sercowego (spowodowana przez zwężenie lub niedomykalność zastawek); 

• przetrwały przewód tętnicy Botalla. 

Część ubytków znika samoistnie, ale niekiedy niezbędne może okazać się leczenie operacyjne. 

Leczenie chorób serca 

Leczenie chorób serca polega przede wszystkim na profilaktyce zdrowotnej oraz stosowaniu spersonalizowanej farmakoterapii – m.in. preparatów odżywiających mięsień sercowy, stosowanych przeciwzakrzepowo, wspierających krążenie. 

W ostateczności u chorych stosuje się zabiegi operacyjne (tzw. kardiologia inwazyjna). Przykładowe operacje obejmują: 

• kardiowersję, 

• ablację, 

• wszczepienie zastawki aortalnej, 

• zamontowanie rozrusznika serca, 

• angioplastykę wieńcową, 

• operacyjne leczenie miażdżycy. 

Decyzję o sposobie leczenia choroby sercowej zawsze podejmuje lekarz kardiolog, prowadzący chorego. 

Profilaktyka chorób serca – jak o siebie dbać? 

Profilaktyka chorób serca przebiega na kilku poziomach. Istotne znaczenie ma prawidłowo zbilansowana dieta. Warto ograniczyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, cukrów prostych, a także wzbogacić menu o NNKT oraz witaminy i minerały pochodzące z warzyw i owoców. Węglowodany proste powinny stanowić zaledwie 5-10% całkowitej podaży cukrów. Pozostałą część należy czerpać z węglowodanów złożonych (jak kasza, ryż brązowy, makaron razowy, płatki owsiane). Z kolei zdrowe tłuszcze znajdują się w tłustych rybach, awokado, olejach roślinnych. 

Drugim filarem jest aktywność fizyczna. Powinny o nią dbać osoby w każdym wieku, choć zalecenia WHO są odmienne dla poszczególnych grup wiekowych. Treningi o umiarkowanej intensywności, ale podejmowane regularnie, przynoszą większą korzyść niż te sporadyczne, ale o dużej intensywności. 

Wreszcie profilaktyka chorób serca obejmuje też eliminację używek, jak alkohol, papierosy, duże ilości kofeiny (kardiolodzy uważają za zdrową dawkę od 3 do 5 filiżanek kawy dziennie). 

Sprawdź: Jakie są rodzaje cholesterolu, jakie są źródła "dobrego" cholesterolu?

Choroby serca – warto wiedzieć 

Kardiolodzy rozróżniają wiele chorób mięśnia sercowego, różniących się między sobą objawami. Część symptomów może być jednak myląca i sprawiać wrażenie zupełnie niepowiązanych lub przeciwnie – ściśle związanych z problemami funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego. Co należy wiedzieć o chorobach serca? 

Czym jest choroba złamanego serca? 

Choroba złamanego serca (jap. takotsubo) to dolegliwość występująca przede wszystkim u kobiet – w tym wypadku mężczyźni stanowią zaledwie 10% pacjentów. Swoją nazwę bierze od tego, że dominującą przyczyną wystąpienia objawów zbliżonych do zawału serca są silne (zwykle negatywne) przeżycia emocjonalne. Co ciekawe, w przeciwieństwie do zawału, przy chorobie złamanego serca nie dochodzi do fizycznych uszkodzeń w obrębie tkanki, choć objawy mogą być mylące i zwykle obejmują m.in.: 

• bóle wieńcowe, 

• duszności, 

• podwyższony poziom markerów sercowych (przede wszystkim troponin, CK, rzadziej mioglobiny, CRP), 

• utratę przytomności, 

• wymioty. 

Według światowego centrum leczenia MayoClinic, diagnoza zespołu takotsubo odbywa się poprzez: 

• przemijającą akinezę lub dyskinezę w obrębie lewej komory i środkowej części komory, 

• brak zwężeń w naczyniach wieńcowych i pęknięć blaszki miażdżycowej, 

• określone zmiany w EKG, 

• wykluczenie szeregu innych dolegliwości, w tym krwawienia śródczaszkowego, guza chromochłonnego i zapalenia mięśnia sercowego. 

Zdarza się, że w przypadku takotsubo serce samo wraca do normy po kilku dniach. Dla bezpieczeństwa pacjenci poddawani są hospitalizacji. Leczenie zwykle sprowadza się jednak do farmakoterapii i podawania beta-blokerów. 

Kardiolodzy wskazują, że rokowania przy chorobie złamanego serca są pomyślne, a powikłania zdarzają się niezwykle rzadko, podobnie jak zgony. 

Kaszel a choroby serca – czy mogą być powiązane? 

Kaszel zwykle jest kojarzony z przeziębieniem lub alergią. Może być suchy lub „mokry” w zależności od tego, czy powoduje odkrztuszanie wydzieliny. Lekarze rozróżniają również kaszel ostry (trwający do 3 tygodni), podostry (trwający od 3 do 8 tygodni) lub przewlekły (utrzymujący się powyżej 8 tygodni). 

Kaszel o charakterze przewlekłym może wskazywać na problemy z układem krążenia. Jednym z nich jest zwężenie zastawki dwudzielnej (mitralnej). To nabyta wada serca, która objawia się znacznym zmniejszeniem przepływu krwi z lewego przedsionka do lewej komory. Może prowadzić do zmniejszenia objętości wyrzutowej serca, zastoju w krążeniu płucnym oraz rozwoju nadciśnienia płucnego. 

Kaszel może wskazywać na jedną z wielu postaci niewydolności serca. Wśród nich można wymienić m.in. przewlekłą niewydolność serca, ostrą niewydolność serca oraz zastoinową niewydolność serca. 

Warto pamiętać, że niewydolność mięśnia sercowego bardzo rzadko występuje jako samodzielna choroba. Zwykle u jej podłoża leży inna przyczyna, wynikająca np. z cukrzycy, otyłości, alkoholizmu albo zaburzeń hormonalnych (tarczycowych). U chorego oprócz niewydolności leczy się wtedy pierwotną przyczynę. 

Należy podkreślić, że nie w każdym przypadku niewydolność serca jest wyleczalna. Może się okazać, że jedynym sposobem ochrony życia chorego będzie przyjmowanie leków przez całe życie – właśnie w celu ustabilizowania ustroju. 

Czy choroby serca są dziedziczne? 

Choroby serca mogą rozwijać się zarówno na skutek czynników nabytych (np. praca w ciężkich warunkach fizycznych), jak i wrodzonych. Okazuje się, że występowanie niektórych schorzeń serca u rodziców zwiększa ryzyko wystąpienia podobnych problemów u dzieci. Dotyczy to zwłaszcza: 

• kardiomiopatii – zaburzenia w budowie mięśnia sercowego, 

• arytmii – zaburzenia w pracy mięśnia sercowego, 

• tętniaków – patologicznego poszerzenia przekroju naczynia krwionośnego, 

• rozwarstwienia aorty – rozwarstwienia się błon aorty i wypełnienia się powstałej między nimi przestrzeni krwią. 

Niestety, obecny stan medycyny nie pozwala z wysoką precyzją stwierdzić, z jak wysokim prawdopodobieństwem dane schorzenie ujawni się u kolejnego pokolenia. Sam fakt znajdowania się w grupie ryzyka nie oznacza jeszcze, że choroba wystąpi. Ryzyko jest uzależnione od wieku, płci, ogólnego stanu zdrowia oraz czynników środowiskowych (jak rodzaj wykonywanej pracy, odczuwany stres czy obciążenie organizmu). Podziału chorób serca na wrodzone i nabyte nie ułatwia fakt, że niektóre dolegliwości mogą wystąpić w każdym z tych wariantów. 

Odpowiednio wczesne przeprowadzenie badań genetycznych i wykrycie mutacji genetycznej odpowiedzialnej za schorzenie pozwala na stwierdzenie, czy dany pacjent znajduje się w grupie ryzyka i radykalną modyfikację stylu życia lub diety. Ułatwia również rozpoczęcie leczenia profilaktycznego, które często dla chorego będzie tańsze i mniej uciążliwe. 

Chorób mięśnia sercowego nigdy nie należy lekceważyć. Wykryte zbyt późno mogą być przyczyną zgonu, a z pewnością istotnego obniżenia komfortu życia pacjenta. W razie wystąpienia objawów budzących wątpliwości, zaleca się jak najszybszy kontakt z kardiologiem w celu zlecenia właściwych badań diagnostycznych. 

Bibliografia