Cukrzyca od A do Z – objawy, diagnostyka, skuteczne leczenie

Czy wiesz, że na cukrzycę w Polsce choruje ok. 2,5 mln osób, jednak u nawet 30% z nich choroba wciąż nie została rozpoznana? Dowiedz się, jak może objawiać się cukrzyca, jakie badania diagnostyczne są stosowane oraz jakie leczenie proponuje współczesna medycyna.  

Spis treści:

---

1. Czym jest cukrzyca?
2. Objawy cukrzycy
3. Objawy cukrzycy
4. Lekarze od cukrzycy – do kogo się zgłosić?
5. Leczenie cukrzycy
6. Cukrzyca – dieta
7. Jakie mogą być powikłania cukrzycy?
8. Profilaktyka cukrzycy
9. Cukrzyca – warto wiedzieć

Czym jest cukrzyca? 

Cukrzyca (diabetes mellitus) to przewlekła choroba metaboliczna. Jej głównym objawem jest nieprawidłowy poziom cukru (glukozy) we krwi. Zaburzenie to jest spowodowane tym, że trzustka nie wydziela prawidłowej ilości insuliny lub hormon ten nie działa w organizmie w prawidłowy sposób.

Cukrzyca typu 1 

Cukrzyca typu 1 jest przewlekłą chorobą autoimmunologiczną, która pojawia się, gdy trzustka atakowana jest przez własny układ odpornościowy i w konsekwencji nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny – hormonu regulującego poziom cukrzycy we krwi. Choć cukrzyca typu 1 zwykle pojawia się w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania, może rozwinąć się u dorosłych. 

Niektóre czynniki, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 1 to: 

• cukrzyca typu 1 w rodzinie – każdy, kto ma dziadków, rodziców lub rodzeństwo z cukrzycą typu 1, jest obarczony ryzykiem, że choroba rozwinie się także u niego; 

• częste infekcje wirusowe w dzieciństwie;  

• stan przedrzucawkowy w ciąży;  

• występowanie innych chorób autoimmunologicznych;  

• wiek – cukrzyca typu 1 może pojawić się w każdym wieku, ale zwykle dzieje się to w dwóch zauważalnych szczytach. Pierwszy szczyt występuje u dzieci między 4. a 7. rokiem życia. Drugi zaś dotyczy dzieci w wieku od 10. do 14. roku życia.  

Sprawdź oferty: Produkty dla diabetyków 

Cukrzyca typu 2 

Cukrzyca typu 2 (wcześniej nazywana insulinoniezależną lub pojawiającą się w wieku dorosłym) to obecnie najczęściej występujący typ cukrzycy, który wynika z nieefektywnego wykorzystania insuliny przez organizm. Objawy mogą być podobne do objawów cukrzycy typu 1, ale często są mniej charakterystyczne, przez co choroba często rozpoznawana jest dopiero na etapie pojawienia się różnych powikłań. Cukrzyca typu 2 jest spowodowana kilkoma czynnikami, w tym otyłością, pochodzeniem etnicznym, występowaniem cukrzycy typu 2 w rodzinie i innymi czynnikami środowiskowymi. 

Cukrzyca typu 2 zwykle zaczyna się od insulinooporności – stanu, w którym mięśnie, wątroba i komórki tłuszczowe nie wykorzystują insuliny w odpowiedni sposób. W rezultacie organizm potrzebuje więcej insuliny, aby pomóc glukozie dostać się do komórek. Na początku trzustka wytwarza więcej insuliny, aby nadążyć za dodatkowym zapotrzebowaniem. Z biegiem czasu nie jest w stanie jednak wytworzyć wystarczającej ilości insuliny, a poziom glukozy we krwi wzrasta. 

Cukrzyca ciążowa 

Cukrzyca ciążowa, jak sama nazwa wskazuje, występuje w czasie ciąży i jest spowodowana zmianami hormonalnymi, które zachodzą w tym szczególnym okresie, a także wiąże się z czynnikami genetycznymi i prowadzonym stylem życia. Jak pokazują badania, dotyka nawet 5% ciężarnych. Czynniki ryzyka zachorowania na cukrzycę ciążową to m.in. wiek ciężarnej (powyżej 35. roku życia), otyłość lub nadwaga, zespół PCOS, występowanie cukrzycy typu 2 w rodzinie, nadciśnienie tętnicze oraz cukrzyca ciążowa w poprzednich ciążach. 

Rodzaje cukrzycy i róznice między nimi

Inne typy cukrzycy 

• Cukrzyca typu LADA (ang. latent autoimmune diabetes in adults) – cukrzyca o podłożu autoimmunologicznym, dotyka głównie osoby dorosłe, najczęściej między 40. a 50. rokiem życia. W swoim leczeniu przypomina cukrzycę typu 1, jednak rozwija się zdecydowanie wolniej i stopniowo.   

• Cukrzyca typu MODY (ang. maturity onset diabetes of the young) – cukrzyca o podłożu autoimmunologicznym, dotyka głównie osoby młodsze (zazwyczaj do 35 roku życia) z prawidłową masą ciała.  

• Utrwalona cukrzyca noworodkowa. 

• Cukrzyca wywołana przez leki. 

Objawy cukrzycy 

„Pierwsze” objawy cukrzycy, które skłaniają do wizyty u lekarza, a jednocześnie wskazują na występowanie choroby ze znaczną hiperglikemią to: 

• wielomocz, 

• wzmożone pragnienie, 

• chudnięcie,  

• zmęczenie, apatia, łatwa męczliwość,   

• skłonność do zakażeń skóry, infekcji dróg moczowych.  

Pamiętajmy, że cukrzyca w czasie ciąży często nie daje żadnych objawów, a może prowadzić do groźnych dla życia i zdrowia dziecka powikłań. Z tego powodu tak ważne jest badanie przesiewowe w postaci testu OGTT (doustnego testu obciążenia glukozą).  

Nietypowe objawy cukrzycy 

Znamy już klasyczne, najczęściej występujące objawy cukrzycy. Jakie są zaś te, które występują rzadziej? Są to: 

• sucha, swędząca skóra, 

• nawracające infekcje intymne,  

• zaburzenia widzenia,  

• bóle nóg,  

• przebarwienia skóry, 

• zaparcia.  

Objawy cukrzycy u dzieci 

Objawy cukrzycy u dzieci, zwłaszcza tych najmłodszych, mogą znacząco różnić się od symptomów u osób dorosłych. Są to:  

• moczenie nocne, częste oddawanie moczu, 

• skłonność do infekcji, zakażenia drożdżakowe,  

• senność, osłabienie, apatia,  

• utrata masy ciała, 

• zmiany w zachowaniu dziecka, czasem nawet napady agresji.   

Badania na cukrzycę – diagnostyka 

W diagnostyce cukrzycy zastosowanie ma wiele badań – zarówno tych podstawowych, jak i specjalistycznych. Do rozpoznania cukrzycy upoważnia:  

• występowanie typowych objawów hiperglikemii (wzmożone pragnienie, wielomocz, osłabienie) i przygodna glikemia ≥11,1 mmol/l (200 mg/dl), 

• glikemia na czczo ≥7,0 mmol/l (126 mg/dl) oznaczona 2-krotnie (w innych dniach), 

• glikemia w 120. min OGTT ≥11,1 mmol/l (200 mg/dl), 

• HbA1c ≥6,5% (48 mmol/mol). 

Inne badania mające zastosowanie w diagnostyce cukrzycy to:  

• doustny test tolerancji glukozy (OGTT),  

• test z glukagonem,  

• stężenie glukozy i acetonu w moczu,  

• stężenie peptydu C w surowicy,  

• oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwwyspowych,  

• stężenie albumin w moczu, 

• ocena wrażliwości na insulinę metodą HOMA. 

W monitorowaniu leczenia cukrzycy sens ma także oznaczanie tzw. odsetka hemoglobiny glikowanej HbA1c – jego wartość odzwierciedla stężenia glukozy we krwi w okresie ostatnich trzech miesięcy. Zazwyczaj badanie to przeprowadzane jest raz do roku, zaś u osób, które są w trakcie zmiany terapii lub w przypadku niedostatecznej samokontroli – raz na trzy miesiące. Za prawidłowe wartości uważa się te poniżej 8% u osób starszych, 7% u osób dorosłych, poniżej 6,5% u dzieci, młodzieży, dorosłych z cukrzycą typu 1 i krótkotrwałą cukrzycą typu 2, kobiet w I trymestrze ciąży oraz 6% w przypadku kobiet w ciąży w II i III trymestrze.  

Przeczytaj: Insulinooporność, czym się różni od cukrzycy?

Lekarze od cukrzycy – do kogo się zgłosić? 

Podejrzewając u siebie cukrzycę, należy zgłosić się do swojego lekarza rodzinnego, który po dokładnym zbadaniu i rozmowie zleci wykonanie niezbędnych do diagnostyki tej choroby badań. Lekarzem, który specjalizuje się w leczeniu cukrzycy jest diabetolog, jednak pacjenta z powodzeniem leczyć mogą również lekarze pierwszego kontaktu. Nierzadko jednak istnieją wskazania do korzystania ze wsparcia wielu specjalistów – kardiologa, nefrologa, okulisty czy chirurga naczyniowego, ponieważ cukrzyca jest chorobą interdyscyplinarną.  

Leczenie cukrzycy 

Cukrzyca typu 1 leczona jest insuliną i jest to jedyny skuteczny sposób postępowania. W przypadku cukrzycy typu 2 współczesna medycyna oferuje wiele skutecznych farmakologicznych metod leczenia, jednak podstawę stanowi tu zdrowy tryb życia – dbanie o odpowiednią masę ciała, aktywność fizyczną i zdrową, zbilansowaną dietę. To od zaangażowania i postępów pacjenta zależy, czy konieczne będzie zastosowanie leczenia farmakologicznego. Obecnie w leczeniu cukrzycy typu 2 zastosowanie ma sześć grup leków, których celem jest dbanie o dobre samopoczucie pacjenta oraz zapobieganie groźnym dla zdrowia i życia powikłaniom. Są to:  

• metformina, 

• pochodne sulfonylomocznika (gliklazyd, glimepiryd i glipizyd), 

• akarboza, 

• leki inkretynowe, 

• inhibitory SGLT2 (tzw. gliflozyny), 

• pochodne tiazolidynodionu (glitazony). 

Cukrzyca – dieta 

Ogromne znaczenie zarówno w leczeniu, jak i profilaktyce cukrzycy odgrywa dieta – ma ona wpływ nie tylko na utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi, ale pomaga również utrzymać prawidłową masę ciała oraz odpowiednie ciśnienie tętnicze. Pamiętajmy, że nie ma określonej diety ani planu posiłków, który będzie odpowiedni dla każdego chorego na cukrzycę, jednak wszystkie plany żywieniowe w tej chorobie mają wspólną cechę i jest to spożywanie właściwych pokarmów we właściwych ilościach i we właściwych porach.  

Żadnemu diabetykowi nie powinno być obce pojęcia indeksu glikemicznego – mówi on bowiem o tempie trawienia i wchłaniania węglowodanów z układu pokarmowego. Im indeks glikemiczny danego produktu jest wyższy, tym szybciej podnosi poziom cukru we krwi. Aby utrzymać poziom cukru we krwi pod kontrolą, konieczne zazwyczaj jest ograniczenie spożywania pokarmów i napojów bogatych w węglowodany, czyli te z wysokim indeksem glikemicznym – m.in. słodyczy, produktów dosładzanych, napojów z dodatkiem cukru, pieczywa pszennego czy warzyw zawierających skrobię, alkoholu, tłuszczu i soli. „Bezpieczne” dla diabetyków, oczywiście w określonym dziennym zapotrzebowaniu na energię, są takie produkty jak chleb razowy, ryż brązowy, kiszone warzywa, chudy nabiał, drób i ryby oraz oleje roślinne – np. sojowy, rzepakowy czy słonecznikowy.  

Jakie mogą być powikłania cukrzycy? 

Najczęstsze powikłania cukrzycy to:  

• hipoglikemia – czyli tzw. niedocukrzenie, kwasica ketonowa, kwasica mleczanowa, śpiączka hipoglikemiczna,   

• choroby naczyń obwodowych – angiopatie w obrębie kończyn dolnych, choroba sercowo-naczyniowa, udar mózgu, zawał serca, 

• tzw. stopa cukrzycowa – owrzodzenia oraz trudno gojące się rany, mogące prowadzić do konieczności amputacji, 

• neuropatia z obniżonym czuciem, 

• ślepota, osłabienie wzroku,  

• choroby dziąseł, infekcje jamy ustnej, 

• impotencja.  

Profilaktyka cukrzycy 

Niestety w przypadku cukrzycy typu 1 nie istnieje skuteczna metoda jej zapobiegania. Profilaktyka cukrzycy typu 2 t obejmują zaś takie działania jak:  

• dbanie o zdrową, zrównoważoną dietę, 

• redukcja masy ciała,  

• regularna aktywność fizyczna (zgodnie z zaleceniami WHO jest to minimum 150 minut umiarkowanego wysiłku fizycznego tygodniowo),  

• unikanie wszelkich używek, 

• poddawanie się regularnym badaniom m.in. badaniu ciśnienia i poziomu glukozy we krwi. 

Cukrzyca – warto wiedzieć 

Co jeszcze warto wiedzieć o cukrzycy? Zapraszamy do dalszej części artykułu, gdzie odpowiadamy na najbardziej nurtujące pytania.  

Czy cukrzycę można wyleczyć? 

Niestety na chwilę obecną nie ma skutecznej metody wyleczenia tej choroby. Osoby z cukrzycą typu 1 muszą przyjmować insulinę już do końca życia. Obecnie trwają badania nad wieloma immunoterapiami, które mogłyby pomóc w zapobieganiu, zatrzymaniu progresji choroby, a nawet jej wyleczeniu. W przypadku cukrzycy typu 2 istnieją pewne badania, które sugerują, że cukrzyca ta może się cofnąć – sposobem na to jest zdrowa dieta oraz wzmożona aktywność fizyczna, co jednak dotyczy pacjentów, którzy chorują na nią krócej niż cztery lata.  

Czy cukrzyca jest dziedziczna? 

Niestety, zarówno cukrzyca typu I, jak i cukrzyca typu II to schorzenia, w których genetyka odgrywa bardzo dużą rolę. Jak pokazują badania, jeśli oboje rodzice są cukrzykami, ryzyko zachorowania szacuje się na ok. 20 proc. – co ciekawe, bardziej obciążająca jest cukrzyca u ojca. Silniejsza zależność występuje w przypadku cukrzycy typu 2 – nawet u 50 proc. osób stwierdza się występowanie tej choroby także w najbliższej rodzinie. Pamiętajmy jednak, że ogromną rolę odgrywają również czynniki środowiskowe – niezdrowa dieta, otyłość (zwłaszcza brzuszna) i niewystarczająca aktywność  

Cukrzyca a alkohol – czy są przeciwwskazania? 

Jak można przeczytać zarówno w zaleceniach Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, jak i American Diabetes Association (ADA), osoby chorujące na cukrzycę zdecydowanie powinny ograniczyć picie alkoholu, gdyż alkohol i cukrzyca to bardzo niebezpieczne połączenie. Używka ta bowiem utrudnia kontrolę glikemii i zaburza przemiany węglowodanów (nawet do 24h po spożyciu), co w szczególności jest niebezpieczne dla osób chorujących na cukrzycę typu 1 i pacjentów, którzy leczeni są insuliną. Z kolei osoby przyjmujące doustne leki przeciwcukrzycowe (tj. m.in. metforminę, glipizyd, gliklazyd) narażają się na groźne działania niepożądane – m.in. kwasicę mleczanową, czy hiper- lub hipoglikemię.  

Bibliografia