Alergia pod lupą – rodzaje, diagnostyka, skuteczne leczenie

Polacy są narodem, który pod kątem występowania alergii przoduje w Europie. Choroby alergiczne dotyczą nie tylko dzieci, ale borykają się z nimi również dorośli. Alergie wiążą się z rozwojem cywilizacyjnym i globalnie postępującym uprzemysłowieniem. Szacuje się, że choroby nadwrażliwości dotyczą aż 40% rodaków. U ponad 20% występuje alergiczny nieżyt nosa, a wśród dzieci często pojawiają się alergie pokarmowe. 

Spis treści:

---

1. Alergia – co to właściwie jest?
2. Rodzaje alergii
3. Jakie alergie spotyka się najczęściej?
4. Objawy alergii
5. Diagnostyka – testy na alergie
6. Jak pozbyć się uczulenia?
7. Alergia – warto wiedzieć

Alergia – co to właściwie jest?

Alergia (uczulenie) jest rodzajem nadwrażliwości, spośród której wyróżnia się opisywaną nadwrażliwość alergiczną lub niealergiczną. By dobrze zrozumieć zjawisko alergii, należy rozłożyć opisywane pojęcie na czynniki pierwsze. Nadwrażliwość to powtarzalne objawy – np. świąd i łzawienie oczu – wywołane ekspozycją na konkretny bodziec, który u osób zdrowych nie wywołuje żadnej, patologicznej reakcji. Nadwrażliwość można podzielić na: 

• alergię – zależną lub niezależną od immunoglobuliny IgE, 

• nadwrażliwość niealergiczną. 

Alergia i nadwrażliwość niealergiczna dają niemalże takie same objawy. Zatem, co odróżnia oba pojęcia? To zaangażowanie układu odpornościowego. Alergia to reakcja, podczas której wywołane objawy są wynikiem działania układu immunologicznego. Najczęściej udział biorą immunoglobuliny w klasie E (IgE) lub inne przeciwciała oraz komórki (wówczas mowa o alergii IgE niezależnej). 

Opisując alergię, warto dowiedzieć się, czym jest alergen. Alergeny to inaczej antygeny, czyli białka pochodzenia zarówno zwierzęcego, jak i roślinnego, które dostając się do organizmu aktywują odpowiedź układu odpornościowego. Pierwszy kontakt z alergenem nie wywołuje reakcji alergicznej. Wówczas dochodzi jedynie do uczulenia, kiedy to rozpoczyna się produkcja swoistych przeciwciał oraz limfocytów. Kolejne, powtarzalne ekspozycje na czynnik alergizujący prowadzą do rozwoju reakcji zapalnej, a w następstwie alergii.

Zatem uczulonym można być na wszystko, a predyspozycje do alergii zależą od czynników genetycznych i środowiskowych. W ostatnich latach stale obserwuje się wzrost zachorowań na choroby alergiczne, co jest prawdopodobnie związane z hipotezą higieniczną. Hipoteza ta zakłada, że poprawa poziomu higieny doprowadziła do zwiększonej zapadalności na choroby z nadwrażliwości. Specjaliści podkreślają przy tym, że częstszy kontakt z drobnoustrojami i potencjalnymi alergenami we wczesnym dzieciństwie zmniejsza ryzyko rozwoju alergii. 

Kup a aptece: Leki na alergię

Rodzaje alergii 

Czym jest alergia krzyżowa? Alergeny mogą dostać się do organizmu różnymi drogami, np. pokarmową lub wziewną. Co więcej, uczulenie na niektóre alergeny warunkuje również nadwrażliwość na inne. Wówczas mówi się o alergii krzyżowej. Poszczególne rodzaje alergii towarzyszą pacjentowi przez cały rok, a niektóre są związane z sezonowością – tak jak w przypadku alergii na pyłki. 

Alergia pokarmowa 

Alergia pokarmowa dotyka zarówno dorosłych, jak i dzieci. Może być zależna lub niezależna od immunoglobuliny IgE, co warunkuje czas wystąpienia objawów. W przypadku alergii IgE zależnej, objawy wystąpią już po kilku minutach od spożycia alergenu. Natomiast postać niezależna od IgE może przynieść pierwsze symptomy kilka godzin lub nawet dni od spożycia konkretnego składnika pokarmowego. Najczęściej występuje u dzieci, które dodatkowo prezentują inne choroby wynikające z nadwrażliwości. Jest to zjawisko charakterystyczne dla marszu alergicznego.  

Marsz alergiczny to współwystępowanie różnych chorób alergicznych, które następują kolejno po sobie. Co to oznacza w praktyce? Niektóre choroby alergiczne dzielą wzajemne, określone grupy genów, przez co dziecko rozwija poszczególne schorzenia, dotyczące odrębnych narządów. Zwykle już w okresie niemowlęcym dochodzi do ujawnienia się atopowego zapalenia skóry, po którym zostaje zdiagnozowana alergia pokarmowa. Najczęstsze alergeny pokarmowe u dzieci to: 

• jaja, 

• białko mleka krowiego, 

• soja, 

• orzeszki ziemne, 

• ryby, 

• pszenica. 

Objawy alergii pokarmowej i atopowego zapalenia skóry zwykle ustępują do około 5. roku życia. Niekiedy może dojść do rozwoju kolejnych chorób alergicznych: głównie astmy oskrzelowej i alergicznego nieżytu nosa. 

Z kolei wśród dorosłych najczęściej rozpoznaje się alergie pokarmowe na: 

• ryby, 

• skorupiaki, 

• orzechy i orzeszki ziemne. 

Alergia wziewna  

Alergia wziewna dzieli się na sezonową (wówczas dotyczy zwykle alergenów roślinnych, które występują jedynie w określonych porach roku) i całoroczną. Uczulenie może objawiać się pod postacią np. alergicznego nieżytu nosa czy alergicznego zapalenia spojówek. 

Całoroczne występowanie objawów jest najczęściej związane z alergią na roztocza kurzu domowego, jak i alergeny zwierząt. Alergeny zwierzęce znajdują się nie tylko w sierści, ale także w ślinie, moczu, kale i złuszczonym naskórku. Alergia na kota dotyczy aż 50% pacjentów, zaś uczulenie na psa dotyka około 25% alergików. Co ciekawe, alergeny kocie mogą utrzymywać się w domu nawet do 6 lat, licząc od momentu zniknięcia zwierzęcia z domu.  

Spośród ptaków najbardziej alergizujące są papugi oraz gołębie. 

Przeczytaj: Suche plamy na skórze u dziecka

Alergia kontaktowa  

Alergia kontaktowa występuje w wyniku kontaktu konkretnego alergenu ze skórą. Wówczas może wystąpić wysypka, uporczywy świąd, zaczerwienienie, a nawet obrzęk. Dość często spotykanym przykładem alergii kontaktowej jest uczulenie na lateks. Lateks służy do wyrobu sprzętu medycznego (np. cewników), odzieży ochronnej i wielu innych. Unikanie produktów zawierających lateks to jedyna metoda leczenia.  

Zdarza się też, że uczuleni pacjenci muszą stosować jednocześnie specjalne zalecenia żywieniowe, głównie ze względu na możliwość wystąpienia reakcji krzyżowej.  

Alergia krzyżowa  

Część alergenów różnorodnego pochodzenia ma podobną strukturę białkową, przez co dostając się do organizmu alergika, wywołuje reakcję alergiczną. Oznacza to, że osoby uczulone na określone alergeny mogą reagować także na inne czynniki uczulające – wziewne, pokarmowe czy kontaktowe. Poniżej zaprezentowano niektóre grupy alergenów, które odpowiadają za powstawanie alergii krzyżowej: 

• uczulenie na pyłki brzozy, olchy lub leszczyny warunkuje alergię na morele, pomidory, migdały, jabłka, śliwki, kiwi, wiśnie, 

• uczulenie na trawy warunkuje alergię na orzeszki ziemne, soję, ziemniaki, pietruszkę, pomidory, 

• uczulenie na bylicę babkę lancetowatą lub rumianek warunkuje alergię na marchew, czosnek, imbir, kminek, koper, 

• uczulenie na lateks warunkuje alergię na kiwi, awokado i banany.  

Uczulenie na jad owadów błonkoskrzydłych 

Owady błonkoskrzydłe – np. osy, pszczoły, trzmiele – posiadają żądła, a podczas użądlenia wstrzykują porcję jadu (osy) lub pozostawiają zbiorniczek jadowy (pszczoła). Niemal natychmiast po użądleniu może dojść do rozwoju jednej z reakcji wymienionych poniżej: 

• miejscowej zwyczajnej – pojawia się ból i zaczerwienienie w miejscu użądlenia, a także umiarkowany obrzęk. Objawy powinny ustąpić samoistnie w ciągu kilku dni; 

• miejscowej dużej alergicznej – występuje duży obrzęk, którego średnica przekracza 10 cm i nie ustępuje po upływie 24 godzin. Mogą wystąpić objawy ogólnoustrojowe w postaci rozbicia, zmęczenia, gorączki, dreszczy; 

• uogólnionej alergicznej – jest to reakcja anafilaktyczna, której nasilenie określa się za pomocą specjalnej, 4-stopniowej skali Müllera. 1 stopień charakteryzuje jedynie świąd, pokrzywka, zaczerwienienie i obrzęk. Następnym stopniom towarzyszą zaś trudności z oddychaniem, przyspieszenie akcji serca, a w skrajnych przypadkach wstrząs; 

• uogólnionej toksycznej – układ immunologiczny nie bierze udziału w tej reakcji, gdyż objawy są wynikiem toksyczności jadu. Zwykle powstaje po jednoczesnym użądleniu przez dużą liczbę owadów. Może dojść do poważnych powikłań, np. uszkodzenia serca; 

• nietypowej – występującej bardzo rzadko, a pojawiające się objawy są niespecyficzne, np. bóle stawów, osłabienie mięśni. 

Kup w aptece: Na ukąszenia i użądlenia owadów

Jakie alergie spotyka się najczęściej? 

Jak już wspomniano, nawet 40% Polaków cierpi z powodu chorób o podłożu alergicznym. Czynnikiem alergizującym może stać się niemalże każda substancja. Najczęstsze alergeny sklasyfikowano w poszczególne grupy: 

• alergeny wziewne – całoroczne (np. roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, grzyb Aspergillus), sezonowe (np. pyłki traw, żyta, brzozy, bylicy, olchy, pokrzywy, ambrozji, babki lancetowatej), 

• pokarmowe – roślinne (np. jabłko, seler, truskawka pomidor, marchew, orzechy laskowe, banany, cytrusy, mąka pszenna i żytnia), zwierzęce (np. uczulenie na mleko, jaja kurze, ryby, owoce morze), 

• kontaktowe – np. nikiel, kobalt, lateks, parabeny, formaldehyd, 

• iniekcyjne – np. jad owadów błonkoskrzydłych (np. osy), leki podawane domięśniowo oraz dożylnie. 

Objawy alergii  

Objawy alergii zależą od tego, jaki rodzaj alergenu dostał się do organizmu. Alergeny wywołują poszczególne choroby z nadwrażliwości, które wiążą się z określonymi dolegliwościami: 

• alergiczny nieżyt nosa – cechuje go obfita, wodna wydzielina z nosa, uporczywy świąd i zatkany nos, częste kichanie, a niekiedy także i zaburzenia węchu. Pacjent często pociera swędzący nos, wykonując tzw. salut alergiczny; 

• astma oskrzelowa atopowa – pojawia się duszność, świszczący oddech, uporczywy kaszel; 

• atopowe zapalenie spojówek – to zaczerwienione i silnie przekrwione gałki oczne. Dodatkowo, pojawia się świąd i obrzęk powiek, łzawienie, wodnisty katar, zauważa się także obecność przeźroczystej lub żółtawej wydzieliny z oczu; 

• pokrzywka – bardzo swędzące bąble otoczone zaczerwienioną skórą; 

• atopowe zapalenie skóry – świąd skóry, która staje się bardzo sucha, z mocno widocznymi bruzdami. Skóra może być także zaczerwieniona z pęcherzykami lub grudkami; 

• nadwrażliwość pokarmowa – pojawić się mogą nudności, wymioty, biegunka, obecność krwi w stolcu, świąd jamy ustnej, obrzęk ust, pokrzywka na skórze, nieżyt nosa, a nawet kaszel; 

• anafilaksja (wstrząs anafilaktyczny) – cechuje ją przyspieszone tętno, duży spadek ciśnienia tętniczego krwi, silne duszności, kaszel, wymioty. 

Diagnostyka – testy na alergie 

Diagnostyka chorób alergicznych opiera się przede wszystkim na testach skórnych. Wyróżniono testy: 

• punktowe, 

• śródskórne, 

• płatkowe. 

Warto pamiętać, że dodatni wynik testu skórnego należy zawsze rozpatrywać w kontekście objawów, jakie występują u pacjenta. Sam dodatni wynik testu świadczy wyłącznie o uczuleniu na dany alergen, ale nie jest potwierdzeniem przyczyny występujących symptomów. 

Podstawową metodą diagnostyczną w alergologii są punktowe testy skórne, które pozwalają na diagnostykę alergii zależnej od IgE. Polegają na nałożeniu konkretnego alergenu na powierzchni skóry, a następnie wykonaniu nacięcia za pomocą specjalnej lancety (niewielkiej igły).  

Testy punktowe powinny zostać wykonane u każdego pacjenta ze stwierdzonym: 

• alergicznym nieżytem nosa, 

• alergicznym zapaleniem spojówek, 

• astmą oskrzelową atopową, 

• pokrzywką, 

• anafilaksją, 

• objawami żołądkowo-jelitowymi u dzieci.  

Dodatni wynik testu punktowego stwierdza się, gdy średnica bąbla jest równa lub przekracza 3 cm po 15-20 minutach od zaaplikowania alergenu.  

Testy śródskórne najczęściej wykonuje się, gdy istnieje poważne podejrzenie fałszywie negatywnego wyniku testu punktowego. Co więcej, wykorzystuje się je także w diagnostyce uczulenia na leki i jad owadów błonkoskrzydłych. Natomiast testy płatkowe używa się do diagnostyki alergicznego, kontaktowego zapalenia skóry i innych alergii niezależnych od IgE. 

Pozostałe badania służące diagnostyce chorób alergicznych to także: 

• oznaczenie IgE całkowitego lub alergenowo specyficznego z krwi lub osocza, 

• narządowe testy prowokacyjne – np. w alergicznym nieżycie nosa stosuje się donosową próbę prowokacyjną z konkretnym alergenem, a w alergii pokarmowej pacjent przechodzi doustną próbę.  

Jak pozbyć się uczulenia? 

Jedyną metodą, która pozwala na naturalną zmianę przebiegu uczulenia jest immunoterapia swoista, czyli tzw. odczulanie. Polega na kilkakrotnym podawaniu specjalnej szczepionki alergenowej, by organizm wytworzył swego rodzaju tolerancję. Cała terapia trwa aż 3-5 lat, a ustąpienie lub złagodzenie objawów oznacza powodzenie odczulania. 

Należy jednak pamiętać, że nie jest to metoda lecznicza wybierana jako pierwsza, gdyż najpierw stosuje się odpowiednie leki na alergię oraz zaleca się zaniechanie kontaktu z alergenem.  

Leki i inne środki apteczne 

Pierwszą i nadrzędną zasadą leczenia alergii jest unikanie kontaktu z alergenem. Niestety, większości alergii nie da się skutecznie wyleczyć, dlatego konieczne jest zmniejszenie występujących dolegliwości. Choroby alergiczne wiążą się z dużym wyrzutem histaminy, która odpowiada za niektóre z uporczywych objawów. Leki na alergię to przede wszystkim środki przeciwhistaminowe. Preparaty II generacji (np. loratydyna) są zwykle lekami pierwszego wyboru. Nie wykazują efektów ubocznych przypisanych I generacji (np. hydroksyzyna), takich jak sedacja, senność, zwiększenie apetytu czy przyspieszenie akcji serca. Dużo preparatów przeciwhistaminowych to leki na alergię wydawane bez recepty, jednak stosowanie nawet takich środków powinno zostać uzgodnione z lekarzem.  

W przypadku astmy oskrzelowej atopowej zachodzi konieczność wdrożenia leków wziewnych na alergię, które rozszerzają oskrzela i niwelują duszność.  

Ponadto, w indywidualnych przypadkach, alergolog może zalecić stosowanie sterydów, leków antyleukotrienowych, a nawet biologicznych.  

Domowe sposoby na alergię 

Warto raz jeszcze podkreślić, że najlepszym, domowym sposobem na walkę z uczuleniem jest eliminacja kontaktu z alergenem. Co więcej, w przypadku alergii wziewnych związanych z kurzem domowym lub zwierzętami warto: 

• wyposażyć dom w oczyszczacz powietrza, 

• usunąć z domu zwierzęta futerkowe, 

• systematycznie odkurzać, 

• często wietrzyć pomieszczenia, 

• utrzymywać wilgotność powietrza na poziomie 50%, 

• często czyścić meble tapicerowane, 

• systematycznie wymieniać pościel, 

• używać poduszek i kołder z antyalergicznym wypełnieniem, 

• często prać dziecięce zabawki pluszowe. 

Co więcej, alergia pokarmowa wymaga od pacjenta dokładnego sprawdzania składów produktów spożywczych i gotowych dań oraz napojów.  

Alergia – warto wiedzieć 

Alergie są tematem złożonym i różnorodnym, dlatego też pacjenci zadają wiele pytań: zarówno w gabinetach u lekarzy jak i w internecie. Poniżej prezentujemy odpowiedzi na najczęstsze pytania związane z alergią.

Czy wapno na alergię naprawdę pomaga? 

Wapno na alergię nie jest zalecanym preparatem, gdyż może zaburzać wchłanianie innych leków na alergię. Poza tym, badania naukowe nie potwierdziły jego skuteczności w chorobach alergicznych. 

Czy alergia w ciąży może być niebezpieczna dla płodu? 

Dobrze kontrolowana choroba alergiczna nie stanowi zagrożenia dla rozwijającego się płodu. Ciężarna powinna pozostawać pod stałą opieką alergologa.  

Bibliografia