Niedobór witaminy D – jak go rozpoznać?

Spis treści:

1. Witamina D i jej znaczenie
2. Niedobór witaminy D – przyczyny i objawy
3. Jak uzupełnić niedobór witaminy D?
4. Jakie są skutki niedoboru witaminy D?

Witamina D i jej znaczenie 

Witamina D należy do grupy związków steroidowych, z których największe znaczenie dla organizmu człowieka ma forma witaminy D2 (ergokalcyferol) i D3 (cholekalcyferol). Witamina D sama w sobie nie wykazuje znaczenia biologicznego: dopiero w wyniku przemian metabolicznych, zachodzących w ludzkim organizmie, powstaje aktywny metabolit oznaczony jako 1,25(OH)2D. Witamina ta odpowiada m.in. za mineralizację kości, a także wspiera układ odpornościowy. Zapotrzebowanie na witaminę D zależy m.in. od wieku czy stanu fizjologicznego. Badania pokazują, iż obecnie większość populacji światowych nie pokrywa dziennego zapotrzebowania na ten składnik, czego konsekwencją jest zbyt niski jego poziom w surowicy krwi. Niektórzy specjaliści określają niedobór witaminy D mianem epidemii XXI wieku. 

Kup w aptece: Suplementy z witaminą D

Niedobór witaminy D – przyczyny i objawy 

Ostatnimi czasy przedmiotem wielu badań jest rola witaminy D w ludzkim organizmie. Badacze często poddają analizie skutki jej niedoboru, które – jak się okazuje – występują powszechnie. O tym stanie rzeczy decyduje kilka czynników. Pierwszym z nich jest dieta. Wszystkie składniki odżywcze powinny być pozyskiwane przez człowieka wraz z pokarmem. Niestety, w przypadku witaminy D, większość produktów spożywczych, w których występuje, zawiera bardzo niewielkie jej ilości. Tym samym, jest to główna przyczyna sprzyjająca wystąpieniu niedoborów witaminy D. 

Kolejną istotną przyczyną deficytu tej witaminy jest nieefektywna synteza endogenna, wynikająca z niedostatecznej ekspozycji skóry na działanie promieniowania UV. Sytuacja ta jest szczególnie częsta w naszym kraju, ze względu na małą ilość słonecznych dni w ciągu roku. 

Wpływ na wystąpienie niedoboru witaminy D mają również niektóre schorzenia, m.in. nerek i wątroby, zaburzenia wchłaniania, zbyt niska podaż tłuszczu z diety, a także przyjmowane leki, np. takie jak kortykosteroidy czy barbiturany. 

Objawy niedoboru witaminy D nie są jednoznaczne i dlatego często bywają bagatelizowane. Jednakże w porę zdiagnozowany deficyt może uchronić przed rozwojem niektórych chorób, np. ze strony układu nerwowego czy kostnego. 

Niedobór witaminy D – objawy: 

• osłabienie, 

• bóle głowy, 

• skurcze mięśni, 

• stany depresyjne, 

• wahania nastroju, 

• problemy ze snem, 

• wypadanie włosów, 

• nudności i wymioty, 

• bóle mięśni i stawów, 

• zmniejszenie apetytu, 

• podatność na infekcje, 

• przewlekłe zmęczenie, 

• zaburzenia koncentracji, 

• częste oddawanie moczu, 

• sucha i skłonna do podrażnień skóra, 

• problemy z uzębieniem (próchnica, wypadanie zębów). 

Niedobór witaminy D w Polsce 

Polska, ze względu na swoje położenie geograficzne, jest krajem, w którym synteza skórna witaminy D ma swoje ograniczenia. Dzieje się tak, ponieważ kąt padania promieni słonecznych na obszar naszego kraju jest zbyt mały, aby zapewnić całoroczną syntezę skórną tej witaminy. W związku z tym, endogenne wytwarzanie witaminy D jest możliwe tylko w okresie między majem a wrześniem w godzinach 10:00-15:00. W tym czasie zaleca się wystawić 18% skóry (np. ramiona lub nogi) na działanie promieni słonecznych na ok. 15 minut bez używania filtrów UV. Gwarantuje to syntezę ok. 2000-4000 IU witaminy D na dobę. 

Przeczytaj: Ranking zestawów witamin dla dzieci

Okazuje się, iż dla niektórych osób przebywanie w tych godzinach na słońcu może być problematyczne. Jest to pora, kiedy większość z nas jest wtedy w pracy lub szkole i niestety nie zawsze istnieje możliwość udania się na zewnątrz. Ponadto, w Polsce często ma miejsce zachmurzenie nieba, również w okresie wiosenno-letnim, co dodatkowo ogranicza syntezę skórną. W związku z tym, w myśl najnowszych zaleceń, osoby, które nie mogą z różnych powodów wystawiać się na działanie promieni słonecznych, powinny suplementować witaminę D przez cały rok. 

Inną kwestią jest bardzo niska zawartość tej witaminy w produktach spożywczych. Witamina D występuje m.in. w rybach, grzybach, produktach pochodzenia mlecznego czy żółtkach jaj. Jednakże ilości te są niewystarczające, aby pokryć dzienną dawkę tej witaminy. Przykładowo 100 g dorsza to tylko 40 IU, natomiast 1 żółtko zawiera ok. 50 IU. 

Przeczytaj: Jak dawkować witaminę D u dzieci?

Biorąc pod uwagę powyższe aspekty, związane z niewystarczającą endogenną syntezą witaminy D, niedoborową dietą oraz brakami w suplementacji, okazuje się, iż nawet 90% ludzi w Polsce może mieć niedobory witaminy D. 

Jak uzupełnić niedobór witaminy D? 

Jednym z podstawowych postępowań w przypadku uzupełniania niedoboru witaminy D jest przebywanie na słońcu w czasie umożliwiającym odpowiednią syntezę skórną tej witaminy. Jednakże – jak już wiadomo – nie zawsze jest to możliwe. W związku z tym, zaleca się wdrożyć odpowiednią suplementację. W styczniu 2023 roku opublikowano nowe wytyczne, dotyczące przyjmowania tej witaminy dla osób mieszkających na terenie Polski. 

Zalecana suplementacja witaminy D w zależności od wieku: 

• 0-6 miesięcy – 400 IU/dzień; 

• 6-12 miesięcy – 400-600 IU/dzień; 

• 1-3 lat – 600 IU/dzień; 

• 4-10 lat – zdrowym dzieciom w tym przedziale wiekowym zaleca się przebywać na słońcu bez użycia filtrów słonecznych przez 15-30 minut między godziną 10:00 a 15:00 w okresie od maja do września. Jeżeli zalecenie to nie jest możliwe do zrealizowania, należy podawać witaminę D w ilości 600-1000 IU/dzień; 

• 11-18 lat – nastolatkom w tym wieku również rekomenduje się przebywać na słońcu, najlepiej przez ok. 30-45 minut bez używania filtrów słonecznych. W innym przypadku powinni oni stosować suplementację w ilości 1000-2000 IU/dzień; 

• 19-65 lat – zdrowym osobom dorosłym, podobnie jak młodszym grupom wiekowym, zaleca się przebywać przez ok. 30-45 minut bez używania filtrów słonecznych w określonym czasie lub przyjmowanie witaminy D w ilości 1000-2000 IU/dzień; 

• >65-75 lat – u osób z tej grupy wiekowej obserwuje się mniejszą skuteczność skórnej syntezy witaminy D, w związku z tym powinny one ją suplementować w dawce 1000-2000 IU/dzień; 

• 75 lat i więcej – osobom tym zaleca się suplementację witaminy D w ilości 2000-4000 IU/dzień; 

• ciąża i laktacja – w przypadku nieprawidłowego stężenia witaminy D w organizmie, należy przez cały okres ciąży i laktacji stosować suplementację witaminy D w ilości 2000 IU/dzień. Zalecane jest kontrolowanie stężenia 25(OH)D we krwi; 

• osoby z otyłością – w tej grupie zaleca się podwoić rekomendowaną dla osób dorosłych dawkę witaminy D, ze względu na kumulację tej witaminy w tkance tłuszczowej, co dodatkowo utrudnia przedostawanie się jej do krwioobiegu. 

Witaminę D można przyjmować pod postacią tabletek, kapsułek czy kropel. Warto przy tym pamiętać, iż należy ona do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. W związku z tym zaleca się, aby spożywać ją wraz z posiłkiem bogatym w ten makroskładnik. Dzięki temu zostanie ona szybciej przyswojona przez organizm. 

Poza doustną suplementacją istnieje możliwość podania witaminy D domięśniowo w formie zastrzyku. Dawki przyjmowane w ten sposób są zwykle o wiele większe niż w przypadku standardowej suplementacji. Jednakże ta forma podania powinna być zlecona i nadzorowana przez lekarza specjalistę. 

Przeczytaj: Objawy depresji, leczenie obniżonego nastroju

Jakie są skutki niedoboru witaminy D? 

Skutki niedoboru witaminy D manifestują się na wiele sposobów. Szczególnie niebezpieczne są one dla małych dzieci, ze względu na możliwość rozwoju krzywicy. Objawia się ona m.in. deformacją kości. Ponadto, u dzieci z niskim poziomem witaminy D w organizmie częściej wykrywa się próchnicę. U osób dorosłych niedobór witaminy D również może skutkować problemami ze strony układu kostnego. W tym przypadku zwiększa się ryzyko rozwoju osteoporozy i osteomalacji. 

Niewystarczająca ilość witaminy D może oddziaływać niekorzystnie na funkcjonowanie układu nerwowego. Ponieważ wykazuje ona właściwości neuroprotekcyjne oraz uczestniczy w wytwarzaniu neuroprzekaźników, uważa się, iż przy przewlekłym niedoborze częściej może dochodzić do rozwoju choroby Parkinsona, Alzheimera, a także depresji. 

O odpowiedni poziom witaminy D we krwi powinny zadbać zwłaszcza kobiety w ciąży, ponieważ jej deficyt wiąże się z mniejszą mineralizacją kości noworodka oraz może skutkować wystąpieniem hipokalcemii (tj. niedoborem wapnia). Co więcej, u dzieci tych częściej odnotowuje się niższą masę urodzeniową oraz mniejszą masę kostną. Ponadto zaobserwowano, iż niedobór witaminy D w trakcie ciąży ma wpływ na rozwój stanu przedrzucawkowego. 

Niektóre badania sugerują, że niedobór witaminy D może przyczynić się do wystąpienia zespołu metabolicznego, rozwoju niektórych chorób o podłożu autoimmunologicznym, a nawet nowotworów. 

Witamina D a układ odpornościowy – dlaczego warto zadbać o jej poziom? 

Odpowiedni poziom witaminy D w organizmie wpływa korzystnie na pracę układu immunologicznego. Zbadano, iż witamina ta oddziałuje zarówno na system odporności nabytej, jak i wrodzonej. Wysokie stężenie aktywnych metabolitów witaminy D we krwi wspomaga wytwarzanie w organizmie katelicydyny – naturalnego antybiotyku, który ma szerokie spektrum działania. Dodatkowo, witamina D ma właściwości przeciwzapalne, a także wpływa na redukcję cytokin prozapalnych. Udowodniono, że utrzymywanie właściwego poziomu witaminy D we krwi sprzyja rzadszemu występowaniu infekcji górnych dróg oddechowych. 

Niedobór witaminy D a ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych 

Witamina D pełni istotną funkcję w prewencji chorób ze strony układu sercowo-naczyniowego. Przede wszystkim, witamina ta wpływa na prawidłową pracę śródbłonka naczyń krwionośnych, a ze względu na swoje działanie przeciwzapalne chroni przed rozwojem miażdżycy. Co więcej, wśród osób po przebytej chorobie niedokrwiennej serca odnotowano znaczny niedobór witaminy D. Wg badań jej niskie stężenie we krwi jest również związane z występowaniem nadciśnienia tętniczego. Dodatkowo, część badaczy obserwowało związek między jej niedoborem a wystąpieniem niewydolności serca i migotania przedsionków serca. 

Jak już wiadomo, witamina D pełni kluczowe znaczenie dla zdrowia człowieka. Badania potwierdzają, iż właściwie dobrana suplementacja jest bezpieczna i stanowi prewencje wielu chorób, w tym nowotworowych. Stosując preparaty z witaminą D, ważne jest, aby przestrzegać dostosowanej do wieku dawki. Przyjmowanie większych ilości niż jest to zalecane, może skutkować przedawkowaniem. 

Bibliografia