Osteoporoza, dawniej nazywana zgąbczeniem lub starczym zrzeszotnieniem kości, zawsze była obecna wśród ludzi. Jednak sto lat temu była kwestią marginalną, ponieważ większość kobiet nie dożywała więcej niż 40-50 lat, a mężczyźni umierali nawet przed tym wiekiem. W drugiej połowie XX wieku średnia długość życia znacznie się wydłużyła i dla kobiet w Polsce wynosi ona obecnie 80 lat, co oznacza, że po naturalnej menopauzie żyją jeszcze 30 lat lub więcej, a to sprzyja rozwojowi i diagnostyce osteoporozy. Czym ona jest? Jak ją leczyć?
Spis treści:
- Co to jest osteoporoza?
- Jak objawia się osteoporoza?
- Jakie są przyczyny rozwoju osteoporozy? Czynniki ryzyka
- Czy osteoporoza jest dziedziczna?
- Jakie badania wykonać w kierunku osteoporozy?
- Leczenie i profilaktyka osteoporozy
- Podsumowanie
Osteoporoza, zgodnie z definicją przyjętą przez amerykańskie National Institutes of Health od 2001 roku, to choroba szkieletu, która charakteryzuje się obniżeniem wytrzymałości kości i zwiększonym ryzykiem złamań. Wytrzymałość mechaniczna kości jest uwarunkowana gęstością mineralną i jakością tkanki kostnej.
Wcześniej, od 1993 roku, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiowała osteoporozę jako chorobę układową szkieletu, charakteryzującą się zmniejszoną masą kostną i nieprawidłową mikrostrukturą kości, co prowadzi do osłabienia kości i zwiększenia ich podatności na złamanie.
Pierwszym objawem choroby jest zazwyczaj niskoenergetyczne złamanie. Złamania obwodowe są szybko rozpoznawane, gdyż (złamania kości przedramienia, ramiennej czy bliższego końca kości udowej) zwykle powstają w wyniku upadków. Objawiają się one silnym bólem, wymuszonym ułożeniem kończyny i często deformacją.
Natomiast większość osteoporotycznych złamań kręgów przebiega bez wyraźnych objawów lub z niewielkimi dolegliwościami bólowymi w okolicy pleców lub lędźwi.
Pierwsze złamania najczęściej występują w kręgach Th8–L1. Wielu pacjentów nie pamięta zdarzenia, które mogło być przyczyną tych złamań. Ryzyko złamań wzrasta wraz z wiekiem, a każde złamanie zwiększa ryzyko kolejnych złamań w różnych lokalizacjach.
Złamania kręgów mogą prowadzić do znacznego obniżenia wzrostu, co jest często pierwszym widocznym objawem osteoporozy.
Mogą one również powodować:
- hiperkifotyczne zniekształcenie sylwetki,
- ograniczenie ruchomości klatki piersiowej,
- bolesny kontakt łuku żebrowego z brzegiem miednicy,
- bóle głowy i karku,
- poważne powikłania neurologiczne,
- bóle brzucha oraz zaparcia,
- zaburzenia równowagi,
- ogólną niesprawność,
- depresję.
Nawet niewielki kaszel, kichanie lub niegroźny uraz mogą prowadzić też do złamań żeber i dalszych złamań kręgów. Osteoporozie pomenopauzalnej i starczej często towarzyszy sarkopenia, związana z utratą siły i sprawności mięśni szkieletowych, oraz inne procesy inwolucyjne sprzyjające upadkom i urazom.
na jej rozwój mają stany fizjologiczne, takie jak ciąża, karmienie piersią, menopauza, a także stany patologiczne, w tym niedożywienie, brak aktywności fizycznej, zaburzenia hormonalne, choroby nerek, metaboliczne i przewlekłe choroby zapalne.
Ryzyko złamań związanych z osteoporozą zależy od wielu czynników, w tym wieku, płci, wcześniejszych złamań, wartości wskaźnika masy ciała, palenia tytoniu, spożywania alkoholu, reumatoidalnego zapalenia stawów, leczenia glikokortykosteroidami i wtórnej osteoporozy.
Te czynniki są uwzględniane w narzędziu oceny ryzyka złamań Fracture Risk Assessment Tool (FRAX).
Inne czynniki, nieuwzględnione w FRAX, to m.in.:
- przyśpieszona przebudowa kości,
- wpływ niektórych leków,
- sarkopenia,
- skłonność do upadków,
- unieruchomienie,
- niedobór witaminy D,
- przedwczesna menopauza,
- hipogonadyzm u mężczyzn,
- nadczynność tarczycy,
- lokalne osteoporozy wtórne.
Geny odgrywają istotną rolę w kształtowaniu ryzyka zachorowania na osteoporozę. Maksymalna gęstość mineralna kości oraz masa kostna, które osiągamy między 20-tym a 30-tym rokiem życia, w dużej mierze są uwarunkowane genetycznie. Badania naukowe sugerują, że aż 80% maksymalnej masy kostnej jest determinowane przez czynniki genetyczne. Zarazem córki kobiet, które doświadczyły złamań związanych z osteoporozą, mają zazwyczaj mniejszą masę kostną niż ich rówieśnice. Stopień utraty masy kostnej po menopauzie również jest związany z dziedzictwem genetycznym. Niemniej jednak, zdrowa dieta, odpowiedni styl życia i stosowanie odpowiednich suplementów mogą pomóc wzmocnić kości i zapobiec rozwojowi osteoporozy.
Diagnostyka osteoporozy obejmuje różne metody, w tym badania obrazowe i laboratoryjne.
Zdjęcia rentgenowskie są używane głównie do diagnozowania złamań, ale mogą również pomóc w wykrywaniu osteoporozy wtórnych i miejscowych, zmian zapalnych, zwyrodnieniowych oraz różnicowania innych patologii kostnych.
Morfometria radiologiczna jest ilościową metodą oceny złamań kręgów. Złamanie jest rozpoznawane, gdy różnica między wysokością mierzoną wzdłuż przedniej krawędzi trzonu lub pośrodku trzonu a wysokością tylnej krawędzi trzonu przekracza 20%.
Densytometria kości metodą DXA (dual x-ray absorptiometry) jest rekomendowana u osób, u których istnieje podejrzenie podwyższonego ryzyka złamań lub niskoenergetyczne złamanie już wystąpiło. Pomiar gęstości mineralnej kości (BMD) jest wykonywany w zakresie bliższego końca kości udowej (b.k.k.u.) lub kręgów lędźwiowych L1-L4.
Badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi, stężenie wapnia i fosforanów w surowicy, stężenie glukozy w surowicy, aktywność fosfatazy zasadowej, stężenie kreatyniny w surowicy, stężenie białka całkowitego i albumin, są wykonywane w celu ogólnej oceny stanu zdrowia. Są szczególnie przydatne w rozpoznawaniu osteoporoz wtórnych lub innych chorób.
Markery biochemiczne pozwalają na ocenę metabolizmu kostnego, która może być pomocna w doborze leków i monitorowaniu leczenia. Kontrola stężenia poziomu witaminy D, czyli tak zwanego metabolitu 25(OH)D jest powszechnie zalecana, ponieważ optymalne stężenie w surowicy tego stabilnego metabolitu witaminy D nie powoduje nadprodukcji parathormonu i warunkuje prawidłowy metabolizm wapnia i fosforu.
Sprawdź ofertę: Witaminy i minerały
Leczenie osteoporozy cechuje się kompleksowym podejściem. Głównym celem leczenia jest zmniejszenie ryzyka złamań, a jeśli już do niego doszło – zapobieżenie następnym. Dalsze cele to zmniejszenie związanego ze złamaniami ryzyka zgonu, zwalczanie bólu, poprawa ogólnej sprawności i jakości życia. Istotna jest też edukacja pacjentów na temat osteoporozy oraz zasad zdrowego stylu życia.
W zapobieganiu i leczeniu osteoporozy istotną rolę odgrywa optymalna dieta zapewniająca odpowiednią podaż białka, potasu oraz magnezu. Ważne jest zapewnienie odpowiedniej ilości wapnia w diecie, ponieważ ograniczenie podaży do <400 mg/24 h prowadzi do wzrostu produkcji parathormonu i resorpcji wapnia z kości.
Zaleca się zapewnienie optymalnego stężenia witaminy D.
Niższe stężenia mogą powodować zaburzenia takie jak:
- zmniejszenie wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego,
- zaburzenie mineralizacji kości,
- nadprodukcję parathormonu,
- resorbcję kości,
- upośledzenie sprawności mięśni szkieletowych,
- zaburzenia wielu działań pleotropowych witaminy D.
W leczeniu i profilaktyce osteoporozy stosuje się leki z różnych grup m.in. leki o działaniu antyresorpcyjnym, anabolicznym i mieszanym.
Osteoporoza to choroba szkieletu, która prowadzi do zwiększonego ryzyka złamań z powodu obniżonej wytrzymałości kości. Czynniki genetyczne mają istotny wpływ na ryzyko zachorowania na osteoporozę. Diagnostyka osteoporozy obejmuje badania obrazowe i laboratoryjne, które pomagają w ocenie stanu kości. Leczenie osteoporozy to kompleksowe podejście, które obejmuje edukację pacjentów, dietę, ćwiczenia, farmakoterapię i działania zmniejszające ryzyko upadku. Głównym celem leczenia jest zmniejszenie ryzyka złamań i poprawa jakości życia pacjenta. Pomimo genetycznego podłoża osteoporozy, zdrowy styl życia i odpowiednia dieta mogą pomóc wzmocnić kości i zapobiec rozwojowi choroby.
