Jakie są grupy krwi i o czym mówią?

Spis treści:

1. Czym jest grupa krwi – o czym nam mówi?
2. Od czego zależy grupa krwi?
3. Jakie są grupy krwi?
4. Czym jest konflikt serologiczny – jakie grupy krwi obejmuje?
5. Jak sprawdzić grupę krwi?
6. Dawstwo krwi
7. Dieta zgodna z grupą krwi – czyli jaka?

Czym jest grupa krwi – o czym nam mówi? 

Krew krążąca w naszych naczyniach krwionośnych składa się z osocza oraz zawieszonych w nim elementów morfotycznych, do których zalicza się krwinki czerwone, krwinki białe oraz płytki krwi. Każde z nich posiadają charakterystyczną budowę i odgrywają istotną funkcję w naszym organizmie. 

Co to jest grupa krwi? Na powierzchni erytrocytów znajdziemy różnorodne cząsteczki (głównie białkowe), pełniące rolę antygenów. Oznacza to, że są one zdolne do wywoływania reakcji układu odpornościowego i jeżeli zostaną rozpoznane jako „obce” – spowoduje to skierowanie przeciwko nim przeciwciał. Obecność antygenów na powierzchni naszych krwinek czerwonych i występowanie zjawiska aglutynacji, czyli zlepiania się ze sobą erytrocytów zostały odkryte na początku XX wieku, co pozwoliło zapoczątkować nową dziedzinę medycyny, jaką jest serologia grup krwi. To właśnie specyficzny zestaw antygenów na powierzchni naszych krwinek czerwonych określamy mianem grupy krwi. Obecnie wyróżniamy kilkadziesiąt układów grupowych krwi, jednak za najważniejsze uznaje się układ ABO i Rh, których nazewnictwo zostało oficjalnie przyjęte na świecie w 1928 roku.

Przeczytaj: Morfologia krwi – jak czytać wyniki?

Od czego zależy grupa krwi? 

Dziedziczenie grup krwi podlega ściśle zasadom dziedziczenia genetycznego i alleli dominujących oraz recesywnych. Dzięki temu znając grupę krwi obojga rodziców możemy z dużym prawdopodobieństwem określić, jaką grupę krwi będzie miało dziecko. Obecnie do tego typu wyliczeń bez problemu można wykorzystać specjalne tabele lub dostępne w Internecie kalkulatory. Zazwyczaj uzyskujemy kilka możliwych wariantów – to, który z nich wystąpi u naszego dziecka można sprawdzić tak naprawdę dopiero po jego narodzinach. 

Przykład: 

Rodzice dziecka posiadają grupę AB (matka) i A (ojciec). Dziecko w tym przypadku może mieć grupę A, B lub AB. Jeżeli natomiast rodzice mają grupy B (matka) i 0 (ojciec), dziecko może mieć grupę B lub 0. Podobnie wygląda kwestia dziedziczenia w pozostałych układach grupowych krwi, w tym w układzie Rh. 

Z tego względu dość dyskusyjnym zagadnieniem jest grupa krwi dziecka a ojcostwo. Choć w przeszłości oznaczenie grupy krwi dziecka faktycznie było wykorzystywane jako jeden z dowodów w sprawach sądowych, obecnie metoda ta została wyparta przez dokładniejsze, dające prawie 100% pewność analizy DNA. 

Sprawdź oferty: Domowe testy diagnostyczne

Po kim dziecko dziedziczy grupę krwi? 

Dziedziczenie grup krwi w każdym z układów, w tym również w układzie AB0 czy układzie Rh zależne jest od grupy krwi obojga rodziców. Od każdego z rodziców dziecko otrzymuje bowiem jeden z alleli. Co ważne, w przypadku grup krwi często występuje zjawisko kodominacji, co oznacza, że otrzymując od jednego z rodzica allel A a od drugiego allel B u dziecka będzie występowała grupa krwi AB. 

Czy grupa krwi może się zmienić?  

Grupa krwi jako czynnik dziedziczny jest cechą charakterystyczną dla każdego z nas i niezmienną. Wyjątek stanowią pacjenci po przeszczepie szpiku kostnego, u których w niektórych przypadkach dochodzi zmiana grupy krwi. Przeszczepiony szpik kostny zaczyna bowiem produkować krwinki czerwone zawierające antygeny grupowe dawcy. 

Warto również pamiętać, że ekspresja wszystkich antygenów na powierzchni erytrocytów osiąga swoją pełnię kilka miesięcy po narodzinach. Dlatego w przeszłości zdarzały się przypadki, że grupa krwi oznaczona u noworodka nie zgadzała się z wynikiem uzyskanym w późniejszym wieku. Obecnie, dzięki postępowi technologii i wykorzystywaniu w serologii dużo bardziej precyzyjnych metod oznaczeń, problem ten praktycznie nie występuje. 

Przeczytaj: Wyniki badania MPV – o czym mówią i jakie są normy?

Jakie są grupy krwi? 

Na powierzchni erytrocytów człowieka występuje prawie 400 antygenów, determinujących rodzaje grup krwi. Obecnie zostało sklasyfikowanych i opisanych około 40 układów grupowych krwi, z których każdy charakteryzuje się co najmniej kilkoma antygenami czerwonokrwinkowymi, dziedziczonymi zgodnie ze wspomnianymi zasadami. Wśród tych, które mają największe znaczenie we współczesnej medycynie i wywołują najsilniejszą reakcję ze strony układu immunologicznego człowieka są układy: 

• AB0, 

• Rh, 

• Kell. 

Ten ostatni nie jest jednak oznaczany w rutynowej diagnostyce grup krwi i nie widnieje na otrzymanym z laboratorium wyniku. 

Układ A, B, 0 

Układ AB0 to najbardziej znany układ grupowy krwi, o kluczowym z punktu widzenia naszego zdrowia znaczeniu. Glikoproteiny A i B, stanowiące podstawę tego układu są bowiem silnie immunogenne, a w osoczu człowieka już od urodzenia występują przeciwciała skierowane przeciwko „obcym” dla niego antygenom. 

Antygeny układu AB0 pojawiają się na krwinkach czerwonych jeszcze w okresie płodowym (ok. 6 tygodnia życia), a ich pełna ekspresja następuje do kilkunastu miesięcy po narodzinach. 

W ramach tego układu wyróżnia się 4 grupy krwi: 

• grupa krwi A – erytrocyty na swojej powierzchni posiadają antygen A, a w osoczu krążą przeciwciała anty-B. To najczęstsza grupa krwi (zwłaszcza grupa krwi ARh+), 

• grupa krwi B – na krwinkach czerwonych znajduje się antygen B, a w osoczu znajdziemy przeciwciała anty-A, 

• grupa krwi AB – na erytrocytach obecne są zarówno antygen A jak i B, a w osoczu nie znajdziemy przeciwciał. Jest to najrzadsza grupa krwi na świecie, 

• grupa krwi 0 – na krwinkach czerwonych nie są obecne antygeny z tej grupy, natomiast w osoczu wykryć można zarówno przeciwciała anty-A jak i anty-B. 

Układ Rh 

Drugim najbardziej znanym układem grupowym krwi jest układ Rh. Obejmuje on prawie 50 różnych antygenów, jednak to antygen D ma w jego przypadku największe znaczenie immunogenne. W trakcie określania grupy krwi ustala się czy jest on obecny na powierzchni błony komórkowej krwinek czerwonych. Osoby, które posiadają antygen D to około 85% populacji. Mówi się o nich, że są Rh dodatnie (Rh +). Pozostałe 15% stanowią osoby Rh ujemne (Rh -). Co ważne, w przeciwieństwie do układu AB0, w układzie Rh przeciwciała anty-D początkowo nie występują w naszym osoczu, pojawiają się one u człowieka dopiero po wprowadzeniu do jego krwi antygenu D, np. w wyniku przetoczenia niezgodnej jednostki krwi czy konfliktu serologicznego matki i płodu. 

Jeżeli chodzi o zapis grupy krwi z uwzględnieniem układu Rh, możemy spotkać się z dwoma wersjami, pełną – grupa krwi B RhD+ lub skróconą – grupa krwi B Rh+. 

Czym jest konflikt serologiczny – jakie grupy krwi obejmuje?  

Szczególnym zagadnieniem poruszanym w ramach grup krwi jest pojęcie konfliktu serologicznego. 

Najbardziej znany rodzaj konfliktu serologicznego to ten w ramach układu Rh, który może wystąpić między matką i płodem. Obejmuje on tak naprawdę wszystkie grupy krwi z układu AB0, kluczowa jest w tym przypadku bowiem obecność na krwinkach czerwonych antygenu D. 

Kiedy może mieć miejsce? Ryzyko jego wystąpienia pojawia się, kiedy Rh ujemna kobieta zajdzie w ciążę z Rh dodatnim mężczyzną. W tej sytuacji, zgodnie z tym jak zachodzi dziedziczenie grupy krwi, może okazać się, że płód odziedziczy po ojcu obecność antygenu D (czyli będzie Rh+). Jeżeli krew płodu dostanie się do krwioobiegu matki, wywoła to reakcję jej układu odpornościowego i wytworzenie przeciwciał anty-RhD skierowanych przeciwko erytrocytom dziecka. W efekcie może dojść do choroby hemolitycznej płodu i noworodka, objawiającej się masową hemolizą erytrocytów u dziecka, a co za tym idzie anemią hemolityczną, wzrostem poziomu bilirubiny, niewydolnością wątroby, a w skrajnych przypadkach nawet śmiercią dziecka. 

By zminimalizować ryzyko jego wystąpienia już w trakcie ciąży kobieta powinna regularnie monitorować obecność przeciwciał anty-D, a po porodzie przyjąć odpowiednią dawkę immunoglobuliny, wiążącej pojawiające się w jej krwioobiegu przeciwciała. 

Jak sprawdzić grupę krwi? 

Badanie grupy krwi wykonać można w każdym laboratorium posiadającym pracownię serologii. Wykonywane jest ono z krwi pełnej pacjenta i nie wymaga specjalnego przygotowania przed pobraniem. Może być przeprowadzone o dowolnej porze dnia i co ważne, pacjent nie musi być na czczo by wykonać badanie grupy krwi. Ile się czeka na wynik? Dużo zależy od laboratorium, jednak wynik dostępny jest zwykle już po kilku godzinach, a w konieczności pilnego przetoczenia krwi czas oczekiwania może dodatkowo ulec skróceniu. Jaki jest koszt badania grupy krwi? W większości laboratoriów wynosi on od 30 do 50 złotych. 

Oczywiście informacja o posiadanej grupie krwi nie jest obligatoryjna, jednak w określonych sytuacjach zdrowotnych może być przydatna i skrócić czas potrzebny na udzielenie nam pomocy medycznej. Kiedy badanie grupy krwi jest niezbędne? 

• Gdy chcemy zostać dawcą krwi lub szpiku. 

• Gdy mamy się poddać zabiegom chirurgicznym, które mogą wymagać transfuzji krwi. 

• W ciąży (by wykluczyć ryzyko konfliktu serologicznego). 

• Gdy czekamy na przeszczep narządu. 

• Gdy potrzebujemy nagłej transfuzji.

Przeczytaj: Oddawanie krwi ‒ przeciwwskazania, zasady i przygotowanie

Dawstwo krwi 

Oznaczenie grupy krwi jest kluczowe, jeżeli chcemy podzielić się z inną osobą swoją krwią w ramach krwiodawstwa. W związku z występowaniem na powierzchni erytrocytów antygenów, przetoczenie krwi może nastąpić jedynie między zgodnymi antygenowo pacjentami. Co to znaczy? Nic innego jak to, że grupy krwi dawcy-biorcy muszą być ze sobą zgodne, zarówno w układzie AB0 jak i układzie Rh. 

Gdyby doszło do przetoczenia niezgodnych grupowo składników krwi organizm biorcy uruchomiłby gwałtowną reakcję immunologiczną i zaatakował otrzymane krwinki. W efekcie reakcji poprzetoczeniowej dojść może do wstrząsu, niewydolności wielonarządowej, a w skrajnych przypadkach nawet zgonu pacjenta. 

Jaka grupa krwi jest uniwersalna? 

Czasem dochodzi jednak do sytuacji, w której lokalny bank krwi nie dysponuje w 100% zgodną krwią z tą, która potrzebna jest danemu pacjentowi. W tym przypadku możliwe jest przetoczenie pacjentowi krwi grupy 0 Rh -, uznawanej za tzw. krew uniwersalną. Na jej erytrocytach nie występują bowiem żadne antygeny z układu AB0 ani antygen D, tak więc ryzyko wystąpienia reakcji poprzetoczeniowej jest mocno ograniczone. Po taką krew sięga się również w przypadku, gdy potrzebna jest pilna transfuzja, a nie jest znana grupa krwi biorcy. 

Choć posiadacze grupy krwi 0 Rh- mogą być uniwersalnymi dawcami, w ich przypadku możliwa do przetoczenia jest jedynie 100% zgodna jednostka krwi. 

Jaka jest najbardziej potrzebna grupa krwi? 

Wszystkie grupy krwi są równie potrzebne w bankach krwi, dlatego w tak wielu miastach prowadzone są akcje zachęcające do regularnego oddawania krwi. Niemniej jednak, patrząc na statystyki, najbardziej pożądaną grupą krwi jest najczęściej występująca w naszym społeczeństwie grupa krwi A Rh+. Najczęściej jednak największe braki w bankach krwi obserwowane są w zakresie grupy krwi 0 Rh -, która jest stosunkowo rzadko występującym wariantem. 

Dieta zgodna z grupą krwi – czyli jaka? 

A co z zagadnieniem jakim jest zależność grupa krwi a dieta? Istnieją osoby, które uważają, że grupy krwi zgodne są z prowadzonym przez naszych przodków trybem życia. Co więcej, ich zdaniem determinują one optymalny dla naszego organizmu sposób odżywiania. Dieta zgodna z grupą krwi ma podobno poprawiać nasze samopoczucie, redukować nadmiar tkanki tłuszczowej, a także wpływać korzystnie na kondycję naszego organizmu. Autor diety zgodnej z grupą krwi – Peter D’Adamo w ramach każdego wariantu wyróżnia produktu dozwolone, neutralne oraz szkodliwie działające na nasz organizm. 

Obecnie jednak nie istnieją twarde dowody potwierdzające słuszność tej tezy, a wręcz przeciwnie – niektóre badania wykazały, że stosowanie diety zgodnej z grupą krwi może prowadzić do groźnych niedoborów żywieniowych i pogorszenia stanu naszego zdrowia. 

Bibliografia