Melaniny to grupa barwników odpowiedzialnych za pigmentację organizmów. U człowieka melanina występuje głównie w skórze, włosach oraz tylnej części błony naczyniowej gałki ocznej, tzw. naczyniówce. Co warto wiedzieć o melaninie i jak objawiają się zaburzenia jej syntezy?
Spis treści:
- Melanina – co to właściwie jest i jakie pełni funkcje?
- Jakie są rodzaje melaniny?
- Gdzie i jak przebiega produkcja melaniny?
- Niedobór melaniny – przyczyny i objawy
- Nadmiar melaniny – przyczyny i objawy
- Preparaty i kosmetyki z melaniną – jak działają?
Melanina – co to jest i jakie pełni funkcje?
Melanina pełni funkcję obronną, chroniąc ciało człowieka przed szkodliwym działaniem promieniowania UV znajdującego się w świetle słonecznym. To dzięki niej po okresie przebywania na słońcu na skórze powstaje opalenizna, która stanowi właśnie skupisko melaniny.
Barwniki stanowią także główny czynnik odpowiedzialny za naturalny odcień skóry oraz kolor oczu, u osób o ciemnej karnacji jest jej więcej. Warto wskazać, że u noworodków rasy białej oczy zawsze będą miały kolor niebieski, ponieważ melaniny wytwarzane są przez organizm później. U dzieci innych ras melanina powstaje jeszcze przed narodzeniem.
Sprawdź oferty: Kosmetyki ochronne do opalania
Poza największymi skupiskami w skórze, oczach i włosach melanina występuje również w uchu wewnętrznym, mózgu oraz w strefie siateczkowatej nadnerczy.
Co ciekawe wysokie stężenie melaniny częściowo blokuje syntezę witaminy D. Dlatego osoby czarnoskóre muszą dłużej przebywać na słońcu, aby uzyskać podobny efekt prozdrowotny, co osoby rasy białej.
Jakie są rodzaje melaniny?
Melanina nie jest jednorodną substancją. Składa się na nią kilka barwników, które występują w organizmie człowieka w różnym stężeniu:
-
Eumelanina – ciemny barwnik o odcieniu wahającym się między brązowym a czarnym.
-
Feomelanina – barwnik o odcieni od żółtego do czerwonego. Najwięcej jest jej we włosach barwy żółtej, czarnej oraz ciemny blond, najmniej zaś we włosach jasnych.
-
Neuromelanina – skupione głównie w obrębie komórek katecholaminergicznych centralnego układu nerwowego. Jej stężenie zwiększa się wraz z wiekiem, co sugeruje funkcję neuroprotekcyjną neuromelaniny, ale nie jest ona jeszcze poznana.
Gdzie i jak przebiega produkcja melaniny?
Kluczowe znaczenie w wytwarzaniu eumelaniny i feomelaniny ma tyrozyna oraz enzym tyrozynaza. Aktywność tyrozynazy jest wzmacniania przez białko TYRP1 (ang. tyrosinase-related protein 1) oraz lewodopaminę. Z kolei związkami hamującymi reakcję jest hydrochinon oraz L-fenyloananina.
Melanina jest produkowana w melanocytach. Przy wzmożonej ekspozycji na ultrafiolet melanocyty produkują zwiększone ilości melaniny. Wyróżnia się trzy rodzaje melanosomów, czyli struktur aktywnych w melanocytach. Każdy z nich jest odpowiedzialny za inny rodzaj skóry – feomelanosomy (czerwony i żółty kolor skóry), eumelanosomy (brązowy kolor skóry) oraz ich podtyp, który jest mniej wrażliwy na działanie promieniowania ultrafioletowego.
Melanina, która została wytworzona przez melanosomy stopniowo jest transportowana do bardziej zewnętrznych warstw skóry. Całościowo proces ten określa się jako melanogeneza. Liczba melanocytów jest zbliżona u wszystkich ras ludzkich na świecie.
Na produkcję melaniny oprócz promieniowania UV wpływ ma również szereg innych czynników, w tym:
-
przyjmowanie witaminy A oraz witamin z grupy B;
-
odpowiednia podaż wapnia i żelaza;
-
adrenokortykotropina oraz alfa-melanotropina, hormony wydzielane przez przysadkę mózgową.
Przeczytaj: Jak rozpoznać czerniaka?
Niedobór melaniny – przyczyny i objawy
Niedobór melanininy, określany jako bielactwo obejmuje niektóre choroby z rodziny zaburzeń barwnikowych. Ich etiologia może być skrajnie różna, od chorób autoimmunologicznych tarczycy, aż po proces zapalny skóry oraz liczne schorzenia, np. łupież pstry, łuszczyca.
Bielactwo może mieć charakter zarówno nabyty, jak i wrodzony. W przypadku wrodzonego niedoboru melaniny używa się określenia albinizm. Choć brak pigmentu nie jest bolesny i nie zawsze ogranicza możliwości codziennego funkcjonowania, dla wielu pacjentów wiąże się ze stresem psychicznym.
Przeczytaj więcej: Bielactwo nabyte - na czym polega choroba i jak ją leczyć?
Objawami niedoboru melaniny są jasne przebarwienia w wybranych partiach skóry lub nawet na całym ciele.
Przeczytaj: Ostuda w ciąży
Nadmiar melaniny – przyczyny i objawy
Nadmiar melaniny w skórze określa się jako melanizm. U osób chorych pojawia się duża ilość pieprzyków, piegów i znamion. Mutacje w obrębie komórek skóry mogą również stanowić ognisko rozwoju choroby nowotworowej.
W przypadku pojawienia się zmian barwnikowych na skórze należy niezwłocznie skontaktować się z dermatologiem, który oceni zmiany i zaleci dalsze badania diagnostyczne. W przypadku łagodnych zmian zaleca się zwykle stosowanie preparatów złuszczających, a nawet hamujących melanogenezę. Zmiany umiejscowione w głębokich partiach skóry leczy się z wykorzystaniem zabiegów laserowych. Istotne staje się też stosowanie silnych filtrów, które chronią skórę przed działaniem promieniowania UV (nawet SPF50 lub wyższym).
Warto wiedzieć: Mądre opalanie - jak mądrze się opalić?
Preparaty i kosmetyki z melaniną – jak działają?
Melaninę można znaleźć w wielu preparatach i kosmetykach, w tym kremach i balsamach. Producenci przypisują im działanie ochronne przed promieniowaniem UV. Wiele zależy jednak od stężenia substancji czynnej oraz sposobu jej włączenia w skład kosmetyku.
Syntetyczna melanina praktycznie nie rozpuszcza się w popularnych nośnikach, dlatego firmy produkujące kosmetyki stosują specjalne mikrokapsułki. Do efektu ochronnego wystarczy już 1% melaniny w kosmetyku. Do zwiększenia potencjału łączy się ją często z cząsteczkami dwutlenku tytanu.
Dzięki melaninie człowiek może funkcjonować w zmiennych temperaturach, także tych wysokich i bez obawy o zdrowie eksponować ciało na słońce. Warto jednak pamiętać, że opalanie nie zawsze nam służy. Nadmiar promieniowania UV może zapoczątkować zmiany kancerogenne w organizmie.
Sprawdź także: Jaki filtr do opalania kupić?
Bibliografia
Lambert MW, Maddukuri S, Karanfilian KM, Elias ML, Lambert WC. The physiology of melanin deposition in health and disease. Clin Dermatol. 2019;37(5):402-417. doi:10.1016/j.clindermatol.2019.07.013;
Passby L. Melanin matters: Ethnic diversity in dermatology textbooks. Med Teach. 2021;43(2):244-245. doi:10.1080/0142159X.2020.1802000;
Solano F. Photoprotection and Skin Pigmentation: Melanin-Related Molecules and Some Other New Agents Obtained from Natural Sources. Molecules. 2020;25(7):1537. Published 2020 Mar 27. doi:10.3390/molecules25071537.
