Macica pod lupą – budowa, funkcje, ewentualne choroby i metody badania macicy

Spis treści:

1. Budowa macicy, wielkość i umiejscowienie
2. Endometrium – najważniejsze informacje o błonie śluzowej macicy
3. Macica – jakie objawy powinny zaniepokoić?
4. Zaburzenia i choroby macicy
5. Profilaktyka raka szyjki macicy – szczepionka przeciw HPV
6. Łyżeczkowanie macicy – wskazania i przebieg

Budowa macicy, wielkość i umiejscowienie

Macica to narząd mięśniowy zlokalizowany w centralnej części miednicy mniejszej. Jej główną funkcją jest zagnieżdżenie zapłodnionej komórki jajowej, utrzymanie i rozwój powstałego zarodka.  

Macica swoim kształtem przypomina gruszkę o długości około 6–8 cm i szerokości 4 cm. Jej masa sięga 50 gramów, a całkowitą budowę można podzielić na: 

• szyjkę macicy, 

• cieśń macicy, 

• trzon macicy. 

Dolna część szyjki macicy jest objęta 4 sklepieniami pochwy – 2 boczne, przednie i tylne. Tym sposobem szyjka macicy dzieli się na część nadpochwową i pochwową. Posiada 2 wargi – przednią i tylną utworzone przed tak samo nazwane ściany pochwowej części szyjki. Kanał szyjki macicy jest u góry połączony z trzonem macicy (poprzez ujście wewnętrzne), a u dołu tworzy ujście zewnętrzne, którego kształt może być: 

• owalny lub okrągły – wyłącznie u kobiet, które nigdy nie rodziły dzieci. 

• nieregularny – występuje u kobiet po wielu porodach (wieloródki). 

Położenie macicy nie jest stałe i może ulegać zmianom. Najbardziej fizjologiczne położenie macicy określa się jako przodozgięcie (część przednia przylega do pęcherza moczowego) i przodopochylenie (trzon macicy pochylony ku przodowi).  

Macica może zmieniać swoje położenie, tworząc różnorodne warianty w stosunku do: 

• szyjki macicy – przodozgięcie, nadmierne przodozgięcie, zgięcie boczne, tyłozgięcie macicy. 

• osi miednicy – przesunięcie boczne, tylne, przednie, skręt macicy. 

• płaszczyzn poziomych – uniesienie, obniżenie, wypadanie macicy. 

Macica tyłozgięta występuje, gdy trzon narządu nadmiernie odgina się do tyłu. Opisywane zjawisko występuje jako skutek endometriozy, zaburzeń anatomicznych lub w wyniku przewlekłych stanów zapalnych w okolicy miednicy mniejszej, przez co dochodzi do skrócenia więzadeł krzyżowych.  

Macica ułożona w tyłozgięciu może dawać niespecyficzne objawy w postaci: 

• bolesnych i obfitych krwawień miesiączkowych, 

• bólów w okolicy krzyżowej pleców, 

• problemów z zajściem w ciążę, 

• bólu podczas stosunku seksualnego. 

Sprawdź ofertę: Sprawdzone leki na bolesne miesiączki 

W rzadkich przypadkach stosuje się wentrofiksację. Jest to zabieg operacyjny, mający na celu umocowanie macicy do przedniej ściany brzucha, by zapobiec tylnemu zginaniu. Warto zaznaczyć, że ta metoda jest praktykowana wyłącznie w przypadku tyłozgięcia skorelowanego z wypadaniem macicy.  

Endometrium – najważniejsze informacje o błonie śluzowej macicy 

Nadrzędną funkcją macicy jest przygotowanie do przyjęcia i zagnieżdżenia się jaja płodowego oraz zapewnienie właściwych warunków do odpowiedniego rozwoju płodu. Jest to możliwe dzięki cyklicznym zmianom hormonalnym, którym podlega również endometrium. Endometrium, czyli błona śluzowa wyściełająca macicę od wewnętrznej strony, stanowi najbardziej funkcjonalną część opisywanego organu. Tuż pod nią znajduje się błona mięśniowa (myometrium), a pod spodem zewnętrzna błona surowicza (perimetrium).  

Endometrium ulega cyklicznym zmianom, przechodząc przez poszczególne fazy. 

• Miesiączkowa (1.–5. dzień cyklu) – złuszczenie endometrium i stopniowe wydalanie złuszczonych komórek. 

• Proliferacyjna (6.–13. dzień cyklu) – opisywany etap następuje chwilę po zakończeniu krwawienia miesiączkowego. Dochodzi do narastającego stężenia głównego żeńskiego hormonu – estrogenu, który powoduje proliferację endometrium. Faza folikularna kończy się z momentem wystąpienia owulacji, czyli około 14 dni po zakończeniu miesiączki. 

• Owulacyjna (14. dzień cyklu) – błona śluzowa macicy ulega dalszemu pogrubianiu. 

• Sekrecyjna (15.–28. dzień cyklu) – komórki tworzące błonę śluzową macicy tracą zdolności do namnażania, przez co endometrium przestaje wzrastać. Jeśli dojdzie do zapłodnienia, powstałe ciałko żółte utrzymuje wysoki poziom progesteronu. Wówczas dochodzi do dalszej przebudowy endometrium, by utworzyć zbitą i gąbczastą warstwę przygotowaną do utrzymania ciąży. 

Sprawdź ofertę: Tampony, podpaski, kubeczki menstruacyjne 

Macica – jakie objawy powinny zaniepokoić? 

Choroby macicy i przydatków macicy (jajniki i jajowody) dotyczą kobiet w każdym wieku. Jakie objawy powinny zaniepokoić i kiedy należy zgłosić się do lekarza ginekologa? Niepokojące objawy ze strony dróg rodnych obejmują: 

• krwawienia w środku cyklu, 

• miesiączki trwające powyżej 7 dni, 

• zatrzymanie miesiączkowania, 

• dyspareunia, czyli ból macicy po stosunku seksualnym lub w trakcie (objaw m.in. endometriozy), 

• ból macicy lub ból szyjki macicy, 

• uczucie kłucia w macicy, 

• silne skurcze macicy występujące poza miesiączką, 

• upławy z pochwy o nieprzyjemnym zapachu, 

• swędzenie, pieczenie pochwy, 

• ból podbrzusza lub dolnej części kręgosłupa (sugeruje np. nadżerkę macicy), 

• niezaplanowany spadek masy ciała, ogólne zmęczenie (mogą świadczyć o toczącej się chorobie nowotworowej w obrębie dróg rodnych).

Sprawdź ofertę: Preparaty na infekcje intymne

Zaburzenia i choroby macicy 

W obrębie macicy może dojść do rozwoju różnorodnych schorzeń, poczynając od anomalii anatomicznych, kończąc na chorobach onkologicznych. Mają one różne przyczyny takie jak infekcje intymne, nowotwory czy zaburzenia gospodarki hormonalnej. Najbardziej charakterystyczne objawy obejmują ból podczas stosunku, bolesne miesiączki czy problemy z zajściem w ciążę.

Polipy macicy 

Polip trzonu macicy, czyli polip endometrialny to dość częste zaburzenie dotykające kobiety zarówno w wieku rozrodczym, jak i po jego zakończeniu. Polipy macicy to łagodne, niegroźne przerosty błony śluzowej opisywanego narządu, czyli endometrium. Wyglądem przypominają maczugowate guzki lub łezki z szypułką, które występują w obrębie jamy macicy. 

Przyczyny powstawania polipów macicy nie zostały w pełni poznane. Natomiast specjaliści wyróżnili czynniki, zwiększające ryzyko wystąpienia polipów endometrialnych: 

•  otyłość, 

• stany ze zwiększonym stężeniem estrogenu w ustroju, 

• przyjmowanie tamoksyfenu w leczeniu raka piersi, 

• zastępcza terapia hormonalna w okresie pomenopauzalnym. 

Mogą pojawić się u 12% kobiet i najczęściej są wykrywane przypadkowo w trakcie przezpochwowego badania USG (ultrasonograficznego). Głównym objawem są krwawienia z dróg rodnych w postaci, np. długotrwałego krwawienia, krwawienia między miesiączkami. Polipy endometrialne są najlepiej widoczne na USG między 5. a 10 dniem od pierwszego dnia miesiączki. 

Zmiana może być usunięta poprzez histeroskopię operacyjną lub wyłyżeczkowanie macicy. Pobrany materiał jest badany w celu wykluczenia nowotworu.  

Nadżerka szyjki macicy 

Nadżerki to wszelkiego rodzaju ubytki błony śluzowej. Mogą występować np. w całym przewodzie pokarmowym, a także układzie rozrodczym. Jednak w ginekologicznym ujęciu nadżerka szyjki macicy to zastąpienie fizjologicznego nabłonka walcowatego kanału szyjki macicy przez nabłonek pochwowy. Wyróżnia się nadżerki prawdziwe, stwierdzane głównie w przypadku raka szyjki macicy i nadżerki rzekome, które występują na skutek infekcji intymnych, zmian hormonalnych lub po łyżeczkowaniu kanału szyjki.  

Zapalenie szyjki macicy 

Zapalenie szyjki macicy najczęściej rozwija się w wyniku zakażenia chlamydią lub dwoinką rzeżączki. Pacjentki uskarżają się na śluzowo-ropne upławy o nieprzyjemnym zapachu, krwawienie z pochwy w trakcie lub po stosunku. Bakterie rzeżączki często dodatkowo zasiedlają cewkę moczową, wywołując objawy ze strony układu moczowego – częstomocz, ból i pieczenie podczas oddawania moczu. Leczenie stanowi antybiotykoterapia celowana przeciwko specyficznej bakterii.

Przeczytaj: Jak rozpoznać rzeżączkę?

Zapalenie błony śluzowej macicy 

Zapalenie błony śluzowej macicy występuje najczęściej po zabiegach ginekologicznych przeprowadzanych przezpochwowo. Główną przyczynę stanowi łyżeczkowanie jamy macicy z powodu poronienia. Wówczas może dojść do nadkażenia bakteryjnego – dwoinką rzeżączki lub chlamydią. Objawy zapalenia błony śluzowej macicy obejmują: 

• ból w podbrzuszu, 

• drobne krwawienia z dróg rodnych, 

• bolesność macicy podczas ucisku. 

Lekarz ginekolog wykonuje posiew wydzieliny z kanału szyjki macicy, by dokładnie określić bakterię będącą przyczyną infekcji i dobrać właściwe antybiotyki.   

Wady anatomiczne  

Wśród najczęstszych wad anatomicznych macicy wyróżniono: 

• macicę jednorożną – może występować z obecnością rogu szczątkowego lub bez. Z kolei róg szczątkowy może posiadać odrębną jamę połączoną z jamą macicy bądź nie mieć z nią kontaktu. W rogu szczątkowym z zachowaniem endometrium i brakiem komunikacji z jamą macicy może rozwijać się ciąża ektopowa. 

• macicę dwurożną – dwurożność macicy sprawia, że narząd kształtem przypomina literę W. Jest to częsta przyczyna poronień. 

• podwójną macicę – występuje podwójny trzon macicy, niekiedy także podwójna szyjka macicy i pochwa. Zwykle nie wpływa na płodność.  

• macicę łukowatą – bardzo powszechny rodzaj macicy, który często nie jest uważany za wadę. Może utrudniać zajście i utrzymanie ciąży. 

Wypadanie macicy

Wypadanie macicy to przemieszczenie się narządu w kierunku pochwy lub nawet poza jej obręb. Główną przyczynę stanowią zaburzenia statyki narządów rodnych wywołane nieprawidłową pracą ścięgien, więzadeł i mięśni. Ciąża, poród, starzenie się, menopauza i choroby podnoszące ciśnienie w jamie brzusznej to najczęstsze zdarzenia prowadzące do wypadania macicy. Opisywanej chorobie bardzo często współtowarzyszy wypadanie innych narządów – pęcherza moczowego oraz odbytnicy. Pacjentki uskarżają się na takie objawy jak: 

• uczucie pełności w okolicy krocza, 

• parcie, 

• uczucie ciężkości, 

• zauważalna tkanka wystająca z pochwy.  

Leczenie na początkowym etapach obejmuje wyłącznie obserwacje ginekologiczne i odpowiednie ćwiczenia wzmacniające dno miednicy. Zaawansowane stany mogą wymagać założenia pessarów pochwowych lub leczenia operacyjnego.  

Gruczolistość macicy (endometrioza) 

Endometrioza, zwana także gruczolistością macicy, to choroba związana z przemieszczaniem się błony śluzowej macicy poza jej jamę. Endometrium podlega cyklicznym, hormonalnym zmianom wzrastając i złuszczając się, co skutkuje wystąpieniem miesiączki. U około połowy kobiet z zespołem bólowym miednicy mniejszej stwierdza się opisywaną chorobę. Śluzówka macicy pojawia się na jajnikach, pęcherzu moczowym, odbytnicy czy ścianie otrzewnej. Wyodrębniono kilka możliwych przyczyn endometriozy, jednak za najbardziej prawdopodobne uznaje się miesiączkowanie wsteczne. Wówczas krew miesiączkowa wraz z komórkami endometrium cofa się do jajowodów, skąd wędruje do otrzewnej.  

Główny objaw endometriozy to silny ból związany z miesiączkowego, który nasila się z biegiem lat. Pacjentki cierpią z powodu przewlekłego bólu w trakcie współżycia, podczas oddawania moczu lub stolca. Diagnostyka choroby obejmuje badanie ginekologiczne, USG i w niektórych przypadkach laparoskopię diagnostyczną. Postępowanie terapeutyczne opiera się na zmniejszeniu poziom estrogenów, by ograniczyć wzrost endometrium. Konieczność leczenia operacyjnego pojawia się w przypadku: 

• silnego, przewlekłego bólu uniemożliwiającego funkcjonowanie, 

• niepłodności, 

• torbieli jajników, 

• głęboko naciekającej endometriozy. 

Rak szyjki macicy 

Rak szyjki macicy to złośliwy nowotwór, który rozwija się w wyniku zakażenia wysokoonkogennym typem wirusa HPV. Typy niskoonkogenne (np. 6, 11, 42, 43) przyczyniają się do powstawania brodawek na powierzchni narządów płciowych, dłoni, stóp, ale także innych części ciała. Wysokoonkogenne podtypy HPV, a szczególnie 16 i 18 prowadzą do zmian śródnabłonkowych szyjki macicy. Na początku pojawiają się stany przedrakowe, które nieleczone przechodzą w nowotwór.

Sprawdź ofertę: Antykoncepcja i seks 

Do zakażenia wirusem HPV dochodzi na drodze kontaktów seksualnych, także oralnych i analnych. Niestety, prezerwatywy nie chronią w pełni przed transmisją, do której dochodzi także w wyniku kontaktu skóry i błon śluzowych narządów rozrodczych. 

Przeczytaj: Opryszczka narządów płciowych 

Badanie cytologiczne pozwala na wykrycie raka już na wczesnym etapie. Z kolei leczenie dobierane jest w zależności od stopnia zaawansowania i obejmuje radioterapię, chemioterapię i leczenie chirurgiczne. 

Profilaktyka raka szyjki macicy – szczepionka przeciw HPV 

Wysokoonkogenne typy wirusa HPV są główną przyczyną rozwoju raka szyjki macicy. Skuteczną metodą profilaktyki jest szczepienie przeciwko typom wirusa HPV, które najczęściej powodują nowotwór. W Polsce dostępne są 3, w pełni przebadane, skuteczne i bezpieczne szczepionki: 

• 2-walentna – przeciwko HPV – 16 i 18, 

• 4-walentna – przeciwko HPV – 16, 18, 6 i 11, 

• 9-walentna – przeciwko HPV – 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58. 

Zaszczepienie się przeciwko HPV jest zalecane u dziewczynek oraz chłopców w wieku 9 lat i więcej. Dorośli do 26. roku życia również mogą skorzystać ze szczepienia. W indywidualnych przypadkach szczepionkę podaje się także dorosłym w wieku 27–45 roku.  

Łyżeczkowanie macicy – wskazania i przebieg 

Wskazania do zabiegu wyłyżeczkowania macicy stanowią: 

• nieprawidłowe, bardzo obfite i długie krwawienia miesiączkowe w okresie rozrodczym, 

• plamienia i krwawienia u kobiet po menopauzie,  

• w przypadku podejrzenia polipa macicy lub rozrostu endometrium, 

• poronienie zatrzymane w przypadku, gdy nie może zostać podana farmakologia, 

• niekompletne wydalenie łożyska po porodzie. 

Zabieg jest bezbolesny, przebiega w znieczuleniu ogólnym. Specjalista za pomocą wzierników otwiera pochwę, następnie zakłada kulociągi na szyjkę macicy, by uwidocznić jej ujście. Wówczas lekarz wprowadza sondę, by zbadać macicę. Kolejno szyjka macicy jest rozszerzona poprzez rozszerzacze, a jama macicy staje się widoczna. Następnie do macicy wprowadza się łyżki odpowiedniego rozmiaru i delikatnie wyskrobuje ściany jamy macicy. Pobrany materiał jest wysyłany na badanie histopatologiczne.

Bibliografia