Stopnie odmrożeń
W zależności od stopnia i czasu ekspozycji na zimno oraz natężenia czynników zewnętrznych, wyróżnia się cztery stopnie odmrożenia tkanek. Jest to systematyka podobna do diagnozowania oparzeń. W uproszczonej klasyfikacji wyróżnia się dwa stopnie uzależnione od stopnia uszkodzenia tkanek – powierzchowne (co odpowiada stopniowi pierwszemu lub drugiemu) oraz głębokie (odpowiada to stopniowi trzeciemu lub czwartemu odmrożenia).
Odmrożenie I stopnia
Pierwszy stopień odmrożenia powoduje przejściowe zaburzenia w zakresie krążenia krwi w wyziębionym miejscu. Zwykle towarzyszy mu uczucie drętwienia. Pojawiające się zmiany nie dotykają tkanek głębokich, ale uszkadzają jedynie naskórek. Ich charakter jest przemijający, a po ustąpieniu nieprzyjemnych objawów (ból, swędzenie, pieczenie odmrożonych części ciała) organizm funkcjonuje w sposób w pełni prawidłowy.
W obszarach dotkniętych zimnem może pojawić się opuchlizna, a także wyraźne czerwone ślady pod skórą, które po krótkim czasie znikają – wówczas tkanka przybiera barwę bladą lub woskowatą. Obrzęk może utrzymywać się nawet do 10 dni. Po kilku dniach od ekspozycji na zimno skóra zaczyna się łuszczyć. Co ciekawe, odmrożenie I stopnia niekiedy idzie w parze z poceniem się i drętwieniem podrażnionych części ciała.
Odmrożenie II stopnia
Odmrożenie II stopnia w pierwszej kolejności powoduje zaczerwienienie i obrzęk tkanki. Następnie (nawet w 2 tygodnie po ekspozycji na chłód) na skórze pojawiają się pęcherze wypełnione płynem surowiczym z dodatkiem krwi, które samoczynnie pękają, a sucha skóra łuszczy się i odpada. U pacjentów w podrażnionych przez zimno rejonach występuje tkliwość i drażliwość skóry, jak również parestezje. To nieprzyjemne doznania zmysłowe objawiające się drętwieniem, uczuciem kłucia i mrowienia bez wyraźnej przyczyny. W przypadku odmrożeń są one wynikiem uszkodzenia obwodowego układu nerwowego.
Objawy odmrożenia II stopnia utrzymują się dłużej niż w przypadku łagodniejszych zmian, ponieważ dotyczą głębszych warstw skóry. Paradoksalnie odczuwanie bólu na tym etapie zanika.
Odmrożenie III stopnia
Odmrożenia III stopnia są związane nie tylko z uszkodzeniem naskórka i skóry właściwej, ale często też głębiej położonych tkanek, choć nie są to zmiany na tyle dotkliwe, aby klasyfikować je jako stopień IV. Na powierzchni skóry również powstają pęcherze, które po odpadnięciu pozostawiają głębokie ubytki. Ze względu na głębokie uszkodzenia w powstałych ranach nie zachodzi typowy proces gojenia się ran przez tzw. rychłozrost (gojenie pierwotne), ale ziarninowanie oraz naskórkowanie.
Ziarninowanie to rodzaj gojenia wtórnego, które polega na wytwarzaniu się w obrębie uszkodzenia tzw. ziarniny zapalnej. To gęsto unaczyniona tkanka o czerwonym zabarwieniu, produkowana przez fibroblasty w miejscach, gdzie doszło do rozległego uszkodzenia. Aby wspomóc proces ziarninowania, należy zadbać o odpowiednie nawilżenie uszkodzonego obszaru i odizolowanie go od patogenów oraz chronić przed uszkodzeniem mechanicznym.
Aby zabezpieczona przez ziarninę rana uległa zamknięciu, niezbędne jest wytworzenie się na jej powierzchni nowej tkanki skóry. Ten proces określa się jako naskórkowanie i polega on na stopniowej migracji komórek naskórka, które stopniowo „zamykają” ranę po odmrożeniu. Opatrunki zakładane w fazie naskórkowania wspierają utrzymanie właściwego środowiska i zabezpieczają nowo powstający, delikatny naskórek.
Odmrożenie IV stopnia
Najwyższy stopień odmrożenia obejmuje wszystkie poziomy tkanki: od skóry, przez tkankę podskórną, mięśnie, a nawet kości. W obrębie uszkodzeń powstaje martwica. Jej łagodniejsza postać to tzw. martwica sucha, która przebiega bez udziału bakterii. Wprawdzie martwa tkanka ma kolor czarny, ale wnętrze rany jest suche i łatwo je oczyścić. Znacznie bardziej niebezpieczna jest tzw. martwica rozpływna, pojawiająca się, gdy dochodzi do całkowitego rozpadu tkanki i jej zamiany w gęstą, kleistą masę. Trudniej się ją usuwa i leczy.
Przy odmrożeniach IV stopnia należy szczególnie zadbać, aby w obrębie rany nie doszło do zakażeń bakteryjnych, które mogą być niebezpieczne dla całego organizmu.
W przypadku pojawienia się martwicy tkanek niezbędne jest ich chirurgiczne usunięcie w celu ograniczenia zasięgu zmian.
Odmrożenia poważniejsze niż I stopnia zawsze wymagają niezwłocznej konsultacji lekarskiej i fachowej pomocy.
Jakie obszary są najbardziej narażone?
Na odmrożenia najbardziej narażone są skrajnie położone, wystające części ciała – takie jak palce u nóg i stóp, nos oraz uszy. Ryzyko odmrożenia kończyn można zminimalizować zakładając ciepłą odzież. Odmrożeniu ucha zapobiegnie ciepła czapka. Aby nie odmrozić palców u stóp, należy zakładać grube skarpety (lub ich dwie pary), a także ocieplane buty. Odmrożenie skóry może wystąpić również na twarzy (np. odmrożenie policzków).
Odmrożenia – pierwsza pomoc
Pierwsza pomoc przy odmrożeniach powinna polegać przede wszystkim na przeniesieniu osoby poszkodowanej w ciepłe miejsce. Ciało należy jednak ogrzewać stopniowo, ponieważ w przypadku nagłego podniesienia temperatury ciała, np. poprzez ułożenie ofiary tuż przy grzejniku, może dojść do dalszego uszkodzenia tkanek. Ratownicy medyczni wskazują, że dobrym rozwiązaniem jest wykorzystanie ciepła własnego człowieka. Dłonie można schować pod pachy, a nogi podkurczyć do pozycji embrionalnej.
Zaleca się, aby w miarę możliwości poluźnić też odzież i obuwie poprzez ich rozwiązanie lub rozcięcie. W ten sposób przynajmniej częściowo zmniejsza się nacisk materiału na ciało, a krążenie krwi stopniowo wraca do normy. Warto wykorzystać dodatkową warstwę okrycia, np. koc lub folię NRC, która wprawdzie nie ogrzewa, ale zapobiega dalszej utracie ciepła.
Jeśli odmrożeniu uległy dłonie lub stopy, pomoże zanurzenie ich w ciepłej (ale nie gorącej!) wodzie. Za optymalną uznaje się temperaturę 40-42 ⁰C. Z odmrożonych palców należy usunąć metalową biżuterię. W razie dolegliwości bólowych poszkodowanemu można podawać doraźnie leki z grupy NLPZ. Kończyny powinny być zabezpieczone jałowym opatrunkiem, przy czym w przypadku dłoni i stóp każdy palec należy owijać oddzielnie.
Leczenie odmrożeń
Domowe sposoby na odmrożenia obejmują przede wszystkim powolne ogrzewanie podrażnionych tkanek. Doskonałym sposobem jest podawanie ciepłej herbaty z dodatkiem miodu, cytryny lub imbiru, które działają rozgrzewająco.
Wbrew utrwalonym przekonaniom warto podkreślić, że osobie, u której powstały odmrożenia nigdy nie należy podawać alkoholu. Choć wywołuje on uczucie krótkotrwałego gorąca – poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych – tak naprawdę prowadzi do szybszej utraty ciepła. W przypadku poważnych odmrożeń odradza się również mechaniczne pocieranie powierzchni ciała. W ten sposób zamiast pobudzić krążenie krwi, można uszkodzić wierzchnią warstwę skóry i jedynie pogłębić uszkodzenia.
Jakie mogą być skutki odmrożenia?
Skutki odmrożenia zależą przede wszystkim od czasu ekspozycji na chłód i natężenie czynników zewnętrznych, jak zimno, wilgotność powietrza oraz prędkość wiatru, ale także wewnętrznych, czyli stanu zdrowia poszkodowanego. W przypadku łagodnych odmrożeń w podrażnionych miejscach pojawia się przede wszystkim ból, pieczenie i świąd oraz zmiana zabarwienia skóry.
W przypadku dalej idących uszkodzeń, w miejscach odmrożeń powstają pęcherze, rany, a w skrajnych przypadkach martwica tkanek. Stan chorego powinien jak najszybciej ocenić lekarz lub ratownik medyczny, który zadecyduje o dalszym działaniu.
Zapobieganie odmrożeniom – sposoby prewencji
Podstawowym sposobem zapobiegania odmrożeniom jest odpowiedni ubiór dopasowany do pogody i warunków atmosferycznych. W przypadku mrozów zaleca się nakładanie kilku warstw odzieży, wykonanej z włókien naturalnych (np. wełna) albo specjalistycznych włókien syntetycznych (np. z dodatkiem poliamidu lub polipropylenu). Dzięki temu ciepło produkowane przez ciało nie będzie „uciekało” na zewnątrz, a ubranie będzie jednocześnie szybko wysychało.
Duże znaczenie ma też ochrona wystających części ciała, jak dłonie, uszy oraz nos. Dlatego zimą nie należy zapominać o czapce i rękawiczkach. Osoby aktywne fizycznie mogą zdecydować się również na kominiarkę.
Aby zapobiec wysychaniu skóry pod wpływem zimna, przed wyjściem na zewnątrz, odsłonięte miejsca powinny zostać posmarowane tłustym kremem, który zapobiega odmrożeniom. W składzie kremów na zimę znajduje się zwykle duża ilość lipidów – jak olej z awokado, kokosowy, lniany lub arganowy, ale też wosk pszczeli i ceramidy. Kolejnym ważnym składnikiem są humektanty, np. kwas hialuronowy. Zwiększa on stopień wiązania wody w skórze i przeciwdziała jej utracie w kontakcie z niską temperaturą.
Sprawdź oferty: Pielęgnacja twarzy
Odmrożenia – kogo dotyczą i kto jest najbardziej na nie narażony?
Warto pamiętać, że na powstawanie odmrożeń w większym stopniu narażone są osoby, które borykają się z problemami z krążeniem. Do tej grupy można zaliczyć m.in.:
U wszystkich tych osób zaburzenie przepływu krwi potęguje ryzyko szybszego wychłodzenia organizmu.
Kolejną grupą pacjentów w grupie ryzyka są osoby przyjmujące leki z grupy tzw. beta-blokerów. To związki, które działają hamująco na receptory adrenergiczne beta-1 oraz beta-2, a także aktywność całego układu współczulnego. Część objawów zażywania beta-blokerów obejmuje spowolnienie akcji serca, osłabienie jego kurczliwości i zmniejszenie objętości wyrzutowej oraz minutowej mięśnia sercowego. W efekcie – po wychłodzeniu – organizm będzie potrzebował więcej czasu, aby przywrócić wszystkie funkcje do normy . W tej grupie znacznie łatwiej też o zaburzenie krążenia wskutek silnego zimna.
Czy może wystąpić odmrożenie po kriokomorze?
Krioterapia to jeden z popularnych sposobów walki z takimi chorobami, jak dna moczanowa, choroby reumatyczne, depresja lub nerwobóle. W trakcie zabiegu zabrania się jednak dotykania elementów infrastruktury (m.in. ścian), ponieważ może to doprowadzić do powstania odmrożeń. Zaleca się wykonywanie umiarkowanie intensywnego marszu, a także spokojne oddychanie – bez gwałtownego wdychania powietrza przez usta.
Morsowanie a odmrożenia – czy jest ryzyko?
Od kilku lat kąpiele w lodowatej wodzie – określane jako morsowanie – cieszą się niesłabnącą popularnością. Są wykorzystywane jako sposób na poprawę odporności, kondycji, a ich efekt jest porównywalny do treningów interwałowych.
Morsowanie nie powoduje odmrożeń, jeśli zostanie przeprowadzone we właściwy sposób. Przede wszystkim, wejście do wody należy poprzedzić krótką rozgrzewką, która podnosi ciepłotę ciała. Ciało zabezpiecza się poprzez założenie rękawiczek, czapki oraz butów. Bardzo ważne jest, aby czas morsowania wydłużać stopniowo. Pierwsza sesja nie powinna przekroczyć 2-3 minut. Osoby, które morsują po raz pierwszy powinny rozważyć uczestnictwo w grupie innych „morsów” z doświadczeniem. W ten sposób minimalizuje się ryzyko zagrożenia zdrowia lub życia.
W polskim klimacie na odmrożenia narażone są wszystkie osoby, które w okresie mrozów wychodzą na świeże powietrze. Aby zniwelować lub znacząco zmniejszyć to zagrożenie, warto wdrożyć podstawową profilaktykę, a w razie potrzeby niezwłocznie skorzystać z pomocy lekarskiej.
