Budowa stopy u człowieka jest bardzo charakterystyczna, ponieważ umożliwia przemieszczanie się w pozycji wyprostowanej. Zdrowe, sprawne i silne stopy są jednak ważne nie tylko ze względu nas lokomocję i prawidłową postawę, ale również ogólne samopoczucie. W medycynie wyróżnia się wiele schorzeń, które dotykają ten obszar kończyny dolnej. Jak jest zbudowana stopa i co należy o niej wiedzieć?
Spis treści:
- Budowa stopy
- Kształt i rozmiar stopy – od czego zależy, o czym świadczy
- Stopy – niepokojące objawy
- Wady anatomiczne stóp
- Kontuzje i schorzenia stóp
- Problemy i zmiany skórne na stopach
- Kosmetyki do stóp
- Jak zadbać o stopy?
Budowa stopy
Stopa to obwodowa, najbardziej dystalna część kończyny dolnej. Jej szkielet jest skonstruowany w taki sposób, aby umożliwiała nie tylko sprawne chodzenie (i bieganie), ale także wytrzymywała ekstremalne – w stosunku do masy ciała – przeciążenia. Budowa anatomiczna stopy wyróżnia 26 kości stopy i 33 stawy.
Mięśnie stopy dzielą się na grzbietowe i podeszwowe. Wszystkie mają charakter krótki, czyli mieszczą się wyłącznie w obrębie struktur stopy. Ich zadaniem jest utrzymywanie prawidłowego kształtu tej części kończyny dolnej i zapewnienie jej ruchomości w obrębie palców. Przenoszeniem naprężeń zajmują się również ścięgna i więzadła w stopie. Najsilniejszym ze ścięgien jest ścięgno Achillesa, które wytrzymuje działanie sił poprzecznych nawet do 300 kg.
Sprawdź ofertę: Kosmetyki do stóp
Kształt i rozmiar stopy – od czego zależy, o czym świadczy
Wbrew utrwalonym przekonaniom, rozmiar stopy nie świadczy o wzroście osoby badanej – oznacza to, że brak jest korelacji między tymi zmiennymi. Najprawdopodobniej rozmiar kości stopy jest uwarunkowany genetycznie, natomiast na wzrost człowieka ma wpływ wiele czynników, w tym wiek, gospodarka hormonalna i jej zaburzenia czy odżywienie organizmu.
Podobnie prezentuje się kwestia kształtu stopy, który również jest dziedziczony. Częściowo na tę kwestię wpływa również rodzaj wykorzystywanego na co dzień obuwia oraz tryb życia. Zbyt ciasne buty sprawią, że palce będą nachodziły na siebie, a stopa będzie się wydawała węższa. Z kolei siedzący tryb życia lub nadwaga mogą prowadzić do płaskostopia poprzecznego, które poszerzy ten narząd ruchu na szerokość. Dlatego zarówno dobór obuwia, jak i aktywność fizyczna są tak ważne dla utrzymania prawidłowej funkcjonalności stopy.
Sprawdź oferty: Wkładki ortopedyczne
Typy stóp
Ze względu na kształt wyróżnia się następujące typy stóp:
Dla poszczególnych kształtów stóp ortopedzi przypisują zwiększone prawdopodobieństwo występowania określonych zaburzeń narządu ruchu, np. u osób ze stopą egipską częściej pojawia się paluch koślawy. Z kolei stopa grecka to większe ryzyko powstawania odcisków.
W stopach o egipskim kształcie szczególnie obciążone jest śródstopie i paluch. Osoby o stopach greckich są w większym stopniu narażone na urazy i deformację drugiego, najbardziej wysuniętego palca. Stopy rzymskie pozwalają na rozkład ciężaru ciała w maksymalnie naturalny sposób, dlatego u pacjentów, którzy mogą się nimi pochwalić najrzadziej pojawiają się bóle stawów w przypadku kończyn dolnych lub kręgosłupa.
Stopy – niepokojące objawy
Stopy na co dzień poddawane są nie tylko wielogodzinnym obciążeniom mechanicznym, ale przede wszystkim działaniu czynników zewnętrznych – jak niska lub wysoka temperatura czy wilgotność. Narząd ruchu ma też kontakt z wieloma patogenami, które występują w miejscach publicznych, np. na basenie lub w saunie, ale także w najbliższym otoczeniu, np. w materiale skarpet lub wewnątrz butów. Wszystko to sprawia, że w obrębie stóp mogą występować różnego rodzaju niepokojące objawy, takie jak np.:
Wady anatomiczne stóp
Wady stóp są na tyle zróżnicowane, że zwykle ich leczenie wymaga opracowania indywidualnej terapii. Z jakimi problemami lekarze spotykają się najczęściej?
Stopa końsko-szpotawa
Stopa końsko-szpotawa to wada wrodzona, która polega na przywiedzionym ustawieniu przodostopia oraz zgięciu podeszwowym. Zwykle wykrywa się ją w badaniach USG, wykonywanych w ciąży (po 16. tygodniu) albo od razu po urodzeniu się dziecka. Skuteczność leczenia zależy przede wszystkim od stopnia ciężkości deformacji i szybkości podjęcia terapii.
Czynnikami ryzyka, predestynującymi do wykształcenia się stopy końsko-szpotawej u płodu, jest palenie przez matkę tytoniu oraz przyjmowanie metylenodioksymetamfetaminy, powszechnie określanej jako ecstasy. Dokładna przyczyna zmian, jak również tempo ich rozwoju nie zostało jednak poznane. Prawdopodobieństwo deformacji wzrasta, jeżeli przynajmniej jedno z rodziców boryka się z tym samym problemem.
Stopy płasko-koślawe
W stopie płasko-koślawej dochodzi do obniżenia łuków stopy – poprzecznego i podłużnego – a dodatkowo pięta rotuje na zewnątrz. W zależności od stopnia deformacji, zmiany mogą być jedynie lekko wyczuwalne lub prowadzić do bolesnego przykurczu mięśni, więzadeł i ścięgien, w tym ścięgna Achillesa. Ze względu na zmianę naturalnych krzywizn znacznie częściej na powierzchni skóry stóp pojawiają się odciski i otarcia.
Pacjentom zaleca się stosowanie specjalnych wkładek ortopedycznych, a także jak najszybsze rozpoczęcie ćwiczeń fizycznych, które wzmocnią struktury stóp i pomogą skorygować ich ustawienie.
Przeczytaj więcej na temat: Płaskostopie od A do Z
Stopa piętowa
Stopa piętowa – określana również jako stopa hakowata – to deformacja polegająca na zgięciu grzbietowym w stawie skokowym albo pionowym ustawieniu się kości piętowej. W rezultacie stopa jest przez cały czas podciągnięta do góry i pacjent nie może jej świadomie opuścić.
Dolegliwość może wystąpić zarówno w wyniku nieprawidłowego ułożenia się płodu w ciąży, jak i jako powikłanie pooperacyjne. U dzieci problem ten często samoczynnie zanika, kiedy maluchy zaczynają chodzić i w ten sposób wzmacniają mięśnie nóg. W skrajnych przypadkach niezbędna jest korekta operacyjna. Decyzję o operacji należy poprzedzić konsultacją z fizjoterapeutą, neurologiem i ortopedą.
Stopa sierpowata
Stopa sierpowata to rodzaj deformacji, która wykształca się w życiu płodowym dziecka – znacznie częściej u chłopców niż u dziewczynek. Najprawdopodobniej przyczyną jest niewystarczająca ilość miejsca w macicy matki. Objawem jest ułożenie wewnętrznej strony stopy w kształt przypominający literę „C”, skierowaną do środka. Nieprawidłowa budowa kończyny dolnej widoczna jest przede wszystkim, kiedy maluch leży na brzuchu, a także gdy zaczyna stawiać pierwsze kroki i zaczepia jedną stopą o drugą.
Nieleczona stopa sierpowata może prowadzić w przyszłości do niewłaściwego rozkładu obciążeń oraz bolesności i deformacji w obrębie stawów kolanowych, biodrowych i kręgosłupa.
Kontuzje i schorzenia stóp
Stopy poddawane są wielogodzinnym obciążeniom na co dzień – często bardzo intensywnym – a to zwiększa ryzyko powstania różnego rodzaju kontuzji i schorzeń.
Złamany palec u stopy (lub wręcz złamanie stopy) to wynik urazu mechanicznego lub gwałtownego przeciążenia struktur kostnych. Z kolei osoby cierpiące na cukrzycę muszą uważać na tzw. stopę cukrzycową. To wynik stopniowego uszkadzania naczyń krwionośnych, które objawia się niedotlenieniem dystalnych części organizmu – zwłaszcza stóp. W skrajnych przypadkach nieleczona stopa cukrzycowa może prowadzić do martwicy stopy.
Supinacja stopy lub stopa pronująca to problem u wielu biegaczy. Przetaczanie się stopy po nienaturalnym łuku prowadzi do powstawania odcisków i pęcherzy, ale także przeciążeń w stawach kończyn dolnych.
Jeszcze innym problemem są halluksy na stopach, czyli tzw. paluchy koślawe. Kości śródstopia ustawiają się w sposób nieprawidłowy, przez co głowa kości śródstopia zaczyna wystawać poza obrys fizjologiczny stopy, tworząc wyraźne uwypuklenie u nasady palucha.
Noszenie niewygodnych butów oraz wieloletnia nadwaga mogą prowadzić do wykształcenia się bolesnych ostróg na stopach, które zwykle pojawiają się w okolicy pięty.
Problemy i zmiany skórne na stopach
Stopy są narażone na powstawanie drobnych ran. Jednocześnie, często stają się przesuszone (np. zimą) lub pracują w ciepłym i wilgotnym środowisku (np. latem). Wszystko to sprawia, że na powierzchni stóp może pojawić się wiele zmian. Część z nich to jedynie drobne zmiany skórne, jak np. odcisk na stopie. Inne (np. egzema na stopach) świadczą o chorobie trawiącej cały organizm.
Samodzielne ustalenie przyczyn zmian skórnych, poza ewidentnymi uszkodzeniami mechanicznymi, jest praktycznie niemożliwe. Jakie problemy powinny skłonić pacjenta do wizyty u lekarza?
W wielu przypadkach można pozbyć się dolegliwości stosując łatwo dostępne metody. Krem nawilżający pomoże na suche stopy i łuszczącą się skórę na stopach. Z kolei zmiana obuwia zapobiegnie powstawaniu pęcherzy na stopach.
Kosmetyki do stóp
Podstawą utrzymania skóry stóp w dobrej kondycji jest codzienne stosowanie odpowiednio dobranych preparatów kosmetycznych. Nawilżające kremy do stóp, zawierające mocznik i glicerynę poradzą sobie z suchą skórą i zwiększą jej elastyczność. Z kolei talk do stóp skutecznie osusza naskórek i pomaga walczyć z nadmierną potliwością, podobnie jak antyperspiranty do stóp.
Spraye do stóp, zawierające np. olejki eteryczne, to sprawdzony sposób na zahamowanie namnażania się bakterii oraz grzybów. Zdecydowana większość preparatów dostępna jest bez recepty.
Jak zadbać o stopy?
O stopy można zadbać na wiele sposobów. Wzmocnienie ich struktur odbywa się przede wszystkim poprzez ćwiczenia fizyczne, jak bieganie, marsz, a nawet skoki na skakance. Skórę na stopach należy pielęgnować przez cały rok, wykorzystując do tego ogólnodostępne preparaty.
Istotną rolę w profilaktyce stopy odgrywa również zbilansowana dieta. Wysoka zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz antyutleniaczy wzmacnia skórę oraz paznokcie, sprawiając, że są one mocniejsze i bardziej elastyczne.
Do kogo się zgłosić? Lekarz od stóp
Diagnozą i leczeniem schorzeń stóp zajmuje się przede wszystkim podolog. Często ze względu na złożoność problemu, wyniki badań podologicznych powinny być konsultowane z ortopedą lub dermatologiem, a niekiedy również i z fizjoterapeutą.
Skuteczność leczenia chorób stóp często zależy od szybkości postawionej diagnozy, dlatego w przypadku występowania niepokojących objawów nie należy zwlekać z konsultacją lekarską.
Badanie stóp
Badanie stóp ma na celu zdiagnozowanie dolegliwości. W przypadku uszkodzeń mechanicznych, klasyczna diagnostyka obrazowa obejmuje USG stopy, rezonans stopy lub RTG stopy. W ten sposób można wykryć ewentualne uszkodzenia kości, ścięgien lub więzadeł.
Część wad budowy stopy można wykryć poprzez tzw. komputerowe badanie stopy, czyli screening rozłożenia sił nacisku. Dotyczy to m.in. płaskostopia, koślawości lub zapalenia rozcięgna podeszwowego. Z kolei w przypadku podejrzenia grzybicy wykonuje się badania mikrobiologiczne, polegające na pobraniu niewielkiej ilości zeskrobiny skóry lub fragmentu paznokcia.
Leczenie stóp – co może okazać się wskazane?
Leczenie stóp zwykle zaczyna się od kompleksowej diagnostyki, w wyniku której lekarz ustala przyczynę problemu. Następnie, w zależności od dolegliwości, zaleca się fizjoterapię, zabiegi medyczne lub operacyjne.
Warto podkreślić, że chory może skrócić proces leczenia stóp, m.in. poprzez ich odciążanie, dobór wygodnego lub odpowiednio luźnego obuwia, ale też właściwe zachowywanie higieny. Zawsze jednak priorytet mają wskazania lekarskie.
Metody niekonwencjonalne – refleksologia stóp
Refleksologia to rodzaj terapii niekonwencjonalnej, która polega na powiązaniu poszczególnych rejonów na ciele człowieka ze strefami – łącznie jest ich 10. Cała idea refleksologii wykorzystuje masaż refleksyjny, czyli uciskanie receptorów (punktów), zlokalizowanych m.in. na stopach. Zabiegi refleksologiczne zaleca się m.in. pacjentom z:
Masaże powinny być wykonywane przez wykwalifikowanych fizjoterapeutów. Refleksologii stóp nie powinny stosować m.in. kobiety w ciąży oraz pacjenci w trakcie leczenia grzybicy stóp.
Stopy służą każdemu z nas przez całe życie. Warto o nie dbać i regularnie pielęgnować. W razie wątpliwości, co do przyczyn bólu lub innych dolegliwości, zaleca się niezwłoczną konsultację lekarską.
