Naskórek i skóra właściwa – budowa, funkcje, wytwory naskórka

Spis treści:

1. Budowa skóry – warstwy i ich charakterystyka
2. Czym jest fototyp skóry i o czym świadczy?
3. Receptory skóry człowieka
4. Funkcje skóry
5. Czym są wytwory naskórka?
6. Skóra – niepokojące objawy
7. Najczęstsze choroby skóry
8. Regeneracja skóry – jak odbudowuje się naskórek i skóra właściwa?
9. Pielęgnacja i higiena skóry – o czym pamiętać?

Budowa skóry – warstwy i ich charakterystyka 

Skóra składa się z trzech warstw: najbardziej zewnętrznego naskórka, skóry właściwej i najgłębiej położonej tkanki podskórnej. Należą do niej także przydatki skóry, czyli włosy, paznokcie oraz gruczoły wydzielnicze, a także naczynia krwionośne, limfatyczne i zakończenia nerwowe. Grubość skóry jest zależna od lokalizacji i waha się średnio od 0,5 do 4-5 mm. 

Sprawdź: Dermokosmetyki do każdego typu cery

Naskórek 

Naskórek (łac. epidermis) jest zbudowany z komórek zwanych keratynocytami. W jego budowie wyróżnia się pięć warstw. W kolejności od najgłębiej położonych są to warstwy: 

• podstawna, zwana inaczej rozrodczą, która składa się z warstwy żywych komórek cylindrycznych, biorących udział w odnowie naskórka. Stopniowo przechodzą one przez wszystkie warstwy naskórka, a kiedy dotrą do rogowej, ulegają złuszczeniu w procesie keratynizacji naskórka. Mieszczą się w niej melanocyty, które wytwarzają barwnik – melaninę, a także istotne dla odporności komórki Langerhansa oraz zapewniające czucie komórki Merkla. Warstwa podstawna leży na błonie podstawnej, która oddziela naskórek od skóry właściwej;  

• kolczysta, która zbudowana jest z kilku warstw żywych, wielobocznych komórek, połączonych mostkami międzykomórkowymi, zwanymi desmosomami. Warstwa kolczysta naskórka oraz warstwa rozrodcza tworzą tzw. warstwę Malpighiego, czyli żywego naskórka; 

• ziarnista, w której skład wchodzą od 1 do 2 warstw romboidalnych komórek, zawierających ziarna keratohialiny, które przyciemniają czerwone zabarwienie skóry. Jest to szczególnie widoczne, na pozbawionej jej czerwieni wargowej; 

• jasna, której martwe komórki są pozbawione jąder, za to zawierają białko – eleidynę. Warstwa jasna występuje jedynie na dłoniach i stopach; 

• rogowa, która składa się z licznych warstw martwych, dobrze scalonych komórek, zawierających keratynę. Im bardziej zewnętrzna warstwa, tym bezjądrzaste komórki są luźniej ułożone. To sprzyja ich złuszczaniu w naturalnym procesie keratynizacji, który trwa około 28 dni. 

Skóra właściwa 

Skóra właściwa (łac. cutis vera) zbudowana jest z tkanki łącznej i podzielona na dwie warstwy: 

• brodawkowatą, która jest zlokalizowana od zewnętrznej strony. Znajdują się w niej drobne naczynia krwionośne, nieuporządkowane włókna białek, istotnych dla elastyczności i jędrności skóry, czyli elastyny oraz kolagenu, a także włókna nerwowe. Jej nazwa pochodzi od uwypukleń w kierunku naskórka, nazwanych brodawkami skórnymi. To właśnie do nich wchodzą naczynia krwionośne i znajdują się w nich ciałka czuciowe. Przy wewnętrznej granicy omawianej warstwy znajduje się powierzchniowy (podbrodawkowy) splot naczyń krwionośnych, w którym sieć tętnicza łączy się z żylną. Drugi splot, nazywany głębokim jest zlokalizowany na granicy skóry oraz tkanki podskórnej; 

• siateczkowatą, która leży głębiej i stanowi 80% całkowitej grubości skóry. Znajdują się w niej zarówno włókna elastynowe, kolagenowe, zbudowane z kolagenu o typie I i III, jak i retikulinowe, złożone z kolagenu typu III, który dominuje ilościowo w tej warstwie. Są one ułożone równolegle do powierzchni skóry. Poza tym, leżą w niej także fibroblasty, czyli komórki tkanki łącznej, które wytwarzają różne komórki, takie jak: wspomniany kolagen, elastynę, a także mastocyty, makrofagi i limfocyty. Przestrzeń pomiędzy komórkami wypełnia substancja mukopolisacharydowa, w której znajduje się m.in. kwas hialuronowy, odpowiadający za nawilżenie skóry. 

To właśnie w skórze właściwej zlokalizowane są mięśnie gładkie, które tworzą mięśnie przywłośne oraz poprzecznie prążkowane, tworzące mięśnie mimiczne twarzy. 

Tkanka podskórna 

Tkanka podskórna (łac. tela subcutanea) to warstwa, która zawiera kolagen, żel proteoglikanowy oraz adipocyty, czyli komórki tłuszczowe. Otacza je tkanka łączna. Są one mocno ukrwione oraz unerwione. Pomiędzy adipocytami znajdują się gruczoły wewnątrzwydzielnicze: potowe oraz łojowe i opuszki mieszków włosowych. 

Omawiana warstwa chroni i amortyzuje przed wstrząsami, jest źródłem dodatkowej energii, współuczestniczy w nadawaniu kształtu powłokom skórnym, a także odgrywa ważną rolę w gospodarce hormonalnej. 

Czym jest fototyp skóry i o czym świadczy? 

Fototyp skóry to klasyfikacja skóry, określona na podstawie jej koloru. Zależy on od zawartości i układu melaniny, czyli barwnika skóry, jej unaczynienia oraz grubości. 

Melanina jest produkowana przez wyspecjalizowane komórki – melanosomy, a następnie przekazywana przez wypustki do melanocytów, umiejscowionych w warstwie podstawnej naskórka. Pozbawione melanocytów są wewnętrzne powierzchnie dłoni, podeszwy stóp oraz błony śluzowe. 

Co ciekawe, dla barwy skóry znaczenie ma nie ilość, ale kształt i aktywność melanocytów. Zgodnie ze skalą Fitzpatricka wyróżnia się 6 fototypów skóry oraz 3 rasy:  

• Celtycką – o fototypie I. Charakteryzuje ją bardzo jasna skóra i włosy w kolorze blond lub rudym, niewielka ilość melanosomów oraz łatwość ulegania poparzeniom skórnym; 

• Kaukaską o fototypach II-V. Cechuje ją jasna i średnio jasna skóra oraz spora ilość melanosomów; 

• Negroidalną o fototypie VI. Charakteryzuje ją ciemna skóra oraz liczne i duże melanosomy. 

Sprawdź oferty: Kosmetyki ochronne do opalania

Receptory skóry człowieka 

Skóra pośredniczy w wymianie informacji pomiędzy środowiskiem wewnętrznym a zewnętrznym. Z tego względu rozmieszczone są w niej receptory, które odbierają różnego rodzaju bodźce. Wśród receptorów skóry wyróżnia się: 

• nocyreceptory, zwane receptorami bólu, które odbierają bodźce bólowe i uszkadzające; 

• chemoreceptory, które reagują na substancje chemiczne; 

• termoreceptory, czyli receptory czucia zimna oraz ciepła; 

• mechanoreceptory, czyli wyspecjalizowane receptory czucia. Należą do nich wolne zakończenia nerwowe, które otaczają mieszki włosowe i  ciałka Meissnera, reagujące na lekki dotyk i wibracje. Kolejne mechanoreceptory to ciałka Paciniego, które odbierają nacisk i wibracje około 250 Hz oraz ciałka Ruffiniego, reagujące na rozciąganie i ucisk. Inne przykłady to zakończenia Merkla, które umożliwiają rozpoznawanie kształtów dotykanych obiektów, a także kolby Krausego, informujące o położeniu przestrzennym bodźca oraz wibracjach. 

Funkcje skóry 

Skóra, jak wspomniano już we wstępie, pełni liczne funkcje w organizmie. Bierze ona udział w: 

• zabezpieczeniu przed niebezpiecznymi czynnikami, zarówno fizycznymi, jak i chemicznymi czy mechanicznymi. Chroni także przed wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych; 

• procesie termoregulacji organizmu; 

• odbiorze bodźców pochodzących z zewnątrz; 

• licznych reakcjach immunologicznych; 

• metabolizowaniu hormonów, witaminy D3, białek, lipidów i węglowodanów; 

• regulowaniu równowagi wodnej i elektrolitowej; 

• czynnościach wydzielniczych. 

Czym są wytwory naskórka? 

Wytwory naskórka to inaczej przydatki skóry, które wspomagają jej funkcje. Powstają z uwypuklonej tkanki nabłonkowej. U ludzi zalicza się do nich: włosy, paznokcie, a także gruczoły łojowe, potowe i sutkowe. 

Włosy 

Włosy są zbudowane z keratyny. Wyróżnia się różne rodzaje włosów: meszkowe, owłosionej skóry głowy, okolic płciowych, a także brwi i rzęsy. Składają się z części wewnętrznej, czyli korzenia, który znajduje się w mieszku włosowym oraz widocznej części zewnętrznej, czyli łodygi. Wyróżnia się trzy fazy rozwoju włosa:  

• anagen, czyli fazę wzrostu, 

• katagen, będący fazą okresu przejściowego, 

• telogen, czyli fazę spoczynku.  

Paznokcie 

Paznokcie to twory naskórka zbudowane z keratyny, które zabezpieczają dystalne części paliczków, ułatwiają precyzję ruchów; pełnią funkcję diagnostyczną oraz ozdobną. 

Gruczoły łojowe 

Gruczoły łojowe rozwijają się jako boczna wypustka pochewki zewnętrznej włosa. Aktywność gruczołów łojowych zmienia się w zależności od okresu życia oraz hormonów płciowych i rytmu dobowego. Wzrasta w życiu płodowym, a następnie dopiero w okresie pokwitania. To gruczoły holokrynowe, które ulegają zniszczeniu w procesie wytwarzania łoju skórnego (sebum), zawierającego mieszaninę lipidów. Natłuszcza on trzon włosa i chroni skórę przed utratą wody. 

Gruczoły potowe 

Gruczoły potowe wydzielają pot. Dzielą się na apokrynowe, które związane są z mieszkiem włosowym i epokrynowe, które występują na skórze całego ciała. Pierwsze z nich znajdują się w rejonie genitaliów, pach oraz odbytu i wydzielają pot do mieszka włosowego. Drugie zaś skoncentrowane są przede wszystkim na czole, dłoniach, stopach oraz pachach i wydzielają pot bezpośrednio na skórę. Aktywność gruczołów potowych apokrynowych zwiększa się pod wpływem stresu, a ekrynowych pod wpływem temperatury, emocji i pikantnego jedzenia.  

Skóra – niepokojące objawy 

Po skórze można poznać, że w organizmie dzieje się coś niepokojącego. Do sygnałów alarmowych należą m.in.: 

• swędzenie skóry, 

• pieczenie skóry, 

• bąble i guzki na skórze, 

• łuszcząca się skóra, 

• wysypka na skórze, 

• przebarwienia skóry, 

• nadmierne złuszczanie się naskórka, 

• skóra pergaminowa, 

• przeczulica skóry, 

• plamy na skórze, 

• rumień na skórze, 

• wybroczyny na skórze, 

• suche plamy na skórze. 

Najczęstsze choroby skóry 

Choroby skóry to dermatozy. Do najczęściej spotykanych należą m.in.: 

• zakażenia bakteryjne skóry, w tym zakażenia gronkowcami i paciorkowcami. Przykładami są: zapalenie mieszka włosowego, czyraki czy liszajec zakaźny; 

• choroby wirusowe skóry, takie jak: opryszczka, brodawki na skórze czy mięczak zakaźny; 

• grzybice skóry; 

• choroby pasożytnicze skóry, np.: świerzb, wszawica; 

• choroby łojotokowe skóry, takie jak: łojotokowe zapalenie skóry, trądzik pospolity czy różowaty; 

• choroby alergiczne skóry, takie jak: alergiczne zapalenie skóry, pokrzywka, kontaktowe zapalenie skóry czy atopowe zapalenie skóry (AZS); 

• zaburzenia rogowacenia, w tym: łuszczyca skóry, liszaj płaski, rybia łuska czy liszajec opryszczkowaty; 

• choroby rumieniowe skóry, takie jak rumień wielopostaciowy czy łupież różowy; 

• nowotwory skóry, np. czerniak. 

Regeneracja skóry – jak odbudowuje się naskórek i skóra właściwa? 

Uszkodzenie skóry – jako bariery zabezpieczającej organizm – zagraża jego homeostazie. Organizm wypracował więc sprawne mechanizmy naprawcze, nieco inne dla płytkich skaleczeń i głębokich ran. 

W przypadku powierzchownych uszkodzeń naskórka, naprawa – zwana regeneracją tkanki – przebiega analogicznie, jak w przypadku namnażania się komórek w warstwie podstawnej i ich stopniowej migracji do warstwy rogowej.  

Drugą metodą stosowaną przez organizm przy głębszych uszkodzeniach, w których zniszczone zostały komórki warstwy rozrodczej, jest naprawa tkanek. Polega ona na wytworzeniu blizny, czyli tymczasowej struktury tkanki łącznej. Niestety przy tego rodzaju uszkodzeniach nie następuje pełna regeneracja skóry. 

Naprawa tkanek może przebiegać na dwa sposoby: rychłowzrostu – bez komplikacji oraz ziarninowania – w przypadku, kiedy rana jest zanieczyszczona lub duża. Gojenie to wieloetapowy proces, w którym można wyróżnić kolejno fazy: zapalenia, proliferacji oraz przebudowy powstałej blizny. 

Pielęgnacja i higiena skóry – o czym pamiętać? 

Prawidłowa pielęgnacja skóry to temat niezwykle obszerny, a do tego zindywidualizowany. Postępowanie trzeba dobrać do rodzaju i osobniczych cech skóry. Pielęgnacja skóry suchej i dojrzałej  wygląda zupełnie inaczej niż mieszanej ze skłonnością do trądziku. Do uniwersalnych zasad dotyczących pielęgnacji i higieny skóry można jednak zaliczyć m.in.: 

• odpowiednie nawilżenie skóry, najlepiej po każdej kąpieli, 

• mycie skóry twarzy dwa razy dziennie, najlepiej z dodatkiem delikatnego środka myjącego, 

• każdorazowe, staranne zmywanie makijażu, 

• unikanie dotykania skóry twarzy brudnymi rękoma, 

• całoroczne stosowanie kremów z odpowiednim filtrem UVA/UVB, 

• stosowanie dobrej jakości kosmetyków, dopasowanych do indywidualnych potrzeb skóry, a także pory roku, 

• wykonywanie peelingu skóry twarzy i ciała, co najmniej raz w tygodniu, 

• dbałość o zbilansowaną dietę, suplementację, odpowiednią ilość snu i ruchu. 

Bibliografia