Witamina A u dzieci i dorosłych – właściwości, źródło i skutki niedoborów

Spis treści:

1. Witamina A – właściwości
2. Jakie są źródła witaminy A i jakie produkty warto wprowadzić do diety?
3. Skutki niedoboru witaminy A u dzieci i dorosłych – na co zwrócić uwagę?
4. Czy suplementacja witaminy A jest konieczna? Kiedy warto ją stosować?
5. Leczenie trądziku witaminą A
6. Preparaty z witaminą A w składzie

Witamina A – właściwości  

Witamina A należy do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (podobnie jak witamina D czy E). Witamina A to tak naprawdę grupa substancji, do których zaliczamy aktywne biologicznie formy, a mianowicie: 

• retinal, 

• retinol, 

• kwas retinowy.  

Retinal i retinol są pochodnymi, powstającymi na drodze utleniania retinolu i są aktywniejszymi formami witaminy A. Warto wspomnieć, że pochodne retinolu nazywane są retinoidami. Organizm pozyskuje witaminę A z pokarmu, w którym znaleźć możemy tak zwane estry retinolu, które ulegają reakcjom chemicznym, pozwalającym na ich wchłanianie w jelicie a następnie transport – głównie do wątroby. To właśnie ten narząd jest w naszym organizmie magazynem witaminy A.  

Co więcej, w naszym organizmie witamina A może powstawać z tak zwanego prekursora witaminy A, a więc z karotenoidów – związków pochodzenia roślinnego. Najważniejszym z nich jest beta-karoten, który w dużej ilości znajdziemy w warzywach – takich jak na przykład marchew. Beta-karoten zaliczany jest do barwników roślinnych.  

Kup w aptece: Witamina A dla dzieci

Witamina A – jakie pełni funkcje w organizmie dzieci i dorosłych? 

Po pierwsze, witamina A odpowiada za prawidłowe widzenie. W tym procesie bierze udział przede wszystkim retinal, który wchodzi w skład rodopsyny, a więc barwnika, znajdującego się w pręcikach siatkówki. Rodopsyna warunkuje prawidłową wrażliwość pręcików na tak zwane przyćmione światło. Poza tym, prawidłowy poziom witaminy A warunkuje także odpowiednie funkcjonowanie naszej rogówki, niezbędnej w procesach widzenia.  

Witamina A odpowiada także za prawidłowy wzrost i rozwój kości – dzieje się to poprzez wywierany przez nią wpływ na aktywność komórek budujących tkankę kostną. Co więcej, reguluje procesy zachodzące w nabłonkach (w tym nabłonkach przewodu pokarmowego, układu moczowo-płciowego czy oddechowego).  

Warto też wspomnieć, że witamina A wpływa na działanie układu odpornościowego, co – jak wskazuje sama nazwa – sprzyja utrzymywaniu odporności. Niektóre źródła naukowe podają także, że ma działanie przeciwzapalne i przeciwnowotworowe. Jest również antyoksydantem, co oznacza, że bierze udział w zwalczaniu reaktywnych form tlenu, nazywanych potocznie wolnymi rodnikami, co z kolei hamuje procesy starzenia się.  

Odnosząc się do skóry, retinol i jego pochodne wpływają na prawidłowy przebieg procesu namnażania się i różnicowania komórek. Oznacza to, że witamina A sprzyja namnażaniu się i proliferacji fibroblastów, co z kolei prowadzi do poprawy gęstości skóry oraz do niwelowania objawów starzenia, jakimi są m.in. zmarszczki. Sprzyja także poprawie struktury warstwy rogowej naskórka (jest to najbardziej zewnętrzna warstwa naskórka), co zaś ogranicza utratę wody przez skórę oraz sprawia, że poprawiają się jej funkcje ochronne.  

Retinol warunkuje także bardziej równomierny rozkład barwnika (a więc melaniny), co przekłada się na rzadsze powstawanie przebarwień. Dzięki retinolowi i retinoidom powstaje więcej włókien kolagenowych w skórze właściwej (skóra właściwa znajduje się pod naskórkiem), a więc poprawia się jej struktura i wytrzymałość. Ponadto, witamina A stymuluje powstawanie naczyń w warstwie brodawkowatej skóry właściwej, co z kolei przekłada się na jej lepsze ukrwienie.  

Przeczytaj: Jak stosować retinol na skórę?

Jakie są źródła witaminy A i jakie produkty warto wprowadzić do diety? 

Chcąc zapewnić swojemu organizmowi odpowiednią podaż witaminy A, warto wprowadzać do swojej diety takie produkty jak jaja, tłuste ryby, produkty mleczne, wątróbkę, a także mięso zwierzęce – pokarmy te zawierają witaminę A w postaci estrów retinolu. Dobrym źródłem witaminy A są także warzywa. Produkty roślinne, takie jak marchew, ziemniaki, papryka, szpinak, brokuły, czy dynia bogate są w beta-karoten, będący prekursorem witaminy A. Warto też wspomnieć, że zapotrzebowanie organizmu na retinol wynosi około 1 miligrama na dobę. Stężenie retinolu w osoczu powinno oscylować w granicach 30-70 µg na 100 ml, zaś w stanie niedoboru zwykle jest mniejsze niż 10 µg na 100 ml. 

Skutki niedoboru witaminy A u dzieci i dorosłych – na co zwrócić uwagę? 

Tę część artykułu poświęcimy omówieniu skutków niedoboru witaminy A. Jakie są zatem objawy niedoboru witaminy A? Należy w tym miejscu wymienić: 

• tzw. kurzą ślepotę – a więc niewyraźne widzenie po zmroku, odpowiada za to przede wszystkim nieprawidłowa wrażliwość pręcików siatkówki, co zostało wyjaśnione na początku niniejszego tekstu,  

• kseroftalmia – czyli suchość spojówek i rogówki, co może doprowadzić do nieprawidłowości w zakresie widzenia, a nawet do ślepoty,  

• pogorszenie kondycji skóry – przede wszystkim jej nadmierne rogowacenie, a także suchość skóry i złuszczanie się naskórka, szorstkość skóry, a także pogorszenie kondycji włosów i paznokci, 

• nieprawidłowe wzrastanie, zahamowanie wzrastania, 

• obniżenie odporności, objawiające się częstymi infekcjami. 

Co powoduje niedobór witaminy A? 

Jakie są przyczyny niedoboru witaminy A? Największą rolę odgrywa tutaj nieprawidłowa podaż witaminy A w diecie. Ma to miejsce przede wszystkim w populacjach krajów rozwijających się, ale także u osób cierpiących na zaburzenia odżywiania takie jak bulimia, czy anoreksja. Przyczyną niedoboru mogą być także zaburzenia funkcjonowania wątroby, która jest magazynem witaminy A. Do czynników prowadzących do niedoboru omawianej w tym artykule witaminy należą także zaburzenia wchłaniania, na skutek których nie dochodzi do pobrania witaminy z pokarmu.  

Czy suplementacja witaminy A jest konieczna? Kiedy warto ją stosować? 

Suplementację doustną witaminy A stosuje się w przypadkach zdiagnozowanego jej niedoboru, a także w przebiegu niektórych schorzeń dermatologicznych, pulmonologicznych i okulistycznych. Należy jednak pamiętać, aby nie stosować samodzielnie doustnych preparatów z witaminą A. Takie produkty powinny być przyjmowane tylko w konkretnych wskazaniach, w porozumieniu z lekarzem. Dlaczego? Nadmierna podaż tej witaminy może okazać się niebezpieczna dla zdrowia, o czym więcej przeczytamy poniżej.  

Przeczytaj: Właściwości lanoliny

Hiperwitaminoza – nadmiar witaminy A 

Nadmierna podaż witaminy A, do której dochodzi na przykład na drodze suplementacji witaminy bez wskazań, również jest szkodliwa dla naszego organizmu. Witamina A kumulowana jest w tłuszczach, a więc organizm nie może się jej pozbyć na przykład wraz z moczem, gdyż zwyczajnie nie rozpuszcza się w wodzie (warto wspomnieć, że nadmiar np. witaminy C może być usuwany przez organizm w taki sposób, gdyż witamina ta jest rozpuszczalna w wodzie).  

Do objawów nadmiaru witaminy A w organizmie należą przede wszystkim: 

• bóle głowy, senność, 

• utrata apetytu, osłabienie mięśni, męczliwość, 

• nadmierne rogowacenie skóry, suchość skóry, pękanie skóry, pojawianie się owrzodzeń,  

• nudności, wymioty, 

• wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego, zaburzenia widzenia, 

• krwawienia, 

• zmiana koloru skóry na żółto-pomarańczowy, 

• powiększenie wątroby i śledziony.  

Należy jednak podkreślić, że zbyt duże podaż karotenoidów (beta-karotenu) wraz z pożywieniem również może doprowadzić do zmiany zabarwienia skóry na bardziej pomarańczowy, jednak stan ten nie jest groźny, ponieważ nadmierna ilość karotenoidów jest usuwana z organizmu wraz z kałem.  

Warto wiedzieć: Czym jest berberyna i kiedy ja stosować?

Leczenie trądziku witaminą A 

W terapii trądziku pospolitego znajdują zastosowanie pochodne retinolu (a więc retinoidy), takie jak: 

• tretynoina, 

• adapalen, 

• trifaroten, 

• tazaroten. 

Preparaty te dostępne są w formie miejscowej (kremy, żele). Czasami są one potocznie określane jako maść z witaminą A na trądzik, jednak – jak już podkreślano – jest to retinoid, a więc pochodna retinolu. Działanie tego typu preparatów ma na celu uregulowanie procesów rogowacenia, ułatwianie złuszczania komórek naskórka, ale także zmniejszenie stanu zapalnego czy łojotoku. Retinoidy miejscowe, ułatwiając złuszczanie, prowadzą do ograniczenia zamykania ujść mieszków włosowych, dzięki czemu nie powstają tzw. mikrozaskórniki – zmiany wyjściowe dla objawów trądziku.  

W zaawansowanych postaciach trądziku pospolitego stosuje się doustną pochodną witaminy A – izotretynoinę. Lek ten powinien być stosowany bezwzględnie pod kontrolą lekarza dermatologa, ponieważ stosowanie go bez uprzedniego wykonywania odpowiednich badań kontrolnych może być przyczyną wystąpienia powikłań. Lek ten przeciwwskazany jest w ciąży, ponieważ może prowadzić do ciężkich wad wrodzonych u dziecka. U kobiet w wieku rozrodczym stosowanie izotretynoiny wymaga rozpoczęcia skutecznej antykoncepcji. Nie należy jednak obawiać się stosowania doustnej izotretynoiny, ponieważ jest to bardzo skuteczny lek, który jest bezpieczny – jeśli jest odpowiednio stosowany.  

Przeczytaj: Zapalenie mieszków włosowych

Preparaty z witaminą A w składzie 

W aptekach możemy znaleźć także wiele preparatów z witaminą A dostępnych bez recepty. Bardzo popularnym produktem jest maść ochronna z witaminą A, która zawiera w swoim składzie przede wszystkim palmitynian retinolu. Dostępna bez recepty często stosowana jest ochronnie – zastosowana na usta pozwala pozbyć się problemu ich spierzchnięcia, zaś użyta pod oczy zapobiega przesuszaniu tej delikatnej okolicy. Tego rodzaju maści zawierają mniej aktywną formę witaminy A i stosowane są w celu nawilżenia skóry i poprawy jej ogólnej kondycji. Preparaty te mają czasami wzbogacony skład – często znajduje się w nich witamina A plus E. Takie produkty nie są jednak wykorzystywane w leczeniu trądziku pospolitego, głównie ze względu na zbyt małą aktywność substancji czynnej i bardzo często okluzyjne podłoża, które mogą sprzyjać pojawianiu się zaskórników. Krem z witaminą A bez recepty dobrze sprawdzi się jednak w przypadku podrażnień lub drobnych otarć naskórka.  

Podsumowując, witamina A i jej pochodne zajmują ważne miejsce w leczeniu schorzeń dermatologicznych oraz w medycynie przeciwstarzeniowej. Witamina ta bierze udział w wielu procesach metabolicznych w naszym organizmie. Należy jednak pamiętać, że preparatów dostępnych na receptę nie powinniśmy stosować bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem.  

Bibliografia