Ospa wietrzna u dzieci – objawy i leczenie

Ospa wietrzna, zwana również wietrzycą, jest zakaźną chorobą wirusową, która występuje przede wszystkim u dzieci. Choroba ta jest wywoływana przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (Varicella zoster virus).  Ospa wietrzna charakteryzuje się wystąpieniem zmian skórnych w postaci pęcherzy wypełnionych płynem, świądem skóry i powstawaniem strupów po rozdrapaniu lub samoistnym pęknięciu pęcherza.  

Spis treści:

---

1. Czym jest ospa wietrzna?
2. Objawy i przebieg ospy wietrznej
3. Jak można złagodzić objawy ospy wietrznej u dziecka?
4. Czy istnieje skuteczne leczenie ospy wietrznej u dzieci?
5. Jakie są możliwe powikłania ospy wietrznej u dzieci?

Czym jest ospa wietrzna? 

Ospa wietrzna to choroba zakaźna, wywoływana przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (Varicella-zoster virus, VZV). Pierwotną infekcją wywoływaną przez wirusa u osób nieodpornych jest wietrzyca. Reaktywacja utajonej formy, zlokalizowanej w zwojach nerwów czaszkowych, prowadzi do półpaśca, który występuje wiele lat po przechorowaniu ospy wietrznej. 

Jej objawy obejmują wysypkę skórną z licznymi, swędzącymi zmianami, spośród których najbardziej charakterystyczne są pęcherze wypełnione klarownym płynem, z czasem pokrywające się strupami. Zmiany zwykle pojawiają się najpierw na klatce piersiowej, plecach i twarzy, a następnie rozprzestrzeniają się na cały tułów oraz kończyny dolne. Zakażeniu towarzyszy gorączka, zmęczenie, zapalenie gardła i bóle głowy, które zwykle trwają około 7 dni. Powikłania obejmują m.in. zapalenie płuc, zapalenie mózgu i bakteryjne infekcje skóry (nadkażenie pęcherzy). 

Szczepienia na ospę

Szczepionka przeciw ospie wietrznej została wprowadzona w 1995 roku i spowodowała znaczne zmniejszenie liczby zachorowań i powikłań. Zapobiega ospie wietrznej w około 70-95%, jednocześnie zmniejszając ryzyko ciężkiego przebiegu aż o 95-100%. 

W Polsce szczepienie na ospę wietrzną jest zalecane każdemu, kto nie chorował na ospę i nie został wcześniej zaszczepiony. 

Wyszczególniono kilka grup, w których szczepienie na ospę wietrzną jest nie tylko obowiązkowe, ale także bezpłatne: 

• dzieci do ukończenia 12. roku życia, zaliczane do grup o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby – np. z ostrą białaczką, w stanie supresji podczas chemioterapii czy przeszczepu narządów, a także pacjenci ze stwierdzonymi niedoborami odporności;

• dzieci przebywające w instytucjach opiekuńczych, np. w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, rodzinnych domach dziecka, domach pomocy społecznej, domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży;

• dzieci uszczeszcające do żłobków i przedszkoli.  

Objawy i przebieg ospy wietrznej 

Ospa wietrzna najczęściej występuje u dzieci. Brak przechorowania ospy w okresie dzieciństwa może skutkować zakażeniem w wieku dorosłym, a wówczas przebieg choroby jest znacznie cięższy.  

Do zakażenia dochodzi głównie drogą kropelkową, poprzez kontakt bezpośredni (z zawartością pęcherzy) albo łożysko. Zdarzają się również przypadki zakażenia od osób chorych na półpasiec. Wirus przedostaje się do dróg oddechowych (lub spojówek), gdzie atakuje błonę śluzową, a następnie dociera do pobliskich węzłów chłonnych, skąd trafia do ogólnego krwiobiegu i krążenia limfatycznego, by w końcu dotrzeć do wątroby oraz śledziony. Wówczas patogen swobodnie się namnaża, powodując wiremię (wirusy obecne we krwi mające zdolność namnażania) i rozprzestrzenia się po całym organizmie, zajmując w szczególności skórę oraz błony śluzowe, a także inne narządy. 

Okres inkubacji wirusa wynosi od 10 do 21 dni (średnio 2 tygodnie), co oznacza, że pierwsze objawy pojawiają się najwcześniej 10 dni po kontakcie z osobą zakażoną. Najkrótszy okres wylęgania się wirusa występuje wśród noworodków i niemowląt, gdyż ich układ immunologiczny jest jeszcze niedojrzały.  

Okres zakaźności rozpoczyna się już na 48 godzin przed wystąpieniem jakichkolwiek zmian skórnych. Oznacza to, że osoba chora zaraża, nie wiedząc o swoim zakażeniu. Chory przestaje infekować po około 7-10 dniach od pojawienia się wysypki skórnej, kiedy to wszystkie pęcherze pokrywają się strupami. 

Niestety, wirus ospy wietrznej jest wysoce zakaźny. Jak pokazują badania naukowe, ryzyko infekcji w kontakcie domowym wynosi aż 90%, z kolei dla półpaśca około 20%. Co ciekawe, Varicella jest mniej zakaźna niż odra, ale bardziej zaraźliwa niż świnka czy różyczka. 

Przeczytaj także: Blizny po ospie wietrznej

Charakterystyczne objawy ospy wietrznej 

Ospa wietrzna charakteryzuje się obrazem gwiaździstego nieba. Nazwa ta nawiązuje do obecności na skórze zmian w różnym stadium rozwoju. Widoczne będą: 

• plamki, 

• grudki, 

• pęcherzyki, 

• krosty, 

• strupy. 

Ospa wietrzna przebiega etapowo, rozpoczynając od objawów prodromalnych (początkowych) przez fazę osutkową (wysypkową) do okresu gojenia. Przebieg bezobjawowy jest możliwy, choć bardzo rzadki.  

Warto dodać, że po przechorowaniu ospy wietrznej wirus w postaci utajonej pozostaje w układzie nerwowym – w zwojach nerwów czaszkowych i komórkach zwojowych korzeni grzbietowych. W sprzyjających warunkach, czyli podczas obniżonej odporności, w starszym wieku (powyżej 65. roku życia) lub w trakcie choroby nowotworowej, dochodzi do reaktywacji wirusa wzdłuż zajętego nerwu i rozwoju półpaśca.  

Fazy choroby: początkowa, wysypkowa i gojenia 

Faza początkowa, zwiastująca ospę wietrzną, charakteryzuje się dość niespecyficznymi symptomami, do których zaliczają się: 

• gorączka lub stan podgorączkowy;

• bóle głowy;

• złe samopoczucie; 

• ból mięśni;

• zapalenie gardła – zaczerwienienie gardła, drapanie, suchość i dyskomfort;

• zatkany nos, katar;

• zmniejszenie apetytu; 

• niekiedy ból brzucha, a nawet biegunka.

Objawy prodromalne nie występują u małych dzieci. Wśród maluchów ospa wietrzna rozpoczyna się gorączką i pojawieniem się wysypki. Z kolei objawy początkowe są charakterystyczne dla młodzieży i dorosłych. 

Po fazie początkowej następuje wysypkowa, kiedy to na ciele dziecka można zaobserwować tzw. obraz gwiaździstego nieba – obecność różnych form zmian skórnych. 

Zmiany skórne pojawiają się rzutami w ciągu pierwszych 3-4 dni choroby. Wysypce towarzyszy gorączka, zapalenie gardła i powiększone węzły chłonne. Swędząca wysypka najpierw pojawia się na głowie (także na owłosionej skórze), tułowiu i ramionach. Następnie przenosi się także na kończyny dolne. Zmiany rzadko występują na stopach czy dłoniach.  

Na początku pojawiają się rumieniowe plamki, które następnie przechodzą w grudki wielkości 5-10 mm. Na grudkach pojawiają się pęcherze wypełnione klarownym płynem, a potem mętnym. Po około 2-3 dniach pęcherze przysychają i powstają krostki. 

Ostatnia faza gojenia pojawia się po około 3-4 dniach od rozwoju krostek, które pokrywają się strupami. Wówczas chory przestaje zarażać. Strupy z czasem odpadają, pozostawiając drobne blizny i przebarwienia. Na szczęście ustępują samoistnie bez pozostawienia jakiegokolwiek śladu. 

Jak można złagodzić objawy ospy wietrznej u dziecka? 

Leczenie ospy wietrznej u dzieci jest głównie objawowe. Wyłącznie w ciężkich, powikłanych przypadkach pociecha może wymagać hospitalizacji i leczenia przeciwwirusowego. Na szczęście, większość dzieci przechoruje ospę wietrzną bez konieczności wdrażania farmakologii. Koniecznie jest przestrzeganie kilku zasad opisanych poniżej. 

• Dziecko powinno zostać w domu przez cały czas choroby 

Ospa wietrzna jest wysoce zaraźliwa, dlatego chore dziecko nie powinno uczęszczać do żłobka, przedszkola czy szkoły. Należy także ograniczyć kontakty z rodziną, a szczególnie z osobami, które nigdy nie chorowały na ospę wietrzną ani nie są szczepione.  

Wielu rodziców pyta o to, czy podczas ospy wietrznej można wychodzić na dwór. Należy wiedzieć, że nie zaleca się opuszczania domu przez cały okres trwania choroby. Ospa jest wysoce zaraźliwa, a nawet krótki spacer naraża inne osoby na zakażenie. Ponadto, promienie słoneczne źle wpływają na zmiany skórne towarzyszące ospie, zwiększając ryzyko blizn i przebarwień.  

Wyjście na dwór jest możliwe dopiero po wyschnięciu wszystkich pęcherzy i zastąpieniu ich strupami. Wówczas chory nie zaraża i nie stwarza zagrożenia dla innych. Zwykle po 10-14 dniach od początku choroby możliwe jest wychodzenie na zewnątrz. 

• Obniżanie gorączki 

U dzieci gorączkujących (gdy temperatura ciała przekracza 38 stopni) można podawać leki przeciwgorączkowe i przeciwzapalne, jak np. paracetamol. Paracetamol stosuje się w dawce 10-15 mg/kg co 4-6 godzin. 

UWAGA! Podczas ospy wietrznej nie wolno podawać dziecku ibuprofenu ani aspiryny. Ibuprofen zwiększa ryzyko nadkażenia zmian skórnych, a aspiryna może wywołać u dziecka zespół Reye'a – to ciężka choroba atakująca głównie wątrobę i mózg, która w poważnych przypadkach kończy się śmiercią. 

• Leki zmniejszające świąd skóry 

Ospie wietrznej towarzyszy zwykle uporczywy świąd skóry. Dziecko rozdrapując zmiany skórne, zwiększa ryzyko zakażenia bakteryjnego i innych powikłań. Dlatego warto stosować doustne leki przeciwświądowe, np. dimetynden.  

Maści, papki, kremy pudry na zmiany skórne – dlaczego nie wolno ich stosować? 

Niegdyś zalecano stosowanie preparatów miejscowych z anestezyną, która miała przyspieszyć wysychanie pęcherzy i gojenie ran. Obecnie zabrania się stosowania jakichkolwiek maści, papek czy pudrów na zmiany skórne, gdyż zwiększają one ryzyko nadkażenia bakteryjnego pęcherzy. 

• Obcięcie paznokci na krótko 

Przycięcie paznokci dziecka zmniejsza ryzyko rozdrapywania zmian skórnych.  

• Kąpiele z dodatkiem nadmanganianu potasu 

Do kąpieli w letniej lub nieco chłodnej wodzie wystarczy dodać taką ilość nadmanganianu potasu, aby woda zmieniła kolor na delikatnie różowy. Opisywany związek dezynfekuje skórę, zapobiegając nadkażeniom. Kąpiel można wykonywać nawet kilka razy dziennie. Dziecko należy ostrożnie wytrzeć, bez pocierania ręcznikiem. 

• Podawanie dużej ilości płynów 

Chorobie często towarzyszy zmniejszone łaknienie. Mimo to należy zachęcać dziecko do wypijania jak największej ilości płynów. Gorączka sprzyja odwodnieniu, dlatego konieczne jest zapobieganie jego rozwojowi.

Sprawdź ofertę: Elektrolity  

Czy istnieje skuteczne leczenie ospy wietrznej u dzieci? 

Jak już wspomniano powyżej, ospa wietrzna zwykle ustępuje bez konieczności wdrożenia jakiegokolwiek leczenia przeciwwirusowego. Wystarczy łagodzenie dokuczliwych objawów poprzez podawanie leków przeciwgorączkowych i przeciwświądowych. Leczenie przeciwwirusowe jest wskazane wyłącznie podczas ciężkiego przebiegu choroby. 

Czynnikami ryzyka, wskazującymi na możliwy ciężki przebieg ospy wietrznej są: 

• zarażenie od matki w okresie okołoporodowym – matka zachorowała na ospę wietrzną 5 dni przed porodem lub 2 dni po porodzie. Wówczas noworodek powinien otrzymać swoistą immunoglobulinę anty-VZV, by zapobiec rozwojowi choroby. Jeśli jednak wystąpią objawy ospy, konieczne jest podanie acyklowiru; 

• wiek powyżej 20. roku życia; 

• ciąża, a szczególnie II i III trymestr – ospa może wywołać ciężkie zapalenie płuc; 

• chorzy z niedoborami odporności – np. chorzy na AIDS, osoby podczas leczenia immunosupresyjnego, czy te z wrodzonymi zaburzeniami funkcji limfocytów (zespół Wiskotta-Aldricha, SCID). 

Jakie są możliwe powikłania ospy wietrznej u dzieci? 

Ospa wietrzna u dzieci może wiązać się z następującymi powikłaniami: 

• wtórne zakażenie bakteryjne zmian występujących na skórze – najczęściej wywołane przez gronkowca złocistego lub paciorkowca beta-hemolizującego Streptococcus pyogenes, 

• powikłania neurologiczne – zapalenie mózgu, móżdżku lub opon mózgowo-rdzeniowych, 

• zapalenie płuc, 

• zapalenie mięśnia sercowego, 

• zapalenie nerek, 

• zapalenie stawów, 

• zapalenie wątroby, 

• zapalenie dróg moczowych, 

• małopłytkowość.  

Z tego powodu należy monitorować stan dziecka i w razie pogorszenia się objawów należy koniecznie zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, który zdecyduje o dalszym leczeniu. 

Bibliografia