Prolaktyna jest hormonem wydzielanym przez przysadkę mózgową. Poziom prolaktyny zależy od płci i wieku osoby badanej, a u kobiet dodatkowo od dnia cyklu miesiączkowego, tego czy pacjentka jest w ciąży lub czy karmi piersią. Oznaczenie stężenia prolaktyny przydatne jest w diagnostyce niepłodności męskiej i kobiecej oraz przy podejrzeniu i w terapii wydzielających ten hormon guzów przysadki mózgowej.
Spis treści:
- Prolaktyna – co to za hormon?
- Funkcje prolaktyny w organizmie
- Ile wynosi norma prolaktyny u kobiet i mężczyzn?
- W jaki sposób można zbadać poziom prolaktyny?
- Hormon prolaktyna – z czym wiąże się jego nieprawidłowy poziom?
- Za wysoka prolaktyna – objawy
- Niska prolaktyna – objawy
- Przyczyny zaburzeń poziomu prolaktyny
- Za niska, wysoka lub lekko podwyższona prolaktyna – jak leczyć?
Prolaktyna (w skrócie PRL lub LTH) to polipeptydowy hormon, wydzielany głównie przez przedni płat przysadki mózgowej, a w mniejszych ilościach także przez komórki mięśni macicy i gruczołów sutkowych, niektóre komórki układu immunologicznego, skóry, tkanki tłuszczowej i prostaty.
Poziom prolaktyny oznacza się najczęściej w diagnostyce niepłodności u kobiet i mężczyzn oraz przy podejrzeniu i w czasie terapii guza przysadki. W przypadku pacjentów ze zdiagnozowanym guzem przysadki mózgowej poziom prolaktyny oznacza się także w przebiegu monitorowania leczenia.
Najważniejszą rolą prolaktyny w organizmie jest stymulowanie gruczołów sutkowych do produkcji mleka w okresie laktacji, ale wpływa ona także na funkcję jajników, hamowanie wydzielania innych hormonów gonadotropowych i regulację działania układu immunologicznego. U mężczyzn prolaktyna odpowiedzialna jest za utrzymanie libido i funkcji seksualnych.
Normy prolaktyny zależą od wieku i płci osoby badanej.
- W przypadku pacjentek niebędących w ciąży zakresy referencyjne dla prolaktyny wynoszą od ok. 102 do 496 µIU/L, a mierny wzrost poziomu prolaktyny obserwuje się w lutealnej fazie cyklu miesiączkowego.
- W okresie ciąży stężenie prolaktyny stopniowo wzrasta, by w trzecim trymestrze osiągnąć poziom nawet o 15-20 razy wyższy od stężenia wyjściowego.
- Po porodzie poziom prolaktyny wraca do normy mniej więcej w ciągu miesiąca, jednak karmienie piersią powoduje ponowny, gwałtowny wzrost stężenia hormonu.
- W przypadku mężczyzn prawidłowe stężenie prolaktyny wynosi pomiędzy 86 a 324 µIU/L.
Co istotne w przypadku interpretacji wyników to fakt, że każde laboratorium wykonuje badania za pomocą innych metod i różnych analizatorów, nie można więc porównywać ze sobą wartości uzyskanych w różnych laboratoriach.
Materiał do oznaczania poziomu prolaktyny stanowi krew żylna pobrana ze zgięcia łokciowego pacjenta. Na pobranie krwi należy zgłosić się w godzinach porannych (najlepiej między 7:00 a 9:00) z uwagi na duże wahania dobowe stężeń hormonu. Nie ma konieczności, by pacjent przed badaniem pozostawał na czczo, jednak przed pobraniem krwi warto unikać wysiłku, stresu, karmienia piersią i aktywności seksualnej oraz odpocząć przynajmniej kilkanaście minut. Nie należy także palić papierosów i spożywać alkoholu, a w razie konieczności i po konsultacji z lekarzem zlecającym może być konieczne niektórych spośród przyjmowanych na stałe leków, które mogą mieć wpływ na wynik oznaczenia. W przypadku kobiet dobrze jest zgłosić się na badanie poziomu prolaktyny w pierwszej fazie cyklu miesiączkowego.
Fizjologicznie poziom prolaktyny wzrasta pod wpływem hormonu tyreotropowego (TSH) i estrogenów, stresu, wysiłku, ciąży, snu, hipoglikemii, stosunku seksualnego, drażnienia sutków i karmienia piersią. Również dieta wysokotłuszczowa i wysokobiałkowa, długotrwały stres, przyjmowanie używek takich jak nikotyna czy alkohol bądź niektóre leki mogą wpływać na wzrost poziomu prolaktyny. Hamująco na wydzielanie prolaktyny wpływają z kolei dopamina i jej agoniści (np. bromokryptyna) oraz progesteron.
U pacjentów ze zbyt wysokim poziomem prolaktyny obserwuje się bóle głowy i zaburzenia widzenia (ograniczenie pola widzenia), niezwiązaną z ciążą i karmieniem produkcję mleka i mlekotok (także u mężczyzn), nadmierne owłosienie ciała i twarzy u kobiet (tzw. hirsutyzm) i brak owłosienia u mężczyzn, trądzik i inne problemy dermatologiczne, osteoporozę, zaburzenia funkcji seksualnych i spadek libido, w tym nieregularne miesiączki u kobiet, ginekomastię i zaburzenia erekcji u mężczyzn oraz niepłodność u pacjentów obu płci. U młodzieży z podwyższonym ponad normę poziomem prolaktyny może dochodzić do opóźnienia dojrzewania płciowego.
Zbyt niski poziom prolaktyny u pacjentów obserwowany jest bardzo rzadko i zwykle nie wiąże się z poważnymi objawami klinicznymi. Jedynie u pacjentek, które niedawno urodziły dzieci może prowadzić do niewystarczającej produkcji mleka w gruczołach sutkowych.
Podwyższony ponad normę poziom prolaktyny często występuje u pacjentów z guzem przysadki (prolaktynomą), który ma zdolność do samodzielnego wydzielania hormonu. Do wzrostu poziomu prolaktyny dochodzi również u osób ze zdiagnozowanymi chorobami podwzgórza, u pacjentów po urazach głowy, z uciskiem przysadki mózgowej, z zaburzeniami funkcjonowania tarczycy, niewydolnością nerek, marskością wątroby bądź PCOS (zespół policystycznych jajników). Zbyt wysoki poziom prolaktyny może być także powodowany przez niektóre z przyjmowanych przez pacjenta leków (np. neuroleptyków, metoklopramidu, cymetydyna, niektóre leki hormonalne).
Sposób leczenia podwyższonego poziomu prolaktyny należy uzależnić od przyczyny, która do niego doprowadziła. Jeśli u podłoża hiperprolaktynemii leży zdiagnozowany u pacjenta guz przysadki mózgowej, lekarz prowadzący podejmuje leczenie prowadzące do jego zmniejszenia bądź usunięcia.
Jeśli do wzrostu poziomu prolaktyny prowadzą przyjmowane przez pacjenta leki, należy w porozumieniu z lekarzem prowadzącym i w miarę istniejących możliwości rozważyć ich zmianę na leki niepodwyższające stężenia hormonu, ponieważ hiperprolaktynemia polekowa jest odwracalna.
Jeżeli przyczynę zmian poziomu prolaktyny stanowią inne choroby towarzyszące (np. niedoczynność tarczycy), należy wdrożyć ich odpowiednie leczenie przyczynowe. Leczeniem niepłodności związanej z podwyższonym poziomem prolaktyny zajmują się ginekolodzy, którzy często przepisują pacjentkom leki z grupy agonistów dopaminy, które obniżają poziom prolaktyny.
Jeżeli powodem, dla którego pacjent ma podwyższony poziom prolaktyny jest długotrwały stres, można rozważyć stosowanie preparatów uspokajających bądź leków nasennych. Takie działanie wymaga bezwzględnej konsultacji z lekarzem.
