Zespół policystycznych jajników (PCOS) – objawy, diagnostyka, sposoby leczenia

Spis treści:

1. Czym jest zespół policystycznych jajników (PCOS)?
2. Co wywołuje PCOS? Przyczyny
3. Zespół policystycznych jajników (PCOS) – objawy
4. Diagnostyka PCOS – jakie badania mogą być konieczne?
5. PCOS a ciąża
6. Zespół policystycznych jajników – leczenie
7. Jak dbać o formę przy PCOS? Dieta
8. Zespół policystycznych jajników – warto wiedzieć

Czym jest zespół policystycznych jajników (PCOS)? 

Zespół policystycznych jajników jest bardzo niejednorodną, wieloczynnikową jednostką chorobową. Może być dziedziczny oraz występować u kobiet, u których w życiu płodowym doszło do nadmiernej ekspozycji na androgeny, czyli męskie hormony płciowe. Zwiększone ryzyko zachorowania na PCOS obserwujemy również u kobiet z nadwagą, otyłością, które prowadzą niezdrowy tryb życia oraz kobiet, u których proces dojrzewania zaczął się wcześnie.

Nazwa PCOS pochodzi od charakterystycznego obrazu jajników w USG – w obrębie jajnika obserwowane są bowiem liczne pęcherzyki.  

Kup w aptece: Witamina D

Co wywołuje PCOS? Przyczyny 

Mechanizm, w jakim rozwija się ta choroba jest złożony. Składają się na niego czynniki genetyczne, środowiskowe, endokrynologiczne oraz metaboliczne. Jak wspomniano wcześniej, PCOS jest zaburzeniem dziedziczonym w sposób wielogenowy i dominujący. Dużą rolę w jego patogenezie ma również ekspozycja na duże ilości androgenów w życiu płodowym – znacznie zwiększa to prawdopodobieństwo wystąpienia choroby. Czynnikiem środowiskowym, które ma największe znaczenie w PCOS jest niezdrowy tryb życia – a choroba ta znacznie częściej rozwija się u kobiet z nadwagą bądź z otyłością. Dodatkowym czynnikiem, który ma znaczenie w rozwinięciu się tej choroby jest wcześnie rozpoczynający się proces dojrzewania płciowego.  

Zespół policystycznych jajników (PCOS) – objawy 

Do objawów PCOS należą: 

• zaburzenia miesiączkowania – PCOS jest jedną z najczęstszych przyczyn zaburzeń miesiączkowania u kobiet w wieku rozrodczym: mogą być to zarówno zbyt częste, jak i zbyt rzadkie miesiączki, 

• wtórny brak miesiączki, czyli całkowite zaprzestanie miesiączkowania przed menopauzą, 

• nadmierne owłosienie w miejscach typowych dla mężczyzn – na twarzy, w okolicach brodawek sutkowych, na plecach, w obrębie pachwin, 

• powstawanie zakoli, 

• trądzik, 

• przyrost masy ciała – często w wyniku insulinooporności, czyli rozwijającej się w tkankach oporności na działanie insuliny (hormonu wydzielanego przez trzustkę, który obniża stężenie glukozy we krwi), 

• niepłodność – ze względu na rzadko występujące owulacje bądź całkowity ich brak; występuje u 50% kobiet dotkniętych tym zespołem, 

• depresja i zaburzenia lękowe. 

Diagnostyka PCOS – jakie badania mogą być konieczne?  

W diagnostyce PCOS konieczne jest wykonanie kilku badań diagnostycznych. Jak wspomniano wcześniej, charakterystyczny dla tego zespołu jest obraz wielu pęcherzyków w obrębie jajników, który obserwujemy w badaniu USG przezpochwowym. O policystycznych jajnikach mówi się, gdy objętość jajnika wynosi ok. 10 cm³ i/lub w każdym z narządów występuje co najmniej 20 pęcherzyków o średnicy 2-9 mm. Kluczowe również w diagnostyce tego zespołu są dwa czynniki: 

• Stwierdzenie nieregularnych miesiączek – czyli pierwotnego bądź wtórnego braku miesiączki, zbyt rzadko lub zbyt często występujących miesiączek – przy czym, aby stanowić czynnik diagnostyczny, objawy te muszą utrzymywać się przez 2 lata; 

• Występowanie hiperandrogenizmu (czyli nadmiaru męskich hormonów płciowych): 

  • klinicznego, czyli obserwowanego gołym okiem w formie nadmiernego owłosienia; 

  • biochemicznego – w tym celu oznacza się stężenie testosteronu całkowitego i globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG). Podwyższone wartości mogą sugerować PCOS. Wykonuje się również oznaczenie stężenia dehydroepiandrosteronu (DHEA-S) oraz gonadotropin, czyli FSH i LH. 

Należy pamiętać o tym, że wszystkie badania hormonalne należy wykonywać w pierwszej fazie cyklu miesiączkowego – najlepiej między 3. a 5. dniem od rozpoczęcia się miesiączki. Wyjątkiem od tej reguły jest badanie, które pozwala ustalić, czy u danej pacjentki występują cykle owulacyjne – w tym celu bada się stężenie progesteronu w drugiej fazie cyklu.  

Przeczytaj: Pierwsza miesiączka – wiek, objawy, czas trwania.

PCOS – kryteria Rotterdamskie 

Obecnie w diagnostyce PCOS wykorzystuje się kryteria Rotterdamskie. Aby postawić diagnozę PCOS, pacjentka musi spełniać co najmniej 2 z 3 kryteriów. Należą do nich: 

• obecność objawów związanych ze zwiększeniem stężenia androgenów we krwi, 

• brak lub rzadka owulacja, 

• charakterystyczny, policystyczny obraz jajników w badaniu USG. 

PCOS a ciąża 

Zespół policystycznych jajników może niestety utrudniać zajście w ciążę – problemy te dotyczą nawet do 74% pacjentek dotkniętych tym zespołem. Główną przyczyną problemów jest brak owulacji połączony z zaburzeniami miesiączkowania. Pomimo wielu badań, przyczyna przewlekłego braku owulacji u pacjentek z PCOS wciąż nie została poznana.  

Warto jednak wiedzieć, że mimo występowania tych zaburzeń, istnieje szansa na zajście w ciążę. Jeśli pacjentce zależy na tym, by zajść w ciążę, lekarz dobierze leczenie tak, aby zwiększyć szansę na wywołanie owulacji. Istnieją sposoby na indukowanie owulacji – a takie postępowanie, jeśli będzie skuteczne, zwiększy szansę na uzyskanie pozytywnego wyniku testu ciążowego.  

Gdy pacjentce uda się zajść w ciążę, ważne jest, aby była ona pod stałą opieką lekarza, ponieważ kobiety z PCOS są bardziej narażone na ryzyko poronienia, przedwczesnego porodu i występowanie cukrzycy ciążowej. Jednak pomimo tych trudności, prawdopodobieństwo powodzenia w postaci zajścia w ciążę i urodzenia dziecka po zmianie trybu życia oraz zastosowaniu odpowiedniej terapii jest stosunkowo wysokie. 

Zespół policystycznych jajników – leczenie 

Leczenie PCOS składa się z dwóch aspektów – zmian w stylu życia oraz z farmakoterapii. Oba te aspekty są równie ważne w zwalczaniu objawów tej choroby. Prawdą jest, że terapia składa się z wielu elementów, ale każdy z nich jest niezbędny i równie ważny w zwalczaniu objawów PCOS.  

Leki oraz inne środki apteczne 

Leczenie farmakologiczne w dużym stopniu zależy od tego, czy dana pacjentka w najbliższym czasie planuje zajść w ciążę. Jeśli kobieta nie planuje ciąży, to w celu zniwelowania objawów choroby stosuje się dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne.  

W przypadku, gdy kobieta planuje ciążę, głównym celem terapii jest przywrócenie prawidłowej owulacji. W tym celu najczęściej stosuje się cytrynian klomifenu. Jeśli to okaże się nieskuteczne, można rozważyć indukcję owulacji za pomocą gonadotropin. Pomocniczo, oprócz diety, w zwalczaniu występującej przy PCOS insulinooporności stosuje się metforminę.  

Przeczytaj: Cukrzyca od A do Z: objawy, badania leczenie

PCOS – leczenie naturalne 

Podobnie jak w wielu innych chorobach, w PCOS istnieją naturalne metody wspomagania leczenia. Podstawowym z nich jest dieta – dobrze zbilansowana, o niskim indeksie glikemicznym. Jednak leczenie można też wspomóc za pomocą ziół. Należą do nich: 

• rumianek pospolity – zawiera naturalne fitoestrogeny, stymuluje miesiączkę oraz obniża poziom testosteronu we krwi, 

• mięta pieprzowa – obniża poziom androgenów, co przyczynia się do zmniejszenia objawów hirsutyzmu, 

• kurkuma – ona również obniża poziom androgenów; dodatkowo jej spożywanie zmniejsza ryzyko insulinooporności. 

Jak dbać o formę przy PCOS? Dieta 

U ponad połowy pacjentek z PCOS obserwuje się nadwagę bądź otyłość – z tego powodu zmniejszenie masy ciała powinno być pierwszym elementem terapii. Nawet niewielka redukcja masy ciała (o 5-10%) daje wiele metabolicznych korzyści. Dieta, poza zmniejszeniem masy ciała, pozwala regulować nieprawidłowości w obrębie gospodarki cukrowej i lipidowej.  

Odpowiednia dla pacjentek z PCOS dieta opiera się na kilku zasadach, obejmujących: 

• Urozmaicone posiłki –  w stosowanej diecie powinny się znaleźć zarówno węglowodany, białka, jak i tłuszcze. Powinna ona zawierać duże ilości warzyw, owoców, ryby, chude mięso, nabiał, nasiona i orzechy. Produkty powinny być również w jak najmniejszym stopniu przetworzone.

• Zwiększenie spożycia błonnika – optymalnie do 25-30g na dzień – błonnik jest bardzo ważny dla kobiet z PCOS, ponieważ pomaga w regulacji gospodarki węglowodanowej. Do bogatych w błonnik składników pokarmowych należą: brukselka, fasola szparagowa, jarmuż, marchew, seler, korzeń i nać pietruszki.

• Dostarczenie odpowiedniej ilości witaminy D – ma ona pozytywny wpływ na insulinooporność, metabolizm tłuszczów i hiperandrogenizm u pacjentek z PCOS, a jej głównym źródłem w diecie mogą być tłuste ryby morskie – np. łosoś lub makrela oraz jajka.

• Ograniczenie spożycia soli.

• Unikanie nadmiaru nasyconych kwasów tłuszczowych – zamiast nich należy włączyć do diety tłuszcze roślinne.

• Włączenie białka do każdego posiłku – ponieważ białka stabilizują stężenie glukozy we krwi. 

Jeśli pacjentka ma problem ze stosowaniem lub ułożeniem odpowiedniej diety, powinna zgłosić się do dietetyka, który indywidualnie dla niej dobierze właściwą dietę, uwzględniając potrzeby wynikające z danej choroby. Należy pamiętać, że nieodłącznym elementem diety powinna być również regularnie podejmowana aktywność fizyczna – takie połączenie zapewnia najbardziej optymalne efekty.  

Zespół policystycznych jajników – warto wiedzieć 

Mimo tego, że PCOS jest chorobą, której nie da się całkowicie wyleczyć, to leczenie objawowe w większości przypadków okazuje się bardzo skuteczne. Pozwala na zniwelowanie doskwierających objawów, takich jak nieregularne miesiączki, nadmierne owłosienie, insulinooporność czy trądzik. Właściwe leczenie pozwala również pacjentkom na zajście w zdrową ciążę.  

Terapia PCOS – czy da się wyleczyć całkowicie? 

Niestety, leczenie PCOS skupia się na leczeniu objawów choroby – niemożliwe jest jednak całkowite jej wyleczenie. Stosuje się odpowiednie leki, aby zniwelować najbardziej niebezpieczne i najbardziej doskwierające objawy policystycznych jajników.  Jest to kompleksowa terapia, której zadaniem jest ograniczenie skutków wynikających z insulinooporności, hirsutyzmu, a także wyregulowanie cyklu menstruacyjnego czy wywołanie owulacji. Jednak leczenie to nie doprowadzi do całkowitego wyleczenia. Może natomiast zlikwidować problemy hormonalne i pozwolić na zajście w ciążę (oczywiście po odstawieniu tabletek antykoncepcyjnych). Należy pamiętać, że nawet po ustąpieniu większości objawów choroby nie można zrezygnować z leczenia – zaprzestanie spowoduje, że dolegliwości powrócą. 

Czy testy owulacyjne przy PCOS są wiarygodne? 

Większość testów owulacyjnych oparta jest na wykrywaniu wysokiego stężenia lutropiny (LH). U kobiet, które chorują na PCOS poziom tego hormonu jest stale podwyższony – z tego powodu testy owulacyjne mogą być fałszywie pozytywne. Oznacza to, że wynik testu wskazuje na owulację, gdy tak naprawdę do niej nie dochodzi. W związku z tym, w większości przypadków kobiety z PCOS niestety nie mogą polegać na testach owulacyjnych w celu potwierdzenia trwającej owulacji.  

Bibliografia