Gardło – budowa funkcje, schorzenia gardła

Spis treści:

1. Budowa gardła i krtani
2. Funkcje gardła
3. Najczęstsze choroby gardła
4. Rak gardła – objawy
5. Niepokojące objawy ze strony gardła
6. Jak dbać o gardło?

Budowa gardła i krtani 

Gardło stanowi jedną z części układu pokarmowego i oddechowego. Swoim kształtem przypomina cewę mięśniowo–błoniastą w kształcie maczugi. Jego długość sięga nawet 14 cm i jest zależna od takich czynników jak: wiek, płeć i ogólna budowa ciała. Gardło od góry przyczepia się do podstawy czaszki, a u dołu, na wysokości VI kręgu szyjnego, przechodzi w kolejną strukturę – część szyjną przełyku.  

Gardło dzieli się na 3 anatomiczne części: 

• Część nosową – ograniczona nozdrzami tylnymi skomunikowanymi z jamą nosową. Górna ściana nosowej części gardła tworzy tzw. sklepienie gardła przyczepione bezpośrednio do czaszki za pomocą dolnej kości klinowej. Ponadto przednia ściana nosogardła posiada ujście gardłowe trąbki słuchowej, obok której leży drobne skupisko tkanki limfatycznej w postaci migdałka trąbkowego. 

• Część ustną (gardło środkowe) – rozpoczyna się od punktu, gdzie podniebienie twarde łączy się z miękkim. Od przodu jest połączona z jamą ustną poprzez cieśń gardzieli, boczne granice wyznaczają 2 łuki podniebienne, między którymi w niszy migdałkowej osadzony jest migdałek podniebienny – skupisko tkanki limfatycznej.

• Część krtaniową (gardło dolne) – kończy się w miejscu położenia chrząstki pierścieniowatej krtani, gdzie dochodzi do złączenia budowy gardła i przełyku. Co więcej, w miejscu przejścia znajduje się zwężenie górne utworzone przez mięsień zwieracz górny przełyku. 

Ściana gardła jest współtworzona przez 4, kolejno nakładające się warstwy: 

• błonę śluzową – jest to najbardziej powierzchowna warstwa ściany gardła, zbudowana z dwóch rodzajów nabłonka: 

  • nabłonek migawkowy – położony w górnych rejonach gardła, głównie w części nosowej. Wyposażony w liczne rzęski wychwytuje drobne zanieczyszczenia z wdychanego powietrza i czynnie uczestniczy w ich transporcie do jamy nosowej, skąd są usuwane poza organizm, 

  • nabłonek wielowarstwowy płaski – leży głównie w dolnej części gardła, wyściełając również przełyk, dzięki czemu w miejscu połączenia gardło–przełyk nabłonek jest wspólny dla obu struktur, 

• tkanka podśluzowa – zbudowana głównie z tkanki łącznej, nadającej wytrzymałość i elastyczność ścianie gardła na całej długości. Dodatkowo łączy błonę śluzową z mięśniową. Przyczepia się do 3 kości podstawy czaszki, 

• błona mięśniowa – współtworzona przed 2 grupy mięśni: 

  • okrężne, czyli dźwigacze – są przyczepione do podstawy czaszki. Kurcząc się, mogą unosić gardło, a rozluźniając, powodują jego obniżenie, 

  • zwieracze – stanowią 3 grupy mięśniowe (górna, dolna, środkowa). Dzięki ich kurczliwości pokarm przechodzi w dół gardła do przełyku, nie wracając do jamy ustnej. 

W budowie gardła warto wyszczególnić jeszcze jedną strukturę kluczową dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego – skupiska tkanki limfatycznej, czyli migdałki: podniebienne, trąbkowe, gardłowy (tzw. trzeci), językowi i grudki chłonne tylnej ściany gardła oraz pasma boczne.  

Krtań jest pierwszą strukturą układu oddechowego, jaka łączy układ pokarmowy z oddechowym (krtań kolejno przechodzi w tchawicę). Złożona jest z chrząstek: 3 parzystych i 3 nieparzystych. Na szczególną uwagę zasługuje chrząstka tarczowata, chroniąca aparat głosowy i drogi oddechowe. Jest lekko pochylona do przodu, a u mężczyzn szczególnie odznacza się jej górne wcięcie w postaci jabłka Adama.  

W świetle krtani wyraźna jest obecność głośni wraz z wargami głosowymi i fałdami głosowymi. Fałdy bezpośrednio graniczą i jednocześnie ograniczają szparę głośni, co wpływa na artykulację głosek dźwięcznych oraz bezdźwięcznych. 

Przeczytaj: Ból ucha i gardła – co może oznaczać?

Funkcje gardła 

Jedną z podstawowych funkcji gardła jest przełykanie, a dodatkowe role wynikają z przyłączenia do układu oddechowego.  

Poszczególne funkcje można podzielić na następujące kategorie: 

• Funkcje trawienne – mięśnie otaczające gardło ściśle ze sobą współpracują. Dźwigacze kurczą się w celu uniesienia gardła i przełknięcia kęsów pokarmu. Z kolei zwieracze „przepychają” pożywienie w kierunku przełyku. Co ciekawe, pokarmy o stałej formie przesuwają się przez gardło nieco wolniej niż treść płynna, która dzięki silnym skurczom zwieraczy zostaje wstrzyknięta do przełyku z dużą prędkością.

• Funkcje oddechowe – powietrze docierając do jamy nosowej, przechodzi przez gardło, skąd trafia do tchawicy i następnie do płuc. Obecność głośni, czyli chrząstki krtaniowej zamykającej jej światło trakcie przełykania pokarmu, umożliwia jednoczesne jedzenie i oddychanie.

• Funkcja wokalizacji– gardło pomaga w artykułowaniu głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych.

• Funkcja wyrównywania ciśnienia powietrza – w nosowej części gardła znajduje się ujście trąbki słuchowej, która wyrównuje ciśnienie po obu stronach błony zewnętrznej (między uchem środkowym a zewnętrznym). 

Przeczytaj: Co oznacza czerwone gardło?

Najczęstsze choroby gardła 

Do najczęstszych chorób gardła należą przede wszystkim ostre stany zapalne, będące główną przyczyną wizyt u lekarza rodzinnego. Dotyczą niemalże każdej grupy wiekowej – dzieci, nastolatków, dorosłych i seniorów, przy czym najwyższą zachorowalność notuje się wśród dzieci oraz młodzieży.

Etiologię dziecięcego, ostrego zapalenia gardła w 85% przypadków stanowią infekcje wirusowe. Z kolei u dorosłych wirusy odpowiadają za około 95% stanów zapalnych.  

Zobacz ofertę: Preparaty na ból gardła

W zależności od pory roku wyróżnia się odmienne patogeny: 

• wiosną i jesienią – adenowirusy, Coxackie, rinowirusy, wirus Epstein–Barr (EBV) i opryszczki pospolitej (rzadko), 

• zimą – wirusy paragrypy i grypy oraz różne koronawirusy. 

Bakterie są drugim czynnikiem etiologicznym, wywołującym choroby gardła o podłożu zapalnym. Drobnoustroje najczęściej atakują dzieci. U 30% maluchów dochodzi do rozwoju paciorkowcowej anginy spowodowanej paciorkowcem beta–hemolizującym typu A. Wówczas infekcja dotyka nie tylko gardła, gdyż utworzone kompleksy immunologiczne przedostają się wraz z krwią do nerek, gdzie może dojść do ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek. Wśród dorosłych jedynie 10% cierpi z powodu anginy paciorkowcowej.  

Największą trudność diagnostyczną stanowi różnicowanie pomiędzy ostrym stanem zapalnym wirusowym a bakteryjnym. Najskuteczniejszą metodą odróżnienia wirusowej choroby gardła od bakteryjnej jest poleganie na tzw. zespołach klinicznych – grupie objawów charakterystycznych dla konkretnej infekcji.  

Do innych często występujących chorób gardła zaliczono: 

• ropne zapalenie gardła, 

• zapalenie gardła o charakterze nawrotowym, 

• przewlekłe zapalenie gardła. 

Kup w aptece: Leki na chrypkę i suchość w gardle

Rak gardła – objawy 

Nowotwory złośliwe gardła są dość rzadkim rozpoznaniem i w znacznej większości cierpią na niego mężczyźni (wśród kobiet wskaźnik zachorowań jest pond 4 razy niższy). Cierpi na niego około 0,9% panów i 0,2% pań. Śmiertelność z powodu raka gardła jest stosunkowo niska – kolejno u mężczyzn oraz kobiet wynosi 0,7% i 0,2%.  

Zmiany nowotworowe mogą rozwinąć się na w każdym z 3 odcinków gardła, powodując odmienne objawy: 

• Rak nosowej części – uczucie zatkanego ucha, wyczuwalny guz szyi, silne bóle głowy promieniejące do ucha, niekiedy dochodzi do zaburzeń węchu i widzenia. Może przyjąć różne formy – rogowaciejącą, nierogowaciejącą i niezróżnicowaną. Za główny czynnik etiologiczny powszechnie uznaje się wirus Epstein–Barr (EBV).

• Rak ustnej części – najczęściej występuje odynophagia (ból podczas przełykania) i dysphagia, czyli trudności w trakcie przełykania, często opisywane jako niemożność połknięcia kęsa pokarmu. Dodatkowo pacjenci uskarżają się na uczucie obecności guza lub ciała obcego w jamie ustnej. W badaniu przedmiotowym obserwuje się owrzodzenia błony śluzowej. Ze względu na zbliżoną budowę jamy ustnej i gardła szanse na rozwinięcie nowotworu płaskonabłonkowego w ustnej części gardła oscylują blisko 90% Najczęściej powstaje jako skutek palenia tytoniu lub częstego spożywanie alkoholu (szczególnie wysokoprocentowego),.

• Rak krtaniowej części – chrypka, zmiana tonu głosu, dysphagia. Budowę gardła i krtani również cechuje wspólny nabłonek płaskonabłonkowy, dlatego histologicznie rozwija się nowotwór płaskonabłonkowy. 

Wielu chorych zadaje pytanie: mam raka gardła, co dalej? Postępowanie terapeutyczne jest uzależnione od stopnia zaawansowania raka gardła. Forum onkologów zwraca uwagę, że wykrycie nowotworu na wczesnym etapie pozwala wdrożyć skuteczną radioterapię, a także dokonać chirurgicznego wziernikowania, szczególnie w przypadku radiooporności guza.  

Agresywnego leczenia wymagają zaawansowane nowotwory. Wówczas najczęściej stosuje się radioterapię połączoną z chemioterapią cisplatyną. Niekiedy terapię rozpoczyna się wielolekową chemioterapią, co poprzedza chemoradioterapię.  

Nieleczony rak gardła nie tylko pogarsza rokowania pacjenta, ale naraża go na poważne konsekwencje, takie jak: trudności z oddychaniem czy niemożność przełknięcia pokarmu.

Przeczytaj: Drapanie w gardle, jak się go pozbyć?

Niepokojące objawy ze strony gardła 

Większość chorób gardła o podłożu zapalnym przebiega łagodnie i ustępuje samoistnie, rzadko prowadząc do poważnych powikłań czy niepokojących objawów. Zupełnie inaczej jest w przypadku raka gardła. Symptomy często są bardzo niecharakterystyczne, przez co pacjenci nie wiedzą, który z objawów jest niepokojący i wymaga pilnej konsultacji ze specjalistą.  

Objawy, jakie powinny wzbudzić niepokój, obejmują: 

• odynophagię, 

• dysphagię, 

• guzy szyi, 

• nieustępujące drapanie w gardle, poczucie obecności ciała obcego, 

• uczucie zatkania ucha, 

• kaszel z krwiście zabarwioną flegmą, 

• zmianę tonu głosu, długotrwałą chrypkę, 

• problemy z pełnym otwarciem ust i wysunięciem języka na zewnątrz, 

• niezamierzoną utratę wagi, 

• zaburzenia widzenia, słuchu, a w zaawansowanych stadiach nawet jednostronny brak widzenia, 

• neuralgię nerwu trójdzielnego.  

Jak dbać o gardło? 

Jak mawia słynne przysłowie: lepiej zapobiegać niż leczyć. Z chorobami gardła jest podobnie. Odpowiednie działania profilaktyczne mogą uchronić przed rozwojem nie tylko infekcji, ale także raka gardła.  Dlatego dbając o zdrowie gardła, należy: 

• unikać palenia tytoniu i biernego wdychania dymu, 

• ograniczyć spożywanie alkoholu, 

• dbać o higienę jamy ustnej,  

• uczęszczać na profilaktyczne wizyty dentystyczne,  

• leczyć choroby zębów i dziąseł, 

• unikać styczności z chorymi na infekcje dróg oddechowych, dbać o higienę dłoni i utrzymywanie dystansu z zarażonymi, 

• odżywać się zbilansowanie i korzystać z aktywności fizycznej, 

• zadbać o odpowiednią ilość snu. 

Bibliografia