Oko – budowa, funkcje, najczęstsze choroby oczu

Spis treści:

1. Budowa oka i funkcje poszczególnych jego części
2. Jak działa oko?
3. Kolor oczu – co na niego wpływa?
4. Problemy z oczami – jakie objawy mogą zaniepokoić?
5. Schorzenia i choroby oczu
6. Jak dbać o oczy?
7. Oko – co warto wiedzieć?

Budowa oka i funkcje poszczególnych jego części 

Narząd wzroku składa się z trzech grup struktur: 

• gałki ocznej – ciała odpowiedzialnego za rejestrowanie bodźców wzrokowych z otoczenia; 

• aparatu ochronnego oka – który ma za zadanie zabezpieczać gałkę oczną przed szkodliwymi bodźcami z zewnątrz; składa się przede wszystkim z powieki wraz z rzęsami, oczodołu wraz z powięzią oraz gruczołów łzowych; 

• aparatu ruchowego oka – mięśnie zapewniające ruchomość gałki ocznej w trzech płaszczyznach, łącznie jest ich sześć: cztery boczne i dwa skośne. 

Niewątpliwie, z praktycznego punktu widzenia, najważniejszą strukturę stanowi gałka oczna. To kula, której ściana zbudowana jest z trzech warstw: zewnętrznej, środkowej i wewnętrznej. We wnętrzu gałki ocznej znajdują się poszczególne elementy oka, w tym tęczówka, soczewka, źrenica i rogówka. To jednak od połączenia wszystkich tych struktur z mózgiem – za pomocą nerwu wzrokowego – zależy tak naprawdę, ile widzi człowiek i jak rozumie postrzegany obraz. 

Jak działa oko? 

Powstawanie obrazu zaczyna się w rogówce. To przednia, wypukła część oka. Padające na nią światło jest zakrzywiane i trafia do źrenicy – otworu otoczonego tęczówką, odpowiedzialną za kolor oczu. Źrenica zmienia swój rozmiar w zależności od ilości docierającego do niej światła. Im w otoczeniu jest jaśniej, tym będzie mniejsza. Zjawisko to nazywane jest akomodacją oka. Następnie światło pada na soczewkę, która zakrzywia jego promień po raz kolejny, tak aby padał na tylną ścianę oka. 

Spód gałki ocznej jest pokryty siatkówką, którą wyściełają miliony światłoczułych receptorów. W siatkówce oka człowieka znajduje się około 6 milionów czopków i ponad 15 razy więcej pręcików. Zebrane przez nie informacje przekazywane są do nerwu wzrokowego, który transferuje je dalej do mózgu, gdzie są przekształcane w obraz, który widzimy. 

Kolor oczu – co na niego wpływa? 

Kolor oczu jest uzależniony od rodzaju i ilości pigmentu ulokowanego w tęczówce. Im więcej w niej melaniny, tym ciemniejszy będzie kolor oczu, ale znaczenie ma też proporcja różnych typów barwnika: eumelaniny do feomelaniny oraz szereg innych czynników. Kolor oczu określa się z wykorzystaniem 16-stopniowej skali Martina. Wyróżnia się na niej: 

• oczy ciemne – numery od 1 do 4 (np. brązowe oczy); 

• oczy przejściowe albo mieszane – numery od 5 do 11 (np. piwne oczy, szare oczy); 

• oczy jasne – numery od 12 do 16 (np. niebieskie oczy). 

Problemy z oczami – jakie objawy mogą zaniepokoić? 

Choroby oczu mogą objawiać się na wiele różnych sposobów. Klasyczne objawy, które powinny skłonić pacjentów do wizyty u specjalisty obejmują: 

• opuchnięte oczy, 

• czerwone oczy, 

• zżółknięte oczy, 

• ropiejące oczy, 

• ciągle łzawiące oczy. 

Przeczytaj: Jęczmień na oku

Schorzenia i choroby oczu 

Ze względu na niezwykle skomplikowaną budowę oraz sposób działania, oko jest narażone na występowanie wielu różnych stanów patologicznych. Które z nich zdarzają się najczęściej i jak je rozpoznać? 

Wady wzroku 

Jako wady wzroku określa się niezdolność do ogniskowania obrazu na plamce żółtej lub siatkówce. Najpopularniejsze wady wzroku to blisko- oraz dalekowzroczność, ale wśród patologii narządu wzroku wyróżnia się również wiele innych zaburzeń – w tym dotyczących prawidłowości widzenia barwnego, np. monochromatyzmu oraz protanopii.

Przeczytaj: Astygmatyzm

Leniwe oko 

Leniwe oko to inaczej amblyopia. Polega na przyjęciu przez jedno z oczu roli dominującej w wyniku wady wzroku, obejmującej np. znaczną rozbieżność mocy optycznej. Leczenie amblyopii w warunkach domowych polega na zasłanianiu „zdrowego” oka i wykonywaniu codziennych czynności przy udziale oka słabszego. 

Stany zapalne 

Stany zapalne oka mogą być wywołane przez wirusy, bakterie, a także wystąpić na skutek działania alergenu. Typowe objawy zapalenia w tym obszarze obejmują zaczerwienienie, obrzęk, łzawienie, czy uczucie „piasku” pod powiekami. Ze względu na niską specyficzność stanów zapalnych oka, zaleca się jak najszybszą konsultację okulistyczną w celu ustalenia przyczyny dolegliwości.

Przeczytaj: Zapalenie rogówki oka

Zespół suchego oka 

Zespół suchego oka polega na niewystarczającym nawilżaniu przedniej części gałki ocznej przez film łzowy. W efekcie dochodzi do wysychania rogówki lub spojówki. Typowe objawy zespołu suchego oka obejmują pieczenie oka oraz jego wysychanie. 

Narażone są tu przede wszystkim osoby spędzające wiele godzin przed komputerem, przebywające w klimatyzowanych pomieszczeniach, a także pacjenci w podeszłym wieku oraz kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną.

Sprawdź ofertę: Żele, maści do oczu

Jaskra 

To choroba prowadząca do uszkodzenia nerwu wzrokowego oraz komórek siatkówki. Nieleczona prowadzi do ślepoty. Główną przyczyną jaskry jest zbyt wysokie ciśnienie w gałce ocznej. Chorobę leczy się farmakologicznie lub operacyjnie, poprzez zabiegi udrażniające kąt przesączania. 

Problemy z siatkówką oka 

Choroby dotykające siatkówkę oka to m.in. odwarstwienie siatkówki, retinopatia wcześniacza lub surowicza, męty ciała szklistego. Objawiają się nagłym pogorszeniem widzenia, a także zaburzeniami widzenia barw i ich nasycenia, kontrastu oraz jasności. 

Zwyrodnienie plamki żółtej 

Zwyrodnienie plamki żółtej określane jako AMD dotyczy głównie osób starszych i objawia się stopniową utratą wzroku. Pierwsze objawy to najczęściej rozmywanie się obrazu oraz zniekształcone widzenie linii prostych. Do czynników ryzyka (oprócz wieku) zalicza się m.in. palenie tytoniu, choroby serca, dalekowzroczność oraz niedobór przeciwutleniaczy i witamin odżywiających oko – głównie C oraz E. 

Zaćma (katarakta) 

Zaćma to choroba degeneracyjna oczu, prowadząca do stopniowego mętnienia siatkówki. Przyczyny tego stanu nie są do końca znane, choć główny mechanizm polega na powstawaniu w obrębie soczewki nowych, rozłożonych koncentrycznie włókien przy jednoczesnym stwardnieniu jądra. Objawy zaćmy to przede wszystkim stopniowo pogarszająca się ostrość widzenia. 

Naświetlone oczy 

Problem z nadmierną ekspozycją na światło występuje m.in. u spawaczy, ale także turystów wysokogórskich. Oczy są podrażnione przez zbyt intensywne promieniowanie i odpowiadają bólem, pieczeniem oraz utratą ostrości widzenia. 

Aby ochronić oczy przed naświetleniem, warto pamiętać o stosowaniu sprzętu ochronnego. Spawacze zakładają specjalne przyłbice z filtrem, turyści natomiast – okulary przeciwsłoneczne. 

Nużeniec oka 

Nużeniec to rodzaj roztocza, które u człowieka występuje zwykle na skórze głowy oraz twarzy, mieszcząc się w torebkach włosowych oraz gruczołach łojowych. Powoduje chorobę zwaną nużycą. Ryzyko inwazji nużeńca zwiększa się poprzez używanie wspólnych ręczników, kosmetyków lub pościeli. 

Nowotwory oczu 

Nowotwory oczu mogą wystąpić w każdej ze struktur narządu wzroku – wewnątrz gałki ocznej, w rejonie oczodołu oraz struktur towarzyszących, jak powieki. Objawy nowotworu różnią się w zależności od typu mutacji oraz umiejscowienia, ale zwykle powodują utratę lub pogorszenie widzenia, podwójne widzenie, zmianę barwy tęczówki, ból lub nadmierne łzawienie. 

Jak dbać o oczy? 

Codzienna profilaktyka oczu jest ważna, aby zachowały one pełną sprawność przez jak najdłuższy czas. O narząd wzroku można dbać poprzez proste czynności i odpowiednio dobrane suplementy. O czym należy pamiętać? 

Witaminy na oczy 

Substancje wspierające oczy to przede wszystkim witaminy z grupy C i E, ale także szereg minerałów, w tym cynk, selen i miedź. Dodatkowo, suplementy na oczy obejmują kwasy tłuszczowe DHA i EPA oraz preparaty z zeaksantyną i luteiną. 

Sprawdź ofertę: Suplementy na wzrok

Środki wspomagające pracę oczu 

Środki wspomagające pracę oczu to przede wszystkim różnego rodzaju krople na zmęczone oczy. Mają one na celu nawilżenie wysychającego narządu wzroku. Warto pamiętać, że nie wszystkie krople będą odpowiednie dla osób noszących soczewki kontaktowe. Delikatne tworzywo sztuczne może zostać uszkodzone przez znajdujące się w składzie produktu konserwanty. 

Ćwiczenia na oczy 

Każdy z nas we własnym domu może bez problemu wykonywać proste ćwiczenia, które nie tylko wzmocnią mięśnie oka, ale także odciążą je w codziennej pracy. Mogą one obejmować: 

• poruszanie gałkami ocznymi w różne strony przy zamkniętych powiekach; 

• ogniskowanie wzroku naprzemiennie na przedmiotach położonych blisko lub daleko; 

• skupianie wzroku na długopisie, który na przemian zbliżamy i oddalamy względem twarzy. 

Ćwiczenia na oczy mogą być naprawdę skuteczne, ale należy pamiętać o ich regularnym wykonywaniu. 

Dobrze dobrane okulary 

Podstawą komfortu widzenia przy zaburzeniach wzroku są dobrze dobrane okulary. Powinny być one dopasowane do wady i uwzględniać liczbę dioptrii, moc i oś cylindra oraz indeks soczewki. Okularów korekcyjnych nigdy nie należy kupować na własną rękę. Ich wybór powinien być poprzedzony konsultacją okulistyczną i wystawieniem skierowania określającego wszystkie niezbędne parametry. 

Zioła na oczy 

Naturalne zioła mogą być wykorzystywane do łagodzenia stanów zapalnych narządu wzroku. W szczególności zaleca się stosowanie okładów z chabru bławatka, ziela świetlika oraz babki lancetowatej. 

Oko – co warto wiedzieć? 

W życiu człowieka narząd wzroku odgrywa niezwykle istotną rolę. Co jeszcze warto o nim wiedzieć? 

• Luteina na oczy – kiedy warto ją stosować? 

Luteina to przeciwutleniacz z rodziny karotenoidów. Wraz z zeaksantyną odgrywa istotną rolę w ochronie oka przed działaniem szkodliwych wolnych rodników i zmniejsza ryzyko takich chorób, jak zaćma, jaskra, retinopatia cukrzycowa oraz zapalenie błony naczyniowej oka. Niedobór luteiny może powodować zwyrodnienie plamki żółtej. 

Obecnie suplementację luteiną uznaje się za skuteczny element profilaktyki narządu wzroku, który dodatkowo chroni oczy przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych. 

• Czy opaska na oczy do spania jest zdrowa? 

Opaska na oczy do spania pozwala odseparować się od bodźców wzrokowych w otoczeniu, m.in. światła lamp ulicznych, niebieskiego światła emitowanego przez ekrany telewizorów i telefonów. Ten prosty gadżet ułatwia zasypianie i sprawia, że działanie melatoniny nie jest hamowane. 

• Jak wyglądają oczy po narkotykach? 

Spożycie narkotyków można poznać po zmianie rozmiaru źrenicy. Słabo reagujące na zmiany światła źrenice pojawiają się po marihuanie oraz haszyszu, zawierających THC. Efekt rich rozszerzenia powoduje MDMA, mefedron oraz LSD. Z kolei zwężenie źrenic – z równoczesnym upośledzeniem reakcji na światło – powoduje spożycie heroiny, morfiny oraz innych opioidów. 

Problemów ze wzrokiem nie należy lekceważyć. Opóźnienie leczenia lub jego unikanie może mieć bardzo poważne skutki, w tym nawet trwałą utratę zdolności widzenia. 

Bibliografia