Zapalenie ucha u dziecka – jak leczyć, jak zapobiegać?

Spis treści:

1. Czym jest zapalenie ucha u dziecka i jakie są przyczyny?
2. Jakie są objawy zapalenia ucha u dziecka?
3. Rodzaje zapalenie ucha, czyli jak może przebiegać ta choroba
4. Czy istnieją domowe sposoby na łagodzenie bólu ucha u dziecka?
5. Zapalenie ucha u dziecka – z jakim lekarzem warto się skonsultować?
6. Zapalenie ucha u dziecka – jak się je leczy?
7. Zapalenie ucha u dziecka – czy mogą wystąpić jakieś powikłania?

Czym jest zapalenie ucha u dziecka i jakie są przyczyny? 

Zapalenie ucha jest częstą chorobą u dzieci – przynajmniej raz w życiu występuje u aż 95 % dzieci w wieku poniżej 7 lat. Najwięcej dzieci choruje pomiędzy 6. a 18. miesiącem życia, zaś po upływie 7. roku życia, częstość zachorowań zauważalnie spada. Po 15. roku życia choruje już zaledwie 10% dzieci. 

Istnieją pewne czynniki, które predysponują do wystąpienia zapalenia ucha u danego dziecka. Należą do nich: 

• zaburzenia funkcji trąbki słuchowej, 

• choroba refluksowa przełyku, 

• zaburzenia immunologiczne (czyli dotyczące układu odpornościowego), 

• choroby alergiczne, 

• bierne palenie tytoniu, 

• sztuczne karmienie dzieci,  

• nieprawidłowości anatomiczne twarzoczaszki,  

• czynniki genetyczne. 

Kup w aptece: Preparaty na ból ucha u dziecka

Jakie są objawy zapalenia ucha u dziecka? 

Typowym objawem zapalenia ucha jest ból ucha lub jego okolicy – zwykle jednostronny. Jest on bardzo silny, ma charakter tętniący i często pojawia się w nocy. Towarzyszy mu uczucie pełności w uchu oraz pogorszenie słuchu; czasami obserwowany jest również wyciek wydzieliny z ucha – objaw ten trwa zwykle ok. jednego dnia. Co może być zaskakujące, objaw ten nie jest konieczny do stwierdzenia zapalenia ucha – około 20% chorych nie odczuwa żadnych dolegliwości bólowych.  

Uwagę rodzica powinno również zwrócić to, że dziecko wcześniej skarżyło się na silny ból ucha, a ból ten nagle ustąpił a w uchu pojawiła się ropna wydzielina – takie zjawisko może świadczyć o pęknięciu lub perforacji błony bębenkowej. Kolejnym symptomem, który może wystąpić podczas zapalenia ucha jest gorączka – występuje ona u około 25% chorych.  

Szczególnie u niemowląt, zapaleniu ucha mogą towarzyszyć objawy także ogólnoustrojowe, co oznacza, że oprócz gorączki mogą występować zaburzenia snu, wymioty oraz biegunka. U takich maluszków często o bólu ucha świadczy intensywny płacz oraz pocieranie uchem o poduszkę.  

Przeczytaj: Gorączka bez innych objawów u dziecka

Rodzaje zapalenie ucha, czyli jak może przebiegać ta choroba 

Jak wcześniej wspomniano, zapalenie ucha środkowego możemy podzielić na ostre, wysiękowe, przewlekłe, a także nawracające.  

Ostre zapalenie ucha występuje zdecydowanie najczęściej; zazwyczaj też dochodzi do niego drogą wstępującą z gardła. W rzadszych przypadkach bakterie lub wirusy mogą przedostać się do ucha środkowego za pomocą perforacji, czyli przedziurawienia błony bębenkowej lub drogą krwi, w czasie ostrej choroby zakaźnej, takiej jak odra czy szkarlatyna. Zapalenie to mogą wywołać zarówno wirusy (np. RSV, wirus grypy A, adenowirusy) jak i bakterie (Streptococcus. pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis). Etiologia zakażenia może być również mieszana – wirusowo-bakteryjna. To właśnie ten rodzaj zapalenia jest najczęstszy i daje charakterystyczne, opisane powyżej objawy. 

W przypadku wysiękowego zapalenia ucha środkowego często nie obserwujemy cech ostrej choroby zapalnej ucha. Jest ono przewlekłą chorobą zapalną wyściółki trąbki słuchowej, jamy bębenkowej i komórek powietrznych wyrostka sutkowatego. W jego przebiegu w jamie bębenkowej gromadzi się płyn, który zakłóca przewodzenie fali dźwiękowej i przez to upośledzony zostaje słuch, co może dawać się choremu we znaki nawet przez kilka miesięcy.  

Charakterystyczną cechą przewlekłego zapalenia ucha środkowego jest obecność perforacji, czyli dziurki w błonie bębenkowej. Możemy obserwować również wyciek wydzieliny z ucha – stale bądź okresowo.  

Nawracające zapalenie ucha środkowego to takie, które rozpoznajemy, gdy u pacjenta występują 3 lub więcej zachorowania na zapalenie ucha w ciągu 6 miesięcy, bądź więcej niż 4 zachorowania w ciągu roku. Dotyczą one około 15% dzieci do drugiego roku życia. Często mówi się, że dzieci te mają „skłonność do zapaleń ucha”. 

Warto wiedzieć: Sprawdzone sposoby na ból ucha

Czy istnieją domowe sposoby na łagodzenie bólu ucha u dziecka? 

W erze, w której dostęp do lekarza jest ułatwiony, coraz mniej osób sięga po domowe sposoby przy leczeniu wielu chorób. Mimo wszystko, znajomość domowych sposobów czasami się przydaje – wówczas można próbować złagodzić ból odczuwany przez dziecko zanim uda nam się skonsultować z lekarzem, gdy nie ma się „pod ręką” odpowiednich leków.  

Prostym, a przy tym dobrym sposobem na złagodzenie bólu ucha jest zastosowanie ciepłego (nie gorącego!) kompresu z gazy, nasączonej wodą – powinno to przynajmniej na chwilę zmniejszyć doskwierające objawy.  

Kolejnym sposobem jest wtarcie w skórę otaczającą ucho olejku kamforowego (pamiętajmy jednak, że nie powinno się go stosować we wnętrzu ucha – może wtedy wywołać podrażnienia). Olejek ten ma działanie przeciwzapalne i lekko znieczulające, a dodatkowo rozgrzewające – dzięki takim cechom powinien świetnie poradzić sobie ze zmniejszeniem dyskomfortu, który towarzyszy chorobie ucha. Takie zabiegi można stosować nawet dwa razy dziennie. Należy podkreślić przy tym, że olejek kamforowy jest bezpieczny dla dzieci powyżej 6. roku życia – nie powinno się go stosować u młodszych dzieci.  

Często słyszy się również o stosowaniu ciepłej oliwy z oliwek w celu rozpuszczenia gromadzącej się w uszach wydzieliny. Takie postępowanie nie jest jednak wskazane w czasie, gdy w uchu rozwija się infekcja!  

Mówiąc o domowych sposobach, warto również wspomnieć o tym, jakie leki z domowej apteczki można zastosować, by zmniejszyć ból jaki towarzyszy chorobie dziecka. W tym przypadku można zastosować paracetamol, który ma właściwości przeciwbólowe oraz ibuprofen, który oprócz tego, że działa przeciwbólowo, ma również działanie przeciwzapalne – pamiętajmy jednak o ich dokładnym dawkowaniu.  

Zapalenie ucha u dziecka – z jakim lekarzem warto się skonsultować? 

W okresie ostrych objawów, warto udać się w pierwszej kolejności do pediatry, który zaleci odpowiednie leczenie oraz w razie potrzeby skieruje do otolaryngologa – to właśnie ten lekarz jest specjalistą od uszu. Po zakończeniu leczenia warto ponownie odwiedzić gabinet lekarski. Nie jest to oczywiste, ale po przebyciu zapalenia ucha, zalecana jest kontrola wziernikowa oraz przeprowadzenie badania słuchu – pomoże to ustalić, czy choroba ustąpiła całkowicie. 

Przeczytaj: Czy krwawienie z nosa u dziecka jest groźne?

Zapalenie ucha u dziecka – jak się je leczy? 

Zapalenie ucha często ustępuje samoistnie w ciągu 1. lub 2. dni – z tego względu początkowo zwykle zaleca się obserwację dziecka i zastosowanie leków przeciwbólowych (takich jak wymieniony wcześniej ibuprofen czy paracetamol). Dzięki temu, w większości przypadków, można uniknąć stosowania antybiotyków. Jednak istnieją pewne wyjątki od tej reguły – do grup, w których obowiązkowo należy zastosować leczenie antybiotykiem należą: 

• dzieci, które nie ukończyły 6. miesiąca życia,  

• dzieci, u których dodatkowo możemy zaobserwować wysoką gorączkę i wymioty,  

• dzieci z wyciekiem wydzieliny z ucha,  

• dzieci poniżej 2. roku życia, u których zapalenie rozwinęło się w obu uszach,  

• dzieci z grupy zwiększonego ryzyka – czyli np. dzieci z nawracającym zapaleniem ucha środkowego, czy z zaburzeniami immunologicznymi,  

• u chorych, u których nie nastąpiła poprawa po 24 do 48 godzin leczenia objawowego.  

Antybiotykiem, który jest często wybierany do leczenia zapalenia ucha, jest amoksycylina – działa ona skutecznie na bakterie, które najczęściej wywołują zapalenie ucha. W przypadku, gdy ten antybiotyk nie pomoże, można zastosować połączenie amoksycyliny z kwasem klawulanowym bądź ceftriaksonu (ten trzeba stosować dożylnie bądź domięśniowo, więc jest rzadziej wybierany). 

Zdarzają się sytuacje, w których w celach diagnostycznych (aby móc wykonać badanie mikrobiologiczne) lub terapeutycznych (by zmniejszyć doskwierający ból i zapobiec wystąpieniu powikłań) może być konieczne wykonanie zabiegu nacięcia błony bębenkowej. Na szczęście nie jest to sytuacja częsta – zdarza się tylko w niewielu przypadkach. Konieczne jest to, gdy: 

• ostremu zapaleniu ucha środkowego towarzyszą bardzo intensywne dolegliwości bólowe, a błona bębenkowa jest bardzo uwypuklona; dodatkowo objawom towarzyszy gorączka i ciężki stan ogólny dziecka,  

• u małych dzieci i niemowląt przebieg choroby jest burzliwy, 

• podejrzewamy wystąpienie powikłań wewnątrzskroniowych, takich jak zapalenie błędnika,  

• nie ma odpowiedzi na terapię antybiotykami,  

• u chorych z niedoborami immunologicznymi, 

• podejrzewamy, że zakażenie wywołały drobnoustroje nietypowe. 

Zapalenie ucha u dziecka – czy mogą wystąpić jakieś powikłania? 

Ostre zapalenie ucha środkowego najczęściej ustępuje bez powikłań. Należy jednak zaznaczyć, że u około 40% chorych przez okres miesiąca po ustąpieniu objawów może występować wysięk, który powoduje czasowy niedosłuch – choć tylko u 10% chorych utrzymuje się on dłużej niż 3 miesiące i wymaga leczenia. 

Należy podkreślić, że dzieci poniżej 2. roku życia  są najbardziej narażone na nawrót choroby i zapalenie ucha może nawrócić u nawet 15% z nich. Z tego powodu, szczególnie w przypadku takich dzieci, należy zwracać szczególną uwagę na pojawiające się ponownie objawy chorobowe. 

Pomimo tego, że wystąpienie innych powikłań jest mało prawdopodobne, warto o nich wspomnieć. Są to: 

• Powikłania wewnątrzskroniowe: 

  • Ostre zapalenie wyrostka sutkowatego kości skroniowej.

  • Niedowład bądź porażenie nerwu twarzowego. 

  • Zapalenie błędnika. 

• Powikłania wewnątrzczaszkowe: 

  • ZOMR, czyli zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. 

  • Ropień nadtwardówkowy. 

  • Ropień podtwardówkowy.  

  • Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej. 

  • Ropnie mózgu – płata skroniowego lub móżdżku. 

Bibliografia