Skoki rozwojowe to bardzo trudny czas dla rodziców, zwłaszcza że w pierwszym roku życia można odnotować ich aż siedem. Skok rozwojowy charakteryzuje się drażliwością, płaczliwością dziecka; wydaje się, że następuje regres w jego rozwoju, aż w momencie jego ustąpienia – dziecko prezentuje nowe umiejętności. Czym są skoki rozwojowe? Na czym polegają? I jak sobie z nimi radzić?
Spis treści:
- Czym są skoki rozwojowe?
- Najważniejsze etapy w życiu dziecka
- Pierwszy skok rozwojowy – czego się spodziewać?
- Skoki rozwojowe w pierwszym roku życia
- Skoki rozwojowe w drugim roku życia
- Skoki rozwojowe u dziecka w wieku przedszkolnym
- Ile trwa skok rozwojowy?
- Zaburzenia w rozwoju dziecka – na co zwrócić uwagę?
- Wspomaganie rozwoju – jak pomóc?
- Skoki rozwojowe – warto wiedzieć
Czym są skoki rozwojowe?
Teoria skoków rozwojowych u niemowląt swój początek bierze z obserwacji szympansów w 1971 roku, prowadzonych przez małżeństwo holenderskich badaczy. Hetty van de Rijt wraz z mężem, Fransem Plooij odkryli, że młode naczelnych przeżywają okresy cofania się w rozwoju, po których są w stanie pokazać szereg nowych umiejętności – podobnie jak ludzkie niemowlęta.
Badając tę zależność, stworzyli teorię „cudownych tygodni”, czyli tygodni, w których występuje skok rozwojowy. Można określić, kiedy teoretycznie wspomniane skoki powinny wystąpić i przewidzieć, jakie umiejętności dziecko nabywa po każdym z nich. Warto wspomnieć, że niewiele jest artykułów naukowych, które badają rozwój dziecka pod kątem skoków rozwojowych.
Skok rozwojowy często manifestuje się nagle, przez co wywołuje niepokój u rodziców. Dziecko staje się rozdrażnione, płacze i marudzi, nie chce jeść, lub wręcz przeciwnie – np. jeśli jest karmione naturalnie, ciągle chce być przy piersi. Wzrasta potrzeba bliskości. Ustalona rutyna dnia przestaje się sprawdzać, a dziecko nie wycisza się przed nocą. Maluch jest zmęczony i niewyspany, zdezorientowany swoim stanem, jednak warto wiedzieć, że skok rozwojowy jest zupełnie naturalny i fizjologiczny. Nie jest przejawem choroby, ale paradoksalnie oznaką prawidłowego rozwoju.
Przeczytaj: Kiedy dziecko zaczyna siadać?
Najważniejsze etapy w życiu dziecka
Wydaje się, że współcześnie rozwój dziecka jest bardzo dokładnie opisany. W literaturze medycznej można odnaleźć opis kamieni milowych w rozwoju maluchów oraz okna rozwojowe dla poszczególnych czynności. Skoki rozwojowe i kamienie milowe to dwa osobne pojęcia. Kamienie milowe w rozwoju były i są nadal przedmiotem badań naukowych. Oznaczają osiąganie ważnych czynności, warunkujących nabywanie kolejnych umiejętności.
Sprawdź ofertę: Na stłuczenia u dzieci
Rozwój w pierwszym roku życia dziecka
Pierwszy rok życia dziecka jest bardzo intensywny, dlatego pierwsze kamienie milowe wydają się być nieważne. Jednak próby podnoszenia głowy w pierwszym miesiącu powodują, że dziecko wzmacnia swoje mięśnie brzucha i grzbietu w leżeniu na brzuchu. Dzięki temu jest w stanie w kolejnych tygodniach życia podnosić się w podporze coraz wyżej, obracać głowę w kierunku bodźca, a w końcu także i sięgać po zabawki.
Rozwój fizyczny idzie w parze z rozwojem psychospołecznym. W 6. tygodniu życia dziecko zaczyna się uśmiechać. Maluch nasłuchuje dźwięków otaczającego go świata i sam zaczyna wydawać pierwsze dźwięki. Wkłada rączki do ust i ssie palce.
W czwartym miesiącu swego życia dziecko wyraźnie uśmiecha się do rodziców, rozpoznaje głosy bliskich osób, ale także reaguje na dźwięki, które go niepokoją. Obserwuje świat bardzo uważnie, rozgląda się, zatrzymuje wzrok na przedmiotach i wodzi za nimi wzrokiem. Te umiejętności są związane z intensywnym rozwojem słuchu i wzroku. Słuch się wyostrza, a oczy widzą coraz wyraźniej.
Piąty miesiąc to czas, kiedy dziecko staje się bardziej mobilne, rozpoczyna pierwsze próby przekręcania się z pleców na brzuch. Potrafi sięgać po interesujące je zabawki, mocno je chwyta i przekłada z rączki do rączki. Rozpoznaje swoje imię.
Mija pierwsze pół roku życia, więc maluch może zacząć siadać. Piwotuje, czyli kręci się w leżeniu na brzuchu wokół własnej osi. Zaczyna rozdzielać prace rąk. Głośno się śmieje i rozpoznaje swoich bliskich.
W siódmym miesiącu maluch koordynuje swoje ciało na tyle, że zaczyna bronić się przed upadkami, wyciągając ręce do przodu. Chwyta w ręce i wkłada do buzi, np. chrupki kukurydziane. Rozwija się mowa, dziecko coraz więcej gaworzy. Szuka kontaktu z rodzicami, gdy potrzebuje pomocy.
Na przestrzeni 8. i 9. miesiąca, maluch uczy się raczkować: najpierw przyjmując odpowiednią pozycję, a następnie próbując wykonywać ruchy naprzemienne. Rzuca zabawkami i rozgląda się, gdzie upadły. Rozumie krótkie komunikaty, zaczyna wymawiać krótkie wyrazy, takie jak „mama”, „tata”, „baba”.
W 11. i 12. miesiącu życia maluch stawia zwykle pierwsze kroki. Dziecko chce też samodzielnie jeść.
Sprawdź ofertę: Plastry na kleszcze i komary
Rozwój w drugim roku życia dziecka
W drugim roku życia dziecko dopracowuje ruchy precyzyjne, co pozwala mu na zabawę skomplikowanymi zabawkami, jak np. sorter czy mula. Chodzi samodzielnie, zaczyna wspinać się na schody. Uczy się budować wieże z klocków. Zaczyna rozmawiać, używając kilku słów, często zmieniając ich brzmienie.
Próbuje rozbierać się samodzielnie. Rozumie polecenia, potrafi wskazać części swojego ciała. Poznaje zwierzęta i naśladuje ich odgłosy. Obawia się obcych.
Zaczyna jeść, posługując się łyżką i widelcem. Chętnie rysuje. Układa proste puzzle.
Trzeci rok życia to czas, kiedy dziecko wchodzi w okres przedszkolny. Maluch potrafi komunikować swoje potrzeby, rozumie doskonale polecenia dorosłych. Wyraża uczucia. Ma bogaty zasób słownictwa.
Biega, tańczy, kopie i rzuca piłkę. Wchodzi na drabinki, pewnie chodzi po schodach. Potrafi jeździć na rowerze biegowym lub trójkołowym. Buduje skomplikowane budowle z kloców, jest ciekawe świata, lubi oglądać bajki, poznaje zwierzęta.
Przeczytaj: Kiedy dziecko zaczyna mówić?
Samodzielnie się ubiera, rozpina guziki. Kontroluje swoje potrzeby fizjologiczne. Je samodzielnie.
Wraz z dalszym rozwojem dziecko doskonali dotychczasowe umiejętności: ubiera „trudniejsze” ubrania (jak rajstopy), zapina guziki. Opowiada, uczy się wierszyków na pamięć, śpiewa. Jest bardzo sprawne. Potrafi odnaleźć się w grupie, gdzie zdobędzie swoich pierwszych przyjaciół.
Sprawdź oferty: Akcesoria do pielęgnacji dzieci
Pierwszy skok rozwojowy – czego się spodziewać?
Pierwszy skok rozwojowy przypada na 4-5. tydzień po porodzie. Dziecko może nie chcieć jeść, spać, kąpać się. Płacze i marudzi. Rodzic może bardzo łatwo pomylić skok rozwojowy z atakiem kolki, jednak skok trwa kilka dni, a atak kolki kilka godzin. Dotychczasowa rutyna wydaje się drażnić dziecko, które płacze także ze zmęczenia i niewyspania.
Po pierwszym skoku rozwojowym dziecko wydaje się dostrzegać świat, uważniej niż dotąd obserwuje otoczenie. Reaguje na dźwięki – szczególnie przyjazne mu głosy rodziców i te, które go niepokoją.
Sprawdź ofertę: Witamina B12 dla dzieci
Skoki rozwojowe w pierwszym roku życia
Rodzice zwykle przeżywają wraz z dzieckiem siedem skoków rozwojowych w pierwszym roku jego życia. Każdy z nich jest dłuższy niż poprzedni; każdy też niesie za sobą zupełnie nowe umiejętności.
Drugi skok rozwojowy pojawia się zaraz w pierwszym miesiącu po porodzie, drugi około 8-9. tygodnia życia dziecka. Maluch odkrywa, że istnieje codzienna rutyna. Zaczyna wydawać dźwięki. Potrafi kopać i machać rączkami.
Trzeci skok rozwojowy, przypada średnio na koniec trzeciego miesiąca życia. Dziecko lepiej skupia swoją uwagę, wodzi wzrokiem za osobami. Wydaje też coraz więcej dźwięków.
Czwarty skok występuje na granicy czwartego i piątego miesiąca. Maluch zauważa, że poszczególne czynności mają swoje następstwa, np. w trakcie zabawy – jeśli dziecko porusza grzechotką, to zabawka wyda określony dźwięk.
Piąty skok rozwojowy ma miejsce w okolicach 22-26. tygodnia życia dziecka. Odkrywa ono relacje pomiędzy bliskimi. W tym okresie daje o sobie znać silny lęk separacyjny. Dziecko coraz lepiej rozumie ciąg przyczynowo-skutkowy, rośnie precyzja jego ruchów; poza tym czynności stają się celowe, a nie przypadkowe.
Szósty skok rozwojowy statystycznie powinien się pojawić pomiędzy 9. a 10. miesiącem życia dziecka. Maluch rozkłada na części zabawki, jest ciekawy, z czego się składają. Rozumie, że postaci mogą być w bajkach, ale można je również spotkać na żywo (np. zwierzęta). Zaczyna się bawić samodzielnie.
11. miesiąc życia – to wtedy wypada ostatni skok rozwojowy pierwszego roku życia. Dziecko staje się coraz sprawniejsze, zaczyna próbować stawać, swobodnie raczkuje. Rozumie polecenia, wspina się i potrafi zejść, np. z krzesła. Zna zwierzęta i próbuje je naśladować.
Sprawdź ofertę: Na kaszel dla dzieci
Skoki rozwojowe w drugim roku życia
Najważniejszą umiejętnością, którą dziecko zdobywa w czasie pierwszego skoku rozwojowego w drugim roku życia, jest nauka chodzenia. Maluchy doskonalą od 13. do 16. miesiąca życia samodzielne przemieszczanie się. Dodatkowo, uczą się posługiwać rękami, np. w czasie posiłku lub bawiąc się zabawkami wymagającymi precyzji.
Kolejny skok rozwojowy może zacząć się zaraz po poprzednim. Dziecko stara się biegać, jest bardzo energiczne i ciekawe świata. Wszędzie chce wejść i wszystko zobaczyć.
Ostatni skok rozwojowy w drugim roku życia pojawia się, gdy dziecko osiąga 18 miesięcy. Maluch naśladuje dorosłych i coraz lepiej rozumie zasady funkcjonowania świata. Zaczyna sygnalizować, że ma mokrą pieluchę.
Skoki rozwojowe u dziecka w wieku przedszkolnym
Dzieci w trzecim roku życia zaczynają mówić, posługując się pojedynczymi słowami. Później słów jest coraz więcej, aż zaczynają układać się w proste zdania. Opanowanie umiejętności mówienia i komunikowania się ze światem za pomocą słów to kolejny krok milowy w rozwoju.
Skok rozwojowy to czas bardzo intensywnej pracy mózgu. Trzeci rok życia upływa w dużej mierze pod znakiem buntu. Dziecko czuje, że jest osobną jednostką, ma swoje zdanie i często nie zgadza się z rodzicem. Maluch tworzy sytuacje konfliktowe, aby zobaczyć, jak daleko może się posunąć w swoim zachowaniu i sprawdza, kiedy rodzic zareaguje. Złości się, bo pragnie decydować o sobie, a rodzice negują jego pierwsze samodzielne decyzje.
Pod względem motorycznym dziecko wciąż doskonali zdobyte dotąd umiejętności, ale dodatkowo zaczyna np. łapać piłkę czy ją kopać. Często jest to moment, w którym maluch nie traci równowagi, używając rowerka biegowego. Potrafi też samodzielnie organizować sobie zabawy.
Warto wiedzieć: Jakie są najlepsze pozycje do karmienia piersią?
Ile trwa skok rozwojowy?
Pierwszy skok rozwojowy trwa zwykle tylko kilka dni, jednak każdy kolejny skok trwa dłużej niż poprzedni. Okres rozdrażnienia i regresu w zachowaniu może trwać nawet kilka tygodni i jest to całkowicie normalna sytuacja.
Zaburzenia w rozwoju dziecka – na co zwrócić uwagę?
Zanim rodzic zacznie szukać zaburzeń w rozwoju u swojego dziecka, powinien poznać pojęcie okna rozwojowego. Okno rozwojowe to okres, w którym maluch powinien nauczyć się określonej czynności. Na przykład w przypadku siadania bez podparcia dziecko ma czas od 4 do 9 miesiąca życia.
Kiedy rodzicom powinna zapalić się lampka ostrzegawcza? Jeśli dziecko w czwartym miesiącu życia posadzone na kolanach nie trzyma główki, w wieku 9 miesięcy nie jest w stanie samodzielnie siedzieć, a mając 18 miesięcy nie potrafi chodzić są to sygnały, że należy wybrać się z dzieckiem do specjalisty.
Gdy maluch nie rozpoznaje bliskich po ukończeniu trzeciego miesiąca życia ani nie nawiązuje z innymi kontaktu wzrokowego – wówczas taka sytuacja wymaga również konsultacji z lekarzem.
Wspomaganie rozwoju – jak pomóc?
Bardzo ważne we wspomaganiu rozwoju dziecka jest pozwolenie mu na osiąganie kamieni milowych w jego własnym, indywidualnym tempie. Rodzic nie powinien przyspieszać ani zbytnio ułatwiać dziecku nauki nowych czynności. Przejście przez kolejne etapy rozwoju motoryki małej i dużej stanowią podstawę do prawidłowego wzrastania.
Małe dzieci powinny leżeć na brzuchu – i to już od pierwszych dni życia. Wzmocnienie mięśni brzucha i grzbietu stanowi punkt wyjściowy do osiągania kolejnych kamieni milowych w kwestii rozwoju fizycznego. Nawet jeśli na początku taka aktywność nie jest zbytnio akceptowana przez maluchy, z biegiem czasu stanie się podstawową pozycją w trakcie zabawy.
Dzieci muszą być różnorodnie stymulowane, m.in. poprzez dotykanie różnych faktur, próbowanie nowych smaków, czy wąchanie zapachów. To sprawia, że zmysły się wyostrzają, dlatego rodzice powinni szukać możliwości stymulacji dziecka właśnie w tym zakresie.
Skoki rozwojowe – warto wiedzieć
Teoria skoków rozwojowych, chociaż jest niepotwierdzona naukowo, znajduje odniesienie w życiu wielu rodziców i dzieci.
Czy skoki rozwojowe u wcześniaka występują tak samo?
Według Fransa Plooij w przypadku dzieci przedwcześnie urodzonych nie można spodziewać się skoków rozwojowych w tych samych tygodniach życia, co u dzieci donoszonych. Liczenie tygodni powinno rozpoczynać się od daty spodziewanego terminu porodu, a nie faktycznej daty narodzin. Wcześniaki są dziećmi, które często rodzą się niedojrzałe i wymagają specjalistycznej pomocy medycznej. Przez to nie można zakładać, że skoki rozwojowe wystąpią u nich dokładnie tak, jak u dzieci urodzonych w terminie porodu.
Skok rozwojowy a dziecko nie chce jeść – czy to norma?
Każde dziecko skok rozwojowy przeżywa nieco inaczej, jednak odmowa jedzenia to częsty objaw współtowarzyszący skokom. Niektóre dzieci wymagają wtedy ciągłej bliskości rodzica i domagają się pokarmów, np. dzieci karmione naturalnie nie chcą rozstać się z mamą i chcą stale być przy piersi. Jednak część dzieci marudzi podczas spożywania posiłków. Najmłodsze nie chcą piersi czy butelki, lub jedzą, gdy rodzice z nimi spacerują lub skaczą na piłce gimnastycznej. Starsze, spożywające stałe posiłki, mogą odmawiać nawet ulubionych potraw.
Jeśli niechęć do jedzenia przedłuża się, chociaż okres marudzenia i rozdrażnienia mija – warto skonsultować się z pediatrą.
Sprawdź: Jaki krem pod pieluszkę wybrać?
Czym jest regres w rozwoju dziecka i jak się objawia?
Regres w rozwoju jest ściśle związany z teorią „cudownych tygodni”. Polega na wycofaniu się dziecka, a maluch zachowuje się tak, jakby zapomniał to, co do tej pory potrafił. Dziecko potrzebuje bliskości rodziców, wymaga ciągłego przytulania i uwagi. Nie chce poznawać nowych rzeczy, boi się nowych ludzi. W oczach rodziców regres wygląda tak, jakby dziecko zrobiło krok w tył w swoim dotychczasowym rozwoju. Jednak po okresie regresu i ustąpienia skoku rozwojowego, maluch prezentuje zupełnie nowe umiejętności, które pozwalają mu lepiej odnaleźć się w otaczającym go świecie.
