Zapalenie oskrzeli to jedna z bardziej popularnych infekcji dróg oddechowych. Corocznie w Polsce diagnozuje się ponad 100 tysięcy przypadków tej choroby. Choć dolegliwość zwykle cechuje samoograniczanie się, zwłaszcza u pacjentów znajdujących się w grupie ryzyka mogą wystąpić powikłania groźne dla zdrowia, a niekiedy również życia chorego. Jak rozpoznać i skutecznie leczyć zapalenie oskrzeli?
Spis treści:
- Czym jest zapalenie oskrzeli – charakterystyka choroby
- Rodzaje zapalenia oskrzeli
- Zapalenie oskrzeli – przyczyny
- Objawy zapalenia oskrzeli u dzieci
- Zapalenie oskrzeli – objawy u dorosłego
- Jak rozpoznać zapalenie oskrzeli – diagnostyka
- Sposoby na zapalenia oskrzeli – leczenie
- Nieleczone zapalenie oskrzeli
- Zapalenie oskrzeli
Czym jest zapalenie oskrzeli – charakterystyka choroby
Zapalenie oskrzeli to choroba układu oddechowego, której podłożem jest stan zapalny nabłonka wyściełającego oskrzela. Charakterystyczne objawy choroby to kaszel, wydzielina gromadząca się w drogach oddechowych, a niekiedy także duszności. W przeważającej większości przypadków zapalenie oskrzeli wywoływane jest przez wirusy i jest silnie zaraźliwe.
- ostre zapalenie oskrzeli (ang. acute bronchitis) – utrzymuje się poniżej 3 tygodni;
- podostre zapalenie oskrzeli (ang. subacute bronchitis) – utrzymuje się przez czas między 3 a 8 tygodni;
- przewlekłe zapalenie oskrzeli (ang. chronic bronchitis) – trwa powyżej 8 tygodni.
Choroba może pojawić się w każdym wieku i zwykle przebiega łagodnie, choć osoby regularnie palące papierosy są narażone na rozwój zagrażającej życiu Przewlekłej Obturacyjnej Choroby Płuc (POChP). Klasyczny przebieg zapalenia oskrzeli zwykle nie powoduje powikłań, a choroba nie pozostawia trwałych zmian w organizmie.
Sprawdź: Syropy na kaszel dla dzieci
Rodzaje zapalenia oskrzeli
Wyróżnia się trzy typy zapalenia oskrzeli, czy czym głównym kryterium odróżniającym jest czas występowania objawów:
- stan zapalny utrzymuje się przez czas krótszy niż 3 tygodnie;
- głównym objawem u chorego jest kaszel;
- u pacjenta występuje przynajmniej jeden z następujących objawów – produkcja wydzieliny w drogach oddechowych, wyraźnie słyszalne „rzężenie” lub ból w klatce piersiowej;
- brak innych symptomów, które mogłyby wskazywać na konkretną przyczynę dolegliwości.
Każdy z rodzajów choroby jest wywoływany przez podobne czynniki, a ze względu na wspólne symptomy granica między zapaleniem ostrym, podostrym i przewlekłym nie jest ściśle określona.
Ostre zapalenie oskrzeli dotyka głównie dzieci oraz osoby znajdujące się w grupie ryzyka, w tym pacjentów w podeszłym wieku, osoby z osłabioną odpornością. U zdrowych dorosłych zapadalność na zapalenie oskrzeli maleje, choć i tak co roku średnio 1 na 20 osób cierpi z powodu tej choroby przynajmniej raz w sezonie jesienno-zimowym.
Sprawdź oferty: Leki na grypę i przeziębienie
Zapalenie oskrzeli – przyczyny
Zapalenie oskrzeli powodowane jest przez zaraźliwe patogeny, głównie wirusy. Możliwych przyczyn jest wiele, a wśród dominujących wymienia się zarażenie:
- syncytialnym wirusem oddechowym (RSV);
- rinowirusem;
- wirusem grypy.
Z kolei zakażenia bakteryjne (znacznie rzadsze niż wirusowe i stanowiące około 10% wszystkich przypadków choroby) jest spowodowane przez m.in.:
- Mycoplasma pneumoniae.
- Chlamydia pnemoniae.
- Bordetella Pertussis.
- Streptococcus pneumoniae.
- Haemophilus Influenzae.
Niezależnie od działania patogenów czynnikami, które znacząco zwiększają ryzyko wystąpienia zapalenia oskrzeli są dym tytoniowy, zanieczyszczenia środowiska, wysokie zapylenie, przewlekłe zapalenie zatok, migdałków, choroba refluksowa przełyku.
W grupie ryzyka znajdują się przede wszystkim dzieci oraz osoby starsze, pacjenci przyjmujący leki immunosupresyjne lub cierpiący z powodu obniżonej odporności. Dolegliwość częściej dotyka osoby, które mają tendencję do nawracających stanów zapalnych górnych dróg oddechowych.
Objawy zapalenia oskrzeli u dzieci
Klasyczne objawy zapalenia oskrzeli obejmują przede wszystkim uporczywy kaszel oraz wytwarzanie się wydzieliny zalegającej w dolnych drogach oddechowych. Niekiedy można się jej pozbyć poprzez odkrztuszanie, ale często utrudnia ona oddychanie i pomaga dopiero przyjęcie syropu wykrztuśnego. Do objawów zalicza się również przerywany oddech oraz „rzężenie”, wyraźnie słyszalne w klatce piersiowej.
Ostre zapalenie oskrzeli często jest poprzedzane przez infekcję górnych dróg oddechowych oraz towarzyszące jej symptomy takie, jak ból głowy, uczucie zapchanego nosa, wodnisty katar, spuchnięte i obolałe gardło.
W przypadku ostrego zapalenia oskrzeli gorączka występuje sporadycznie, podobnie jak inne objawy ogólnoustrojowe. Ich obecność może sugerować pojawienie się u chorego zapalenia płuc lub grypy.
Zapalenie oskrzeli u dzieci rzadko powoduje groźne dla zdrowia malucha sytuacje, choć u najmłodszych pacjentów mogą pojawić się dalsze komplikacje zdrowotne ze względu na niedziałający jeszcze w pełni sprawnie układ odpornościowy.
Zapalenie oskrzeli – objawy u dorosłego
Zasadniczo zapalenie oskrzeli u dorosłego przebiega analogicznie, jak u dziecka, choć osoby zdrowe zwykle przechodzą je lekko, a dolegliwości mijają szybko.
U dorosłych pacjentów, którzy dodatkowo palą tytoń istnieje jednak ryzyko wykształcenia się Przewlekłej Obturacyjnych Choroby Płuc. Jest ona identyfikowana jako kaszel połączony z ograniczoną wydolnością płuc (np. w wyniku palenia, stąd też nazwa powszechna – kaszel palacza).
Okazuje się, że osoby, które cierpią na przewlekłe zapalenie oskrzeli mają znacznie większe ryzyko wykształcenia POChP o 7 do nawet 40%. Jednocześnie u aż 60% pacjentów, którzy palą i jednocześnie cierpią na przewlekłe zapalenie oskrzeli, diagnozowane jest POChP.
Przewlekłe zapalenie oskrzeli objawia się przede wszystkim zwiększonym wydzielaniem śluzu spowodowanym przez długoterminowe podrażnianie nabłonka wyściełającego oskrzela. Z biegiem czasu wydzielina ogranicza przepływ powietrza i utrudnia oddychanie, co z kolei przyczynia się do spadku objętości płuc. Zarówno natężenie kaszlu, jak i ilość produkowanej wydzieliny może prezentować się różnie, w zależności od etapu choroby i pojawiających się epizodów zaostrzenia.
W początkowej fazie POChP zalegający śluz może być usuwany przez zwykłe odkrztuszanie i odpluwanie. Intensywność kaszlu nasila się zaraz po wstaniu z łóżka, w godzinach porannych. Wydzielina ma zwykle barwę żółtą lub zieloną, niekiedy może być upstrzona plamami krwi. Wraz z rozwojem choroby samodzielne usuwanie wydzieliny staje się coraz trudniejsze i konieczne jest przeprowadzanie specjalistycznych zabiegów.
Przyjmuje się, że przewlekłe zapalenie oskrzeli nasila objawy POChP, zwiększa częstotliwość ostrych epizodów i przyspiesza obniżenie wydajności oddechowej. Jako ciekawostkę można wskazać, że w międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-11 przewlekłe zapalenie oskrzeli z rozedmą (ang. emphysematous bronchitis) to właśnie rodzaj POChP (ang. certain specified POChP).
Niestety pomimo rozwoju medycyny POChP to nadal choroba groźna dla życia. Rocznie tylko w Polsce umiera na nią około 15 tysięcy pacjentów.
Jak rozpoznać zapalenie oskrzeli – diagnostyka
Diagnostyka zapalenia oskrzeli zwykle polega na ocenie objawów przez lekarza. Bierze od pod uwagę takie objawy, jak natężenie odgłosów towarzyszących oddychaniu (tzw. szmery) oraz nadmiernie wydłużoną fazę wydechu. Podczas wywiadu z pacjentem weryfikowana jest historia chorego, w tym epizody utrzymującego się kaszlu oraz powiązane z nimi zapalenia górnych dróg oddechowych. Aby stwierdzić, czy w danym przypadku lekarz ma do czynienia z ostrym zapaleniem oskrzeli stosuje się następujący zestaw kryteriów:
Pomocniczo stosuje się rentgen klatki piersiowej, analizę wydzieliny, testy z krwi, które mogą potwierdzić zapalenie płuc lub ogólny stan zapalny organizmu.
Podobnie przebiega diagnostyka przewlekłego zapalenia oskrzeli z tą różnicą, że objawy utrzymują się przez czas dłuższy niż 4 tygodnie (lub nawet dwa miesiące, w zależności od źródła). Częściej niż w przypadku zapalenia ostrego u chorych pojawia się gorączka, choć nie musi ona wystąpić.
Sposoby na zapalenia oskrzeli – leczenie
W przypadku ostrej postaci choroba wykazuje tendencje do samoograniczania się, a najlepszym lekarstwem jest zwykle bierny odpoczynek w cieple, unikanie wysiłku fizycznego oraz ekspozycji na chłód. W okresie osłabienia należy dbać o nawodnienie, które pomoże w walce z patogenem. Prewencyjnie należy często myć dłonie, aby ograniczyć transmisję patogenu.
W zależności od natężenia objawów lekarze rekomendują inhalacje albo leki poprawiające drożność nosa. Jeżeli u chorego występuje zalegająca w dużej ilości wydzielina pomocne mogą okazać się mukolityki, w tym bromoheksyna lub ambroksol.
Zaleca się ograniczenie ekspozycji na wszelkiego rodzaju czynniki, które mogłyby podrażniać oskrzela lub płuca, w tym zaprzestanie palenia. W przypadku wystąpienia bólu głowy, mięśni lub stawów stosuje się preparaty z grupy NLPZ.
W terapii przeciwwirusowej nie stosuje się antybiotyków. Nie są one skuteczne w walce z patogenem, a dodatkowo równolegle mogą spowodować wykształcenie się szczepów bakterii z odpornością na antybiotyki. W takiej sytuacji chorym zaleca się najczęściej leki o działaniu przeciwwirusowym, jak amantadyna, lub oseltamivir. Jeżeli choroba ma podłoże bakteryjne stosowanie antybiotyków jest uzasadnione zwłaszcza u pacjentów w podeszłym wieku oraz osób osłabionych.
W przypadku utrudnionego oddychania lekarz może zalecić stosowanie salbutamolu o działaniu rozkurczającym.
Pomimo braku specyficznych sposobów leczenia zapalenia oskrzeli nie należy lekceważyć, ponieważ osłabienie organizmu może doprowadzić do groźnych powikłań.
Nieleczone zapalenie oskrzeli – powikłania
Najczęstszym powikłaniem po nieleczonym zapaleniu oskrzeli jest kaszel, który może utrzymywać się u chorego nawet do kilku tygodni po ustąpieniu innych objawów. Jeżeli choroba doprowadziła do osłabienia organizmu może dojść do zakażenia bakteryjnego.
W celu ograniczenia powikłań chorym zaleca się szczepienia, m.in. przeciwko krztuścowi i grypie. W okresach zmniejszonego ryzyka należy również zadbać o wzmocnienie odporności poprzez stosowanie odpowiedniej diety i ruch na świeżym powietrzu.
Zapalenie oskrzeli – warto wiedzieć
Zapalenie oskrzeli, pomimo, że dla zdrowych osób nie stanowi zagrożenia, nadal budzi wiele wątpliwości. Pytań jest tym więcej, że ze względu na mało specyficzne objawy łatwo pomylić je z zapaleniem płuc.
Czy możliwe jest zapalenie oskrzeli bez gorączki?
Przy zapalenie oskrzeli gorączka może się pojawić, ale nie jest to warunek konieczny do postawienia diagnozy. Co więcej lekarze zwracają uwagę, że wystąpienie objawów ogólnoustrojowych, w tym gorączki, uczucia rozbicia i zmęczenie często świadczą o występowaniu innej choroby, np. grypy.
Czy zapalenie oskrzeli jest zaraźliwe?
Zapalenie oskrzeli to zaraźliwa choroba przenoszona drogą kropelkową, poprzez kichanie, kasłanie. Dlatego w profilaktyce szczególną rolę odgrywa higiena – regularne mycie dłoni, unikanie dotykania nimi okolic twarzy podczas pobytu na zewnątrz.
Jedną ze skuteczniejszych terapii w przypadku postawionej diagnozy jest samoizolacja poprzez pobyt w domu.
Ile trwa zapalenie oskrzeli?
Choroba najczęściej ma samoograniczający charakter, a w większości przypadków objawy zanikają samoczynnie już po okresie 3 do 7 dni. Jeśli utrzymują się dłużej, można mówić o podostrym, a niekiedy nawet przewlekłym zapaleniu oskrzeli.
W przypadku przedłużających się objawów chorym zaleca się kontakt z pulmunologiem, jako specjalistą od leczenia dróg oddechowych.
Zapalenie oskrzeli a zapalenie płuc – czy można je pomylić?
Choć ogólny obraz w obu przypadkach są podobne, między chorobami występują istotne różnice. Przede wszystkim zapalenie płuc występuje „głębiej” i dotyka pęcherzyków płucnych oraz oskrzelików, podczas gdy zapalenie oskrzeli występuje w wyżej położonych partiach dróg oddechowych.
Zapalenie płuc powodują głównie bakterie, zapalenia oskrzeli natomiast – wirusy. Diagnostyka różnicująca dotyczy przede wszystkim występowania temperatury ciała powyżej 38⁰C oraz częstotliwości uderzeń serca powyżej 100 skurczów na minutę. Oba objawy występują zwykle przy zapaleniu płuc i nie ma ich w stanach zapalnych oskrzeli. Pomocne może okazać się też badanie krwi – podwyższone stężenie białych ciałek (leukocytoza) przy jednoczesnym występowaniu pozostałych objawów sugeruje zapalenie płuc.
Szacuje się, że każda osoba przynajmniej raz w życiu przeszła zapalenie oskrzeli. Choć zwykle jest to choroba niegroźna, jej objawów nigdy nie należy lekceważyć. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów znajdujących się w grupie ryzyka.
