Nadciśnienie od A do Z – objawy, przyczyny, leczenie

Spis treści:

1. Czym jest nadciśnienie tętnicze – podstawowe informacje
2. Nadciśnienie – rodzaje
3. Przyczyny nadciśnienia tętniczego
4. Jak rozpoznać nadciśnienie? Objawy nadciśnienia
5. Nadciśnienie tętnicze – leczenie
6. Jakie mogą być powikłania nadciśnienia tętniczego?
7. Prewencja nadciśnienia – jak działać profilaktycznie?
8. Nadciśnienie – warto wiedzieć

Czym jest nadciśnienie tętnicze – podstawowe informacje 

Układ krwionośny człowieka jest zbudowany z wielu elementów, w tym: 

• żył, 

• tętnic, 

• naczyń włosowatych, 

• serca. 

Jest to obieg zamknięty, w którym natlenowana, krążąca krew zasila komórki organizmu w tlen oraz składniki odżywcze, natomiast utlenowana wyprowadza metabolity (w tym dwutlenek węgla) na zewnątrz. Przez cały czas krew naciska na ściany naczyń krwionośnych z określoną siłą, określaną w milimetrach słupa rtęci. Największe ciśnienie występuje podczas skurczu lewej komory serca (ciśnienie skurczowe). Najniższą wartość osiąga zaś w momencie, w którym serce znajduje się w „stanie spoczynku” (ciśnienie rozkurczowe). 

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi za optymalne wartości ciśnienia krwi uważa się te poniżej 120/80 mmHg. Wysokie, ale nadal prawidłowe ciśnienie obejmuje wartości: 

• 120-129 mmHg dla ciśnienia skurczowego, 

• 70-79 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego. 

Nadciśnienie tetnicze stwierdza się, jeśli u pacjenta normy utrzymują na wyższym poziomie niż wskazany – co można zauważyć po szeregu pomiarów, wykonanych najlepiej z zachowaniem kilkudniowego lub nawet kilkutygodniowego odstępu. Jedynie u osób starszych (powyżej 65 roku życia) akceptuje się wyższe parametry. 

Kup aptece: Ciśnieniomierze naramienne i nadgarstkowe

Nadciśnienie – rodzaje 

Obecnie lekarze zajmujący się leczeniem nadciśnienia wyróżniają kilka stadiów tej choroby w zależności od rejestrowanych u pacjenta wartości: 

• łagodne nadciśnienie (1. stopnia) – skurczowe 140-159 mmHg, rozkurczowe – 90-99 mmHg, 

• umiarkowane nadciśnienie (2. stopnia) – skurczowe 160-179 mmHg, rozkurczowe – 100-109 mmHg, 

• ciężkie nadciśnienie (3. stopnia) – skurczowe 180 lub więcej mmHg, rozkurczowe – 110 lub więcej mmHg. 

Sprawdź ofertę: Leki na serce i układ krążenia

Przyczyny nadciśnienia tętniczego 

Przyczyn nadciśnienia tętniczego może być bardzo wiele. Choroba jest niekiedy uwarunkowana genetycznie. Za czynniki ryzyka uważa się również dietę, która sprzyja odkładaniu się w naczyniach krwionośnych blaszek miażdżycowych, a także wysokie spożycie soli, palenie tytoniu, spożywanie alkoholu i otyłość (zwłaszcza tzw. otyłość brzuszną). Winę za zbyt wysokie ciśnienie ponosi też siedzący tryb życia i brak podejmowania aktywności fizycznej. 

Rozwojowi nadciśnienia sprzyjają niektóre choroby, w tym nerek, tarczycy oraz naczyń krwionośnych, a także przyjmowanie określonych leków. Na nadciśnienie narażeni są sportowcy, którzy stosują sterydy anaboliczno-androgenne. 

Nadciśnienie tętnicze częściej rozwija się u osób w podeszłym wieku niż u młodych pacjentów. Częściej też dotyka mężczyzn aniżeli kobiet. 

Co ciekawe, na rozwój nadciśnienia wpływa również środowisko, w jakim na co dzień funkcjonujemy. Szybkie tempo życia, jak również przewlekły stres psychiczny przyczyniają się do rozwoju choroby, dlatego – w przypadku zaobserwowania u siebie stale podniesionych wartości ciśnienia tętniczego – warto rozważyć zmianę trybu życia na nieco mniej obciążający. 

Jak rozpoznać nadciśnienie? Objawy nadciśnienia

W wielu przypadkach nadciśnienie nie daje oznak przez całe lata. Chorzy czują się dobrze, nie zgłaszają żadnych dolegliwości bólowych. Niestety, pomimo braku odczuwalnych objawów, ciśnienie nadal się rozwija. 

W miarę rozwoju dolegliwości u pacjentów stwierdza się m.in. szybszą męczliwość i większą potliwość. Zbyt wysokiemu ciśnieniu mogą towarzyszyć również bóle i zawroty głowy oraz „mroczki” pojawiające się przed oczami. Z biegiem czasu u części chorych stwierdza się narastające problemy ze wzrokiem.  

Przeczytaj: Najczęstsze choroby serca

Nadciśnienie tętnicze – leczenie 

Farmakologiczne leczenia nadciśnienia zaleca się, kiedy zmiany trybu życia nie przynoszą efektu lub wartości ciśnienia są na tyle wysokie, że mogłyby zagrażać zdrowiu lub życiu pacjenta. W praktyce hipertensyjnej wykorzystuje się pięć grup leków. 

Warto pamiętać, że leki z grupy antagonistów receptora angiotensynowego (ARB) nie są wskazane dla kobiet w ciąży, ponieważ mogą spowodować uszkodzenie płodu. Nie są to jednak jedyne preparaty. Obok ARB w leczeniu nadciśnienia stosuje się również: 

• inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI), 

• tiazydy (rodzaju diuretyków), 

• blokery receptorów beta adrenergicznych (tzw. beta blokery), 

• blokery kanałów wapniowych. 

Zasada działania każdej z wymienionych grup leków jest nieco inna. Leki z grupy ARB łączą się z receptorami angiotensyny. W rezultacie nie może działać ona na tkanki i nie dochodzi do wzrostu ciśnienia tętniczego. Inhibitory ACE hamują powstawanie enzymu konwertazy angiotensyny, który pośredniczy w konwersji angiotensyny II. Z kolei tiazydy, poprzez działanie moczopędne, zwiększają wydalanie z organizmu sodu i wody.  

Zadaniem beta-blokerów jest zablokowanie receptora i uniemożliwienie przyłączenia się do niego substancji czynnej biologicznie, która mogłaby przyczynić się pośrednio do wzrostu ciśnienia, np. poprzez przyspieszenie akcji serca lub skurcz naczyń krwionośnych. 

Blokery kanałów wapniowych przyczyniają się do rozkurczu naczyń krwionośnych, spowolnienia akcji serca oraz zmniejszenia jego kurczliwości. 

Jakie mogą być powikłania nadciśnienia tętniczego? 

Rozwijające się latami nadciśnienie może prowadzić do negatywnych zmian w sercu, m.in. niewydolności mięśnia sercowego. Często jest też przyczyną zawału serca. Zmiany w organach wewnętrznych określa się jako powikłania narządowe nadciśnienia tętniczego i mogą być one różne, w zależności od tego, jaka struktura została uszkodzona. Klasycznym następstwem zbyt wysokiego ciśnienia jest udar mózgu, czyli przejściowe wstrzymanie dopływu krwi do jego tkanek. 

Obecność zmian często wykrywana jest przypadkowo, podczas rutynowych badań diagnostycznych (np. wizyty u okulisty) lub badań prowadzonych w kierunku zupełnie innego schorzenia (np. niewydolności nerek). 

Prewencja nadciśnienia – jak działać profilaktycznie? 

Na utrzymanie prawidłowych wartości ciśnienia pacjenci pracują przez całe życie. Na szczęście – poprzez wdrożenie prostych nawyków – można dbać o swoje zdrowie. Na co warto zwrócić szczególną uwagę? 

Kluczowe znaczenie ma utrzymanie prawidłowej masy ciała. Większość osób może do obliczeń zastosować prosty w użyciu i powszechnie znany wzór BMI (masa ciała – wyrażona w kilogramach – podzielona przez wzrost podniesiony do drugiej potęgi – wyrażony w metrach). 

Warto zwrócić uwagę na ograniczenie podaży soli w codziennej diecie. Za bezpieczną ilość uważa się przyjmowanie mniej niż 5 g soli na dobę (przy czym mała kuchenna łyżeczka ma 6 g). Sól w diecie można zastąpić ziołami, które pozwalają zachować smak i aromat spożywanych potraw. 

Obecnie za najskuteczniejszą dietę w leczeniu nadciśnienia uważa się menu DASH (ang. Dietary Approach to Stop Hypertension). W dużej mierze opiera się ona o spożycie odpowiednio dużej ilości warzyw i owoców, bogatych w potas, tłustych ryb oraz tłuszczów pochodzenia roślinnego (oleje, oliwa z oliwek, orzechy, pestki, nasiona). Z diety należy natomiast wyeliminować tłuste produkty odzwierzęce – mięsa, wędliny oraz pasztety. 

Istotna jest również aktywność fizyczna. Zgodnie z wytycznymi WHO dla osób dorosłych, regularny wysiłek o umiarkowanej intensywności powinien być podejmowany przez 150-300 minut tygodniowo. Doskonale sprawdzi się bieganie, jazda na rowerze, pływanie, ergometr wioślarski lub zwykłe spacery. 

Przeczytaj: Indeks glikemiczny, czym jest, jak go sprawdzić?

Nadciśnienie – warto wiedzieć 

Nadciśnienie, zwłaszcza w początkowym okresie choroby, łatwo zignorować. Do jakiego lekarza należy zwrócić się o pomoc i o czym należy pamiętać w przypadku farmakoterapii? 

Jaki lekarz może pomóc – czy to kardiolog leczy nadciśnienie? 

Wbrew powszechnemu przekonaniu to nie kardiolog specjalizuje się w leczeniu nadciśnienia. Omawianemu problemowi poświęcona jest hipertensjologia, specjalizacja powołana w 2006 r. do walki z lawinowo narastającym problemem zbyt wysokiego ciśnienia w społeczeństwie. Warto pamiętać, że hipertensjolog nie zajmuje się wyłącznie osobami, u których nadciśnienie już stanowi problem, ale także tymi, które znajdują się w grupie ryzyka, np.: 

• kobietami w ciąży, 

• osobami w podeszłym wieku, 

• pacjentami z niewydolnością nerek, 

• osobami po udarze mózgu, 

• pacjentami chorymi na cukrzycę. 

We wszystkich tych przypadkach istnieje wysokie ryzyko pojawienia się nadciśnienia – nawet pomimo prowadzenia higienicznego trybu życia. 

Czy leki na nadciśnienie trzeba brać codziennie? 

Leki stosowane w profilaktyce ciśnieniowej raz włączone do terapii, są zwykle stosowane do końca życia chorego. Choć zmiana trybu życia, diety lub aktywności fizycznej może mieć istotny wpływ na wartości ciśnienia tętniczego, reakcje powodowane przez niektóre leki, a wymuszające osiągnięcie prawidłowych wartości RR, wymagają stałej suplementacji. 

Zarówno preparat, jak i jego dawkę ustala lekarz prowadzący na podstawie historii oraz wyników badań pacjenta. Dobór stosowanego preparatu zależy również od ewentualnych chorób współistniejących. Jako ciekawostkę można wskazać, że u pacjentów ze stanem przedcukrzycowym nie stosuje się beta-blokerów. Z kolei te same leki zaleca się u pacjentów po zawale serca. 

W przypadku nieskuteczności monoterapii, często zaleca się łączenie ze sobą kilku preparatów. Taka kuracja powinna odbywać się jednak pod ścisłą kontrolą lekarską. 

Kawa a nadciśnienie – czy można ją pić? 

Do niedawna wśród osób chorych na nadciśnienie panowało przekonanie, że przypadłość ta wyklucza spożycie kawy lub innych produktów zawierających kofeinę. Obecnie odchodzi się już od tego podejścia – Brytyjska Narodowa Służba Zdrowia wyklucza spożycie kawy jako czynnik przyczyniający się do rozwoju nadciśnienia. 

Na analogicznym stanowisku stoi Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego, które zwraca uwagę, że dowody z badań obserwacyjnych nie wskazują na wyższe ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego lub wyższe wartości ciśnienia u osób regularnie pijących kawę. 

Okazuje się, że kawa rzeczywiście podnosi ciśnienie, ale jedynie u osób, które piją ją nieregularnie. W przypadku częstego spożycia i przyzwyczajenia się organizmu do kofeiny efekt ten nie występuje. 

Z kolei European Society of Cardiology oraz European Society of Hypertension wskazują wprawdzie na efekt wzrostu ciśnienia po spożyciu kawy, ale jednocześnie kładą nacisk na pozytywne efekty prozdrowotne, wynikające z przyjmowania kofeiny. 

Co ciekawe, obecnie za najzdrowszą dietę w profilaktyce ciśnieniowej uważa się dietę DASH. Pomimo licznych ograniczeń, nie ma w niej jednak przeciwwskazań dotyczących picia kawy. 

Przeczytaj: Co jeść przy cukrzycy?

Czy nadciśnienie w ciąży jest niebezpieczne? 

Problem zbyt wysokiego ciśnienia w ciąży dotyka średnio 1 na 20 kobiet. Przyczyna tej dolegliwości nie jest znana i rokowania (zarówno dotyczące kobiety, jak i dziecka) co do zasady są dobre, choć zwraca się uwagę na zwiększone ryzyko przewlekłego nadciśnienia u matki w przyszłości. 

Hospitalizacja najczęściej nie jest zalecana, poza przypadkami ciężkiego nadciśnienia, kiedy mierzone wartości osiągają lub przekraczają 160/110 mmHg. Docelowo, poprzez włączenie odpowiedniej farmakologii, dąży się do utrzymania ciśnienia poniżej wartości 150/80-100 mmHg. 

Jeśli problem nadciśnienia w ciąży pojawił się przed 34. tygodniem, zaleca się regularną obserwację płodu. Badania można powtarzać nawet co tydzień, jeśli zmniejszyła się aktywność ruchowa dziecka, doszło do krwawienia z dróg rodnych lub u kobiety pojawiły się bolesności w rejonie jamy brzusznej. 

Sprawdź również: Niskie ciśnienie w ciąży

Jeżeli u kobiety nie leczono nadciśnienia w czasie ciąży, terapię farmakologiczną wdraża się po urodzeniu dziecka, przy czym dawki leków powinny być każdorazowo dopasowane do wyniku pomiarów. Kontrolę lekarską przeprowadza się najczęściej raz na dwa tygodnie przez pierwsze 2 miesiące. Jeśli w tym czasie nie nastąpi wyraźna poprawa stanu zdrowia, opiekę nad kobietą powinien przejąć lekarz specjalista, zajmujący się nadciśnieniem. 

Nadciśnienie tętnicze to problem, który przez wiele lat może pozostać niezauważony. Niestety, lata zaniedbań na tym polu często dają o sobie znać w postaci chorób serca lub układu krążenia. Wysokich wartości ciśnienia nigdy nie należy lekceważyć – z tego powodu zawsze warto skonsultować je z lekarzem.

Bibliografia