Spis treści:
- Czym dokładnie jest kwas foliowy?
- Kwas foliowy – właściwości i działanie
- Kwas foliowy a ciąża – dlaczego jest tak ważny?
- Poziom kwasu foliowego – badania i normy
- Kwas foliowy – źródła
- Suplementacja kwasu foliowego – kto, kiedy i ile?
- Kwas foliowy – warto wiedzieć
Czym dokładnie jest kwas foliowy?
Kwas foliowy, czyli witamina B9 należy do grupy związków niezbędnych do funkcjonowania organizmu i musi zostać dostarczony wraz z pokarmem. Witamina B9 jest konieczna do prawidłowego syntezowania budulca DNA, czyli puryn i pirymidyn. Co więcej, kwas foliowy przed ciążą oraz w trakcie rozwoju płodu jest kluczowy dla właściwego rozwoju cewy nerwowej – struktury pierwotnej, z której wywodzi się rdzeń kręgowy i mózgowie. Zatem niedobór kwasu foliowego w ciąży może skutkować poważnymi komplikacjami neurologicznymi u dziecka. Wówczas może dojść do różnorodnych zaburzeń i wad wrodzonych ukłądu nerwowego, ale nie tylko. Kwas foliowy w ciąży (w postaci suplementacji) zmniejsza ryzyko poronień, ograniczonego wzrastania płodu (IUGR), stanu przedrzucawkowego oraz niektórych anomalii genetycznych, np. zespołu Downa.
Ponadto kwas foliowy u mężczyzn, kobiet i dzieci wspiera układ immunologiczny, sercowo-naczyniowy, hormonalny, a nawet zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju chorób neurodegeneracyjnych, np. choroby Alzheimera.
Kup w aptece: Kwas foliowy
Foliany a kwas foliowy – czy są tym samym?
Witamina B9 obejmuje nie tylko kwas foliowy, ale także foliany. Czy foliany a kwas foliowy oznacza ten sam związek? Niezupełnie. Mimo że foliany i kwas foliowy należą do tego samego rodzaju witamin, czyli witaminy B9, różnie je przede wszystkim pochodzenie. Otóż foliany to naturalne związki, które znajdują się w żywności, głównie w zielonych warzywach. Z kolei kwas foliowy to syntetyczna forma witaminy B9, którą również można znaleźć w pokarmach, natomiast występuje jako składnik dodatkowo ubogacający. Czy to oznacza, że kwas foliowy ma mniejszą wartość niż naturalne foliany? Syntetyczny kwas foliowy jest znacznie lepiej przyswajalny. Dane naukowe wskazują, że jego biodostępność jest nawet dwukrotnie większa niż przyswajalność folianów. Na tym nie koniec zalet suplementowanego kwasu foliowego. Kwas foliowy w jedzeniu dość łatwo ulega zniszczeniu przez promieniowanie UV, temperaturę, a nawet kontakt z tlenem. Co więcej, obróbka termiczna uszkadza strukturę folianów, przez co ich wchłanialność spada do bardzo niskiego poziomu. Ubytki mogą sięgać nawet 80 proc. Natomiast syntetyczny kwas foliowy wykazuje znacznie lepszą odporność na niekorzystne warunki środowiskowe. Z tego powodu suplementacja niedoborów witaminy B9 odbywa się przy użyciu preparatów z kwasem foliowym.
Warto nadmienić, że zarówno kwas foliowy, jak i foliany potrzebują w organizmie specyficznych warunków, by stały się związkami aktywnymi biologicznie. Odpowiednie reakcje enzymatyczne prowadzą do powstania czynnej substancji – 5-metylotetrahydrofolianu (5-MTHF) zwanej także metafolianem lub kwasem foliowym metylowanym.
Metafolian (metylowany kwas foliowy) jest dostępny w sprzedaży, jako najbardziej aktywna forma kwasu foliowego. W przypadku niedoborów oraz u kobiet w okresie przed i w trakcie ciąży to właśnie 5-MTHF (metylowany kwas foliowy) jest zalecany w suplementacji. Wykazuje wyższą wchłanialność i skuteczność niż zwykły kwas foliowy. Szacuje się, że przyjęcie aktywnego metabolitu kwasu foliowego zapewnia biodostępność nawet na poziomie 100 proc. Z kolei tradycyjne suplementy lub żywność z dodatkiem kwasu foliowego zapewnia przyswajalność na poziomie sięgającym do 85 proc.
Sprawdź oferty: Profilaktyka w ciąży
Kwas foliowy – właściwości i działanie
Na początek warto określić ogólne właściwości kwasu foliowego, do których należą:
- stymulacja neuroprzekaźnictwa,
- działanie przeciwdepresyjnie,
- ochrona tkanki nerwowej (właściwości neuroprotekcyjne),
- zmniejszenie prawdopodobieństwa miażdżycy poprzez obniżanie stężenia homocysteiny,
- ochrona komórek wątroby (hepatocytów),
- pomoc w leczeniu depresji,
- zapobieganie rozwojowi schizofrenii,
Kwas foliowy odgrywa potężną rolę dla zdrowia układu nerwowego. Witamina B9 przenika barierę krew-mózg, a naukowcy potwierdzili jej podwyższone stężenie w płynie mózgowo-rdzeniowym w porównaniu z krwią. Co więcej, struktura produkująca płyn mózgowo-rdzeniowy (splot naczyniówkowy) posiada gęstą sieć receptorów wiążących witaminę B9. Jest to niezwykle istotne, szczególnie w przypadku niskiego stężenia kwasu foliowego w osoczu, gdyż to zapewnia odpowiedni poziom folianów w mózgu.
Kwas foliowy bierze pośredni udział w tworzeniu neuroprzekaźników – dopaminy, adrenaliny, noradrenaliny, serotoniny i melatoniny. Dokładniej chodzi o zawartą w kwasie foliowym pterydynę, która to ulega określonym przemianom enzymatycznym, tworząc tetrahydrobiopterynę (BH4). Opisywany związek jest niezbędnym kofaktorem dla enzymów w szlakach biochemicznych, prowadzących do syntezy wymienionych neuroprzekaźników.
Poziom kwasu foliowego u pacjentów z depresją jest około o 30 proc. niższy niż u zdrowych osób. Wówczas dochodzi do zmniejszonego stężenia BH4, przez co spada efektywność produkowania nowych neuroprzekaźników. Naukowcy dowiedli, że odpowiednia suplementacja syntetycznego kwasu foliowego nie tylko łagodzi objawy depresji, ale także wspiera terapię prowadzoną lekami przeciwdepresyjnymi. Co więcej, długotrwałe przyjmowane jednocześnie witamin B9 i B12 przyczynia się do redukcji nawrotu depresji o około 67 proc.
Na tym nie koniec właściwości kwasu foliowego dla zdrowia mózgu. Okazuje się, że jednym z objawów niedoboru kwasu foliowego może być zapoczątkowanie zmian neurodegeneracyjnych w neuronach. Prowadzi to między innymi do rozwoju choroby Alzheimera. Witamina B9 wpływa na zmniejszenie poziomu homocysteiny. Homocysteina przyspiesza procesy zwyrodnienia neuronów pod wpływem gromadzenia toksycznych płytek beta amyloidu. Kwas foliowy przyczynia się do konwersji homocysteiny, której zbyt wysokie stężenie prowadzi do uszkodzeń DNA, a także mitochondriów – organelli komórkowych, gdzie tworzy się ATP, czyli cząsteczka energii niezbędnej do wszystkich procesów zachodzących w organizmie.
Kwas foliowy jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania humoralnej odpowiedzi układu odpornościowego. Odpowiedź humoralna skutkuje powstaniem przeciwciał skrojonych pod konkretny antygen – cząstkę obcego organizmu, która pobudza komórki immunologiczne do syntezy przeciwciał. Należy jednak pamiętać, że nadmiar kwasu foliowego powoduje zaburzenie pracy niektórych składowych układu immunologicznego, m.in. limfocyty T.
Witamina B9 i jej mechanizm zmniejszania poziomu homocysteiny jest równie istotny dla zdrowia układu sercowo-naczyniowego, jak w przypadku układu nerwowego. Naukowcy donoszą, że podwyższone stężenie homocysteiny (hiperhomocysteinemia) prowadzi do rozwoju zmian miażdżycowych, których następstwem jest choroba miażdżycowa, wieńcowa, a nawet udar mózgu. Badania kliniczne wykazały, że 6 tygodni suplementacji kwasu foliowego pozwala na znaczną redukcję poziomu homocysteiny, zmniejszając ryzyko choroby wieńcowej oraz poprawiając funkcje śródbłonka naczyń krwionośnych.
Poniżej wymieniono pozostałe, prozdrowotne działania kwasu foliowego:
- Kwas foliowy jest potrzebny do produkcji krwinek czerwonych – witamin B9 uczestniczy w syntezie materiału DNA, tym samym biorąc udział we właściwej produkcji erytrocytów. Jego niedobór skutkuje niedokrwistością megaloblastyczną, kiedy krwinki są znacznie większe, aniżeli powinny.
- Wykazuje właściwości przeciwzapalne – CRP, czyli białko C-reaktywne, jest głównym wskaźnikiem obecności stanu zapalnego w organizmie. Suplementacja kwasu foliowego przyczynia się do zmniejszenia wskaźników zapalnych o około 15 proc. Co więcej, naukowcy zaobserwowali, że witamina B9 pomaga również zmniejszyć poziom interleukiny-6 (o 18 proc.) oraz czynnika martwicy nowotworu TNF-alfa (o 27 proc.). Zatem suplementacja wysokich dawek kwasu foliowego, nawet w ilości 2,5-5 mg pomaga w walce ze stanami zapalnymi.
- Zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju nowotworów trzustki i gardła – badania kliniczne wykazały, że suplementacja kwasu foliowego redukuje ryzyko raka trzustki o ponad 30 proc., a raka przełyku o około 40 proc.
- Łagodzenie dolegliwości towarzyszących klimakterium – przyjmowanie 1 mg kwasu foliowego dziennie przez co najmniej 4 tygodnie skutkuje zmniejszeniem uderzeń gorąca w zakresie ich trwania, częstotliwości, jak i nasilenia.
